Andrzej Waligórski (antropolog)

Andrzej Onufry Waligórski (ur. 12 grudnia 1908 w Krakowie, zm. 8 sierpnia 1974 tamże) – polski antropolog kultury, językoznawca, afrykanista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego.

Andrzej Waligórski urodził się 12 grudnia 1908 roku w Krakowie w rodzinie inteligenckiej jako syn Jana Waligórskiego h. Odrowąż, doktora praw i sekretarza Uniwersytetu Jagiellońskiego^[1] i Magdaleny z d. Łobaczewskiej^[a].

W 1926 ukończył III Państwowe Gimnazjum im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie i wstąpił na Wydział Filozoficzny UJ. Studiował filozofię analityczną w duchu szkoły lwowsko-warszawskiej (tzw. filozofię ścisłą), językoznawstwo oraz anglistykę^[3]. Był studentem Romana Dyboskiego^[4] i według relacji syna utrzymywał kontakty z językoznawcą z Uniwersytetu Jana Kazimierza, Jerzym Kuryłowiczem^[1]. W 1931 roku uzyskał stopień magistra z zakresu językoznawstwa. W 1932 otrzymał stypendium z Funduszu Kultury Narodowej na dalsze studia w Londynie, gdzie pod wpływem Bronisława Malinowskiego porzucił zainteresowania lingwistyczne na rzecz etnologicznych^[3][4]. Po powtórnym uzyskaniu stypendium^[b] był obok Kuryłowicza i Jomo Kenyatty słuchaczem seminarium językoznawczego Malinowskiego w London School of Economics^[5] i w 1938 obronił napisaną pod jego kierunkiem rozprawę doktorską Język sugestii, magii i propagandy we współczesnym społeczeństwie brytyjskim (The Language of Suggestion, Magic and Propaganda^[6])^[7]. Powrócił do Polski, gdzie objął stanowisko pracownika naukowego w Państwowym Instytucie Kultury Wsi w Warszawie, kierowanym przez Józefa Chałasińskiego^[3], z którym według relacji syna współpracował w projektach rozwoju spółdzielczości chłopskiej^[8]. Równocześnie prowadził wykłady na Naukowym Wyższym Kursie Spółdzielczym przy Wydziale Rolnym UJ w Krakowie.

W 1939 wziął udział w kampanii wrześniowej w składzie 3 Batalionu Strzelców, w pierwszej połowie października^[c] był dowódcą kompanii w oddziale partyzanckim mjr. Jana Cichockiego w lasach Zamojszczyzny^[3]. Dostał się do niewoli, uciekł z obozu jenieckiego przez zieloną granicę na Węgry^[d], skąd dostał się do Paryża^[3][12]. W 1940 wstąpił do Wojska Polskiego formowanego we Francji. Rozkazem ministra spraw wojskowych gen. Władysława Sikorskiego został odkomenderowany do pracy naukowo-politycznej w Królewskim Instytucie Spraw Międzynarodowych w Londynie^[3]. Wygłaszał w tym czasie w Anglii i Szkocji liczne odczyty propagandowo-informacyjne dla obywateli brytyjskich w interesie sprawy polskiej^[13][12].

Po II wojnie światowej powrócił do pracy ściśle naukowej. Od 1946 do 1948 prowadził przy wsparciu Uniwersytetu Londyńskiego i rządu Wielkiej Brytanii badania terenowe w Kenii wśród nilockiego plemienia Luo^[14][13][15]. Były to pierwsze w dziejach polskiej etnologii nowoczesne, stacjonarne badania empiryczne w Afryce.

W 1948 zrezygnował z możliwości pracy na Uniwersytecie Londyńskim, wrócił z rodziną do Polski i został adiunktem w Katedrze Etnografii Ogólnej i Socjologii UJ, kierowanej przez Kazimierza Dobrowolskiego. W 1955 otrzymał tytuł docenta^[13]. W PRL doświadczył licznych szykan i upokorzeń polityczno-administracyjnych; jego doświadczenia zebrane na Zachodzie i w Afryce Tropikalnej były na krakowskiej uczelni ignorowane i lekceważone w dydaktyce i profilach badawczych.

W latach 1962–63 zlecono mu wykłady dla studentów etnografii Uniwersytetu Warszawskiego, a potem w utworzonym Studium Afrykanistycznym UW – został członkiem Rady Naukowej. Wszedł także w skład Rady Naukowej Pracowni Zagadnień Społecznych i Kulturalnych Afryki Współczesnej PAN w Warszawie. W Krakowie został mianowany członkiem Komisji Socjologicznej, Komisji Orientalistycznej oraz Komisji Etnograficznej, działających przy oddziale PAN. Od powrotu do kraju rozwijał działalność w Polskim Towarzystwie Ludoznawczym, którego był od 1962 do 1963 prezesem. Od 1962 kierował Zakładem Etnografii i Socjologii Ludów Afrykańskich w Katedrze Etnografii Ogólnej i Socjologii UJ, a w 1969 otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego UJ^[13].

Po reorganizacji struktur UJ został w 1973 kierownikiem Zakładu Kultury i Oświaty w Instytucie Socjologii. W tym samym roku opublikował podręcznik antropologii kulturowej Antropologiczna koncepcja człowieka.

Zmarł 8 sierpnia 1974 roku w Krakowie; pochowano go na cmentarzu Rakowickim cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie (kw. LXXXVI-1-41)^[16].

Waligórski był zwolennikiem funkcjonalizmu, który uznawał za zwieńczenie ewolucji paradygmatów naukowych. Jego stanowisko wobec marksizmu polegało na wykazywaniu jego zbieżności z funkcjonalizmem, natomiast ze strukturalizmem nie podejmował dyskusji, odrzucając go jako nowinkę^[17].

• Społeczność afrykańska w procesie przemian 1890–1949. Studium wschodnioafrykańskiego plemienia Luo, Warszawa 1969
• Antropologiczna koncepcja człowieka, Warszawa 1973

Ze związku z Angielką pochodzącą poprzez ojca z Irlandii Północnej miał syna Michaela (Michała), fizyka jądrowego oraz córkę^[18].

• LeszekL. Dzięgiel LeszekL., Andrzej Waligórski 1908–1974, „Etnografia Polska”, 19 (2), 1975, s. 19–23 .
• GrażynaG. Kubica GrażynaG., Andrzej Waligórski (1908–1974), [w:] JustynaJ. Miklaszewska, JanuszJ. Mizera (red.), Złota księga Wydziału Filozoficznego, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2000, s. 377–400 .
• WandaW. Leopold WandaW., Wspomnienie o profesorze Andrzeju Waligórskim, „Przegląd Socjologiczny”, 28, 1976, s. 336–341 .
• AndrzejA. Paluch AndrzejA., Wspomnienie o profesorze Andrzeju Waligórskim, „Przegląd Socjologiczny”, 28, 1976, s. 342–344 .