Analfabetyzm w Portugalii

Analfabetyzm w Portugalii – aż do początku XX wieku większość społeczeństwa portugalskiego nie posiadała umiejętności pisania i czytania. Po roku 1920 stopniowo wzrastał odsetek osób posiadających tę umiejętność, ale pomimo tego aż do końca XX wieku analfabetyzm utrzymywał się na poziomie niespotykanym w innych krajach europejskich.

W Portugalii aż do XX wieku analfabetyzm obejmował przytłaczającą większość ludności. W latach 1533–1567 nie więcej niż 9% urzędników wiedziało, jak się podpisywać, ale między 1572 a 1581 rokiem 15-20% urzędników^[1]. W XVII wieku około 20% radnych było w stanie się podpisać^[2].

Dekret z 6 listopada 1772 roku nakazywał zorganizowanie oficjalnego szkolnictwa podstawowego w Portugalii i był to jeden z pierwszych takich dekretów na świecie. Jednak historycy twierdzą, że dekret ten nie miał w istocie na celu wprowadzenia powszechnej edukacji. Twórcy konstytucji uchwalonej w 1822 roku głosili potrzebę zaprowadzenia powszechnego nauczania. Artykuł 145, paragraf 30 Konstytucji gwarantował bezpłatne nauczanie. Pomimo tego proces alfabetyzacji w Portugalii był wyjątkowo powolny^[3].

W 1890 roku 76% portugalskiej populacji w wieku powyżej 7 lat nie umiało czytać ani pisać^[3]. Z kolei w 1900 roku analfabetyzm wynosił 78,6%^[4]. W 1920 roku, w czasach I Republiki, wskaźnik analfabetyzmu wynosił 71%. Po roku 1920 odsetek ten powoli wzrastał. Sytuacja ta kontrastowała z innymi krajami europejskimi, w których umiejętność czytania i pisania rozwijała się stopniowo między XVIII a początkiem XX wieku. Stopień rozwoju szkolnictwa w Portugalii w 1910 roku był mniej więcej taki, jak w Hiszpanii w latach 1850–1860^[4].

W okresie Nowego Państwa, a zwłaszcza w okresie między 1926 a 1974 rokiem, analfabetyzm wciąż utrzymywał się na wysokim poziomie, co było zgodne z ówczesną strategią „zaprogramowanego obskurantyzmu”. Szkoła w tym okresie historycznym służyła za narzędzie indoktrynacji dzieci i szerzenia propagandy. Jednak po II wojnie światowej, pod presją organizacji międzynarodowych, takich jak UNESCO i Bank Światowy, rząd został przymuszony do stopniowego zwiększania dostępu do szkół i inwestowania w edukację społeczeństwa, co miało być sposobem na modernizację kraju^[5].

W 1950 roku poziom analfabetyzmu wynosił 44% i był to najwyższy wskaźnik w Europie^[6]. W sąsiedniej Hiszpanii odsetek ten wynosił wtedy 17,3%^[7]. Dane uzyskane ze spisu powszechnego z 1991 roku podają odsetek analfabetyzmu na poziomie 12,7%, podczas gdy w sąsiedniej Hiszpanii bariera 14% została przekroczona w latach 50.^[8] 

Biorąc pod uwagę dane ze spisu ludności z 2011 roku, 5,2% populacji Portugalii nie potrafiło czytać ani pisać. Jednak Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju z 2005 roku ujawnił, że problem jest bardziej złożony niż dotąd myślano. 48% Portugalczyków albo nie rozumiało, tego co czyta, albo miało trudności ze zrozumieniem części informacji^[9] . W roku 2021 odsetek analfabetów wynosił 3,1%^[10].

Według danych z roku 2012 najwyższy odsetek analfabetów był na północy kraju^[4].

• Oświata w Portugalii

• Maria João Bourbon: A dignidade de saber ler e escrever. E de compreender. expresso.pt, 14 września 2015.
• Marina Ferreira: Antes de 1974 não existia analfabetismo e desemprego em Portugal?. 1 sierpnia 2021.
• Carmen Cavaco. Analfabetismo em Portugal – os dados estatísticos, as políticas públicas e os analfabetos. „Revista Internacional de Educação de Jovens e Adultos”, s. 17–31, 2018. 
• Francisco Ribeiro da Silva: História da alfabetização em Portugal: fontes, métodos, resultados. W: A historia da educaçâo em Espanha e Portugal. T. 1. 1993, s. 101–121. ISBN 972-95469-3-2.
• World illiteracy at mid-century: a statistical study. UNESCO, 1957.