Żydowski sierociniec w Helenówku
 Budynek główny żydowskiego sierocińca w Helenówku (Łódź) przed wojną | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ulica Krajowa 15 |
Położenie na mapie Łodzi  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
 51°49′18,4080″N 19°24′22,5720″E/51,821780 19,406270 | |
Żydowski sierociniec w Helenówku – dawny sierociniec, znajdujący się przy obecnej ul. Krajowej 15 w Łodzi; dawniej „osada Fabianka 6”.
„Żydowski sierociniec” to nazwa popularna, a oficjalna, według statutu, to „Internat dla Dzieci Żydowskich i Ferma w Helenówku, gm. Radogoszcz”. Został on zatwierdzony przez wojewodę łódzkiego 16 lutego 1922 roku[1]. Na jego bazie powstał w 1930 r. opisywany sierociniec. Pierwszym i jedynym jego dyrektorem do wybuchu II wojny światowej był Chaim Rumkowski, późniejszy Przełożony Starszeństwa Żydów w łódzkim getcie.
Podczas wojny funkcjonował tu nazistowski ośrodek „Lebensbornu”[a], o którym wspomina m.in. Władysław Bartoszewski w wywiadzie-rzece pt. Mój Auschwitz[3].
W 1941 r., przy następnej przecznicy w kierunku zachodnim, na tzw. Marianowie, przy obecnej ul. Chlebowej (wówczas Haidelbeerenweg), rozpatrywano możliwość pomieszczenia obozu dla polskich dzieci (Polen-Jugendverwarlager in Litzmannstadt), który ostatecznie powstał przy ul. Przemysłowej, na terenie łódzkiego getta.
Po II wojnie św. w budynku umieszczono sieroty żydowskiego pochodzenia, które przeżyły Holocaust (jednym z wychowanków był Henryk Grynberg) oraz żydowskie polskie dzieci odzyskane z terenu Rosji[4]. W latach 1945–1949 kierowała nim Maria Fajngold[5]. Ośrodek był utrzymywany przez amerykańską żydowską organizację charytatywną Joint. Z tego powodu pod względem żywnościowym i ogólnym przebywające tu dzieci miały tu doskonałe warunki bytowania, pozwalające im chociaż pod tym względem odreagować traumy wojenne. Teren Ośrodka był ogrodzony wysoką drucianą siatką i na stałe zatrudniał trzech uzbrojonych wartowników. Według wspomnień H. Grynberga było to trzech samotnych mężczyzn. Jeden - Natek - był ex żołnierzem „Brygady Międzynarodowej” w Hiszpanii oraz Armii Czerwonej z którą powrócił do Polski, drugi - Danek - ex żołnierz armii gen. Andersa i Gerszon, były partyzant. Cała trójka była według Grynberga bardzo oddana przebywającym w Ośrodku dzieciom i nader skrupulatnie wypełniała zadanie jego ochrony, szczególnie po pogromie w Kielcach[6].
Następnie placówkę upaństwowiono i utworzono tu Dom Wychowawczy dla Dziewcząt im. Maksyma Gorkiego (między innymi przebywała w nim Nika Strzemińska, córka Władysława Strzemińskiego i Katarzyny Kobro).
W latach 80. XX wieku placówkę zlikwidowano, a nieremontowany budynek popadł w ruinę. Po odzyskaniu własności przez łódzką Gminę Żydowską budynek wraz z działką sprzedano. W 2004 roku budynek rozebrano.
Uwagi
- ↑ W 1942 r. w ośrodku przebywało 500 osób (chłopców i dziewcząt) w wieku do 15 do 18 lat; odnotowano przypadki samobójstw wśród zgwałconych dziewcząt[2].
Przypisy
- ↑ Dokument w Archiwum Państwowym w Łodzi, akta Urzędu Wojewódzkiego w Łodzi, sygn. 1449, kk. 32-35.
- ↑ Obozy i miejsca izolacji polskich dzieci w m. Łodzi. Muzeum Dzieci Polskich – ofiar totalitaryzmu w Łodzi. [dostęp 2024-07-15].
- ↑ W. Bartoszewski, Mój Auschwitz, Kraków 2010, ss. 177-179. ISBN 978-83-240-1415-6
- ↑ Grynberg Henryk, Zwycięstwo, ss. 77-79, 83-85,
- ↑ Leszek Olejnik, Struktury życia społeczno-politycznego łódzkich Żydów w latach 1945–1950, Andrzej Lech, Krystyna Radziszewska, Andrzej Rykała (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2010, s. 144, DOI: 10.18778/7525-496-9.08, ISBN 978-83-7525-496-9 [dostęp 2025-02-23].
- ↑ Grynberg H., Zwycięstwo, s. 79
Bibliografia
- Czesław Pilichowski (red.), Dzieci i młodzież w latach drugiej wojny światowej, Warszawa 1982.
- Hrabar Roman, Janczarowie XX wieku, Katowice 1983.
- Grynberg Henryk, Zwycięstwo, wyd. „W Drodze”, Poznań 1990.