Świniochwast

Świniochwast
	; Świniochwast wschodni
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	goździkopodobne
Rząd	goździkowce
Rodzina	szarłatowate
Rodzaj	świniochwast
	Nazwa systematyczna
	Axyris L.; Sp. Pl.: 979 (1753)
	Typ nomenklatoryczny
	A. amaranthoides Linnaeus
Synonimy
	Diotis Schreb.; Eurotia Adans.; Gueldenstaedtia Neck.;
	Diotis Schreb.; Eurotia Adans.; Gueldenstaedtia Neck.;

Świniochwast^[5], plechota^[6] (Axyris L.) – rodzaj roślin z rodziny szarłatowatych. Obejmuje 7 gatunków^[3]. Centrum zróżnicowania znajduje się w górach Azji Środkowej od północnej części pasma Tienszan po Ałtaj, gdzie występują cztery gatunki^[7]. Zasięg rodzaju obejmuje jednak rozległe obszary Azji (bez jej południowej części)^[3], a jeden gatunek sięga także południowo-wschodniej Europy^[8] (europejskiej części Rosji, bez jej północnej części)^[3]. W Polsce przejściowo zawlekany był świniochwast wschodni A. amaranthoides (we florze ma status efemerofita)^[5]. Gatunek ten jako introdukowany rośnie w różnych krajach Europy Środkowej i Północnej, w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie oraz w Japonii^[3]. W Ameryce Północnej ma charakter inwazyjny^[8].

Rośliny te występują na stepach, pustyniach chłodnych, w górskich formacjach trawiastych i na terenach skalistych sięgając do wysokości 4700 m n.p.m., poza tym w siedliskach przekształconych przez człowieka^[7].

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne o pędzie płożącym, podnoszącym się lub wzniesionym, pokrytym gęsto gwiazdkowatymi włoskami^[9].
Liście: Skrętoległe, ogonkowe, lancetowate do jajowatych, całobrzegie^[9].
Kwiaty: Jednopłciowe (rośliny są jednopienne). Kwiaty męskie są siedzące, skupione w szczytowe kwiatostany kłosokształtne pozbawione podsadek i przysadek. Kwiaty żeńskie wyrastają poniżej niż w skupieniach w kątach podsadek, każdy wsparty dwiema drobnymi przysadkami^[7]. Kwiaty męskie mają okwiat składający się z 3–5, jajowatych lub eliptycznych, błoniastych i gęsto owłosionych listków. Pręcików jest od 2 do 5. Pylniki są szerokoowalne. Zalążnia jest szczątkowa. W kwiatach żeńskich okwiat składa się z 2–4 błoniastych lisków, powiększających się w czasie owocowania. Jajowata zalążnia zwieńczona jest krótką szyjką słupka zakończoną dwoma znamionami^[9].
Owoce: Jednonasienne orzeszki o owocni ściśle przylegającej do łupiny nasiennej. Owoce są czarne i brązowe^[7], elipsoidalne lub jajowate, nieco spłaszczone, gładkie lub pomarszczone, często z przydatkiem w postaci grzebienia^[9].

Systematyka

Rodzaj z rodziny szarłatowatych Amaranthaceae w jej szerokim ujęciu (obejmującym komosowate Chenopodiaceae). W obrębie rodziny rodzaj należy do podrodziny komosowych Chenopodioideae i plemienia Axyrideae^[10].

Wykaz gatunków^[3]

Axyris amaranthoides L. – świniochwast wschodni^[5], plechota szarłatowata^[6]
Axyris caucasica (Sommier & Levier) Lipsky
Axyris hybrida L.
Axyris koreana Nakai
Axyris mira Sukhor.
Axyris prostrata L.
Axyris sphaerosperma Fisch. & C.A.Mey.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-04-27] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-04-27] (ang.).
1 2 3 4 5 6 7 Axyris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-27].
↑ Axyris. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-04-27].
1 2 3 ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 40, ISBN 978-83-62975-45-7 .
1 2 Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 201.
1 2 3 4 Alexander P. Sukhorukov. Axyris (Chenopodiaceae s.str. or Amaranthaceae s.l.) in the Himalayas and Tibet. „Willdenowia”. 41, s. 5–82, 2011. DOI: 10.3372/wi.41.41108.
1 2 David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 897, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
1 2 3 4 Axyris Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-04-27].
↑ Genus Axyris L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-27].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2022-04-27] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Caryophyllales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-04-27] (ang.).

[powo-3] 1 2 3 4 5 6 7 Axyris L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-27].

[ing-4] Axyris. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2022-04-27].

[checklist-5] 1 2 3 ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 40, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[karpowicz-6] 1 2 Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 201.

[alex-7] 1 2 3 4 Alexander P. Sukhorukov. Axyris (Chenopodiaceae s.str. or Amaranthaceae s.l.) in the Himalayas and Tibet. „Willdenowia”. 41, s. 5–82, 2011. DOI: 10.3372/wi.41.41108.

[mabb-8] 1 2 David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 897, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[china-9] 1 2 3 4 Axyris Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-04-27].

[grin-10] Genus Axyris L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-27].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]