Akcja „Za Bugiem”

Akcja „Za Bugiem” – kryptonim szeregu antyukraińskich działań (mających znamiona czystki etnicznej^[1]) przeprowadzonych przez NSZ na terytorium Lubelszczyzny w okresie od lutego do czerwca 1945 r., mających na celu zmuszenie ludności ukraińskiej i uznanej za takową do wyjazdu na teren USSR, jak i jej częściową fizyczną eliminację^[2][3].

Oddziały NSZ od lutego do początku czerwca 1945 r. przeprowadziły szereg antyukraińskich akcji na terenie Lubelszczyzny, pod ogólnym kryptonimem „Za Bugiem”, w myśl wytycznych z 23 lutego 1945 r. wydanych najprawdopodobniej na szczeblu KO XVI i KZW NSZ przez kpt./ppłk.Tadeusza Zielińskiego „Wujka”^[4]. Działania te poległy na dokonywaniu zabójstw ludności ukraińskiej, i uznanej za takową (a także rabunków na jej szkodę), w celu zmuszenia jej do wyjazdu na teren USSR, co miało doprowadzić do uczynienia terenu czysto polskim etnicznie^[2][3]. Badacz omawianego tematu dr Zajączkowski przyznaje, że „Aby stać się ofiarą napaści, wystarczyło mieć wówczas inną niż polska narodowość i odmienne od rzymskokatolickiego wyznanie (…)”^[5]. Ofiarą akcji „Za Bugiem” został m.in. przedwojenny naczelny kapelan Wojska Polskiego wyznania prawosławnego Bazyli Martysz, który – co interesujące – zdecydowanie czuł się Polakiem^[6][7][8]. Do końca maja 1945 r. zginęło najprawdopodobniej ok. 90 Ukraińców i osób posądzonych o ukraińskie pochodzenie^[9]. Punktem kulminacyjnym prowadzonej akcji deukrainizacyjnej przez partyzantów NSZ była zagłada wsi Wierzchowiny, gdzie 6 czerwca 1945 r. podkomendni kpt. Mieczysława Pazderskiego „Szarego” unicestwili ok. 200 ukraińskich mieszkańców, w większości kobiet i dzieci wyznania prawosławnego (lecz także prawie całą społeczność Świadków Jehowy)^[10]. Dalszym akcjom uderzającym w Ukraińców położyło kres rozbicie oddziału „Szarego” przez siły polskiego i sowieckiego aparatu terroru pod Hutą 10 czerwca 1945 r.^[11]  Wszystkie te wydarzenia rozgrywały się pod hasłem odwetu za zbrodnie popełnione przez banderowską partyzantkę na wołyńskich i galicyjskich Polakach^[12], a także ich obrony, mimo iż nie jest znany ani jeden przykład, gdzie NSZ stanęłoby do walki z UPA w obronie atakowanych Polaków^[13][14]. Motyw obrony polskiej ludności nie jest też do końca przekonujący, ponieważ partyzantka NSZ nie miała oporów by dokonać eksterminacji polskich uciekinierów z Wołynia w Horeszkowicach i Lipówkach^[15]. W omawianym okresie (tuż przed tragedią Wierzchowin) doszło nawet do porozumienia między poakowskim i banderowskim podziemiem^[16], które podziemie nacjonalistyczne zamierzało storpedować^[14]. Warto dodać, że analogiczne akcje – uderzające w „niechcianych obywateli” Rzeczypospolitej – polska partyzantka nacjonalistyczna przeprowadziła też na Rzeszowszczyźnie (Piskorowice) i Białostocczyźnie (Zaleszany)^[17][18].