Anna Beniszowa

Anna Beniszowa
Imię i nazwisko urodzenia

Anna Szafran-Początek

Data i miejsce urodzenia

1894
Tychy

Data i miejsce śmierci

1975
Nowy Sącz

Zawód, zajęcie

działaczka społeczna i niepodległościowa, posłanka na Polski Sejm Dzielnicowy, uczestniczka powstań śląskich, działaczka Polskiego Czerwonego Krzyża, radna miasta Tychy

Odznaczenia
Medal Niepodległości Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski

Anna Beniszowa z Szafran-Początków (ur. 12 maja 1894 w Tychach, zm. 24 października 1975 w Nowym Sączu)[1][2] – polska działaczka społeczna, posłanka na Polski Sejm Dzielnicowy, uczestniczka powstań śląskich, działaczka plebiscytowa, radna miasta Tychy (jedyna kobieta w międzywojniu w tej roli), działaczka Polskiego Czerwonego Krzyża[3].

Życiorys

Pochodziła z ziemiańskiej rodziny[4], jej rodzicami byli Emanuel Szafran-Początek i Regina de domo Radrańska[5]. Uczęszczała do żeńskiej szkoły średniej w klasztorze boromeuszek w Mikołowie[4], w której propagowała wśród uczennic idee polskości[6]. Uczyła się też gry na fortepianie i skrzypcach. Po ukończeniu szkoły Anna Szafran-Początek wraz z matką i rodzeństwem zajmowała się prowadzeniem majątku. W czasie I wojny światowej w domu Szafran-Początków urządzano polskie wieczory przy muzyce i śpiewie oraz omawiano sprawy polityczne[2]. Jej dom rodzinny był miejscem spotkań inteligencji polskiej, do gości należeli Władysław Seyda, Wojciech Korfanty czy Marian Różański[7].

W 1918 została wybrana przez komitet pod przewodnictwem Pawła Pośpiecha i Janiny Omańkowskiej[8] na przedstawicielkę powiatu bytomskiego w Polskim Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu[4]. Podczas obrad sejmu uczestniczyła w sekcji szkolnej[9]. Występowała tam jako Anna Świątek[1] albo Anna Świątkówna[2]. Krótko po powrocie założyła w Tychach Towarzystwo Polek – patriotyczną organizację zrzeszoną w Związku Towarzystw Polek[10], którego została przewodniczącą[8]. W 1919 do tyskiego koła należało 200 kobiet[10]. Organizowała pracę towarzystwa, wygłaszała referaty o Polsce, zapraszała gości spoza miasta, urządzała zabawy i przedstawienia[2]. Udzielała się także w lokalnym oddziale Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz w chórze „Harmonia”[4]. Była członkinią zarządów tych organizacji[2].

Wiosną 1919 wstąpiła do Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska. Uczestniczyła we wszystkich powstaniach śląskich. Działała jako łączniczka i sanitariuszka[1](była delegatką Polskiego Czerwonego Krzyża na Tychy i okolicę). Zajmowała się spisywaniem przestępstw popełnionych przez Niemców wobec Polaków i niesieniem pomocy ludności po I powstaniu śląskim[4]. Jej dom rodzinny kilkukrotnie został zrewidowany przez uzbrojonych przedstawicieli strony niemieckiej[11]. Po I powstaniu trafiła do aresztu[4]. W 1919 przez kilka miesięcy kierowała delegaturą PCK w powiecie pszczyńskim. Delegaturę PCK w Tychach prowadziła do momentu likwidacji PCK po III powstaniu śląskim. W czasie tegoż powstania wraz z członkiniami Towarzystwa Polek w Tychach organizowała pomoc żywnościową dla powstańców i dla lecznicy sióstr elżbietanek w szkole ludowej, zbierała fundusze dla poszkodowanych[2].

W wyniku wyborów komunalnych w 1919 została radną w Tychach[4], została także członkinią tamtejszej komisji plebiscytowej[12]. Ze względu na agitację na łamach lokalnej prasy, w której m.in. opisywała dwulicowość miejscowego kleru, który stawał po stronie niemieckiej, niemiecka prasa nadała jej tytuł „Róży Luxemburg nr 2”[13]. Dbała o obsadzanie urzędów Polakami zamiast Niemców[2].

Po zamążpójściu zaprzestała działalności społecznej[3], złożyła także mandat radnej[14]. Zamieszkała z mężem Adamem Beniszem[1], za którego wyszła w 1921[4][2], w Warszawie, a potem w Katowicach[1]. Mieli córkę Danutę (1922–2000), filolożkę, oraz syna Lucjana (1925–1976), filologa[1][15].

W czasie II wojny światowej mieszkała w Kielcach i Katowicach[1]. Włączyła się w pomoc więźniom obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau i Groß-Rosen[1][2].

W 1945 zamieszkała w Tychach, zaś w 1958, po powrocie męża z Wielkiej Brytanii, przeprowadzili się do Katowic[2]. W 1948 przenieśli się do Nowego Sącza[1][2].

Pochowano ją na Cmentarzu Komunalnym w Nowym Sączu (kwatera 9)[1].

Odznaczenia

Została uhonorowana Medalem Niepodległości, natomiast po wojnie dostała Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[1].

Upamiętnienie

W 2020 była jedną z postaci opisanych w komiksie Patriotki ze Śląska. Historia polskiego ruchu kobiecego na Górnym Śląsku Aliny Bednarz i Marty Dąbrowskiej-Okrasko[16].

Spuścizna

W 2010 wydano jej pamiętnik pt. Nie przegrałam życia: pamiętnik Ślązaczki Anny Benisz[1].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Anna Beniszowa z Szafran-Początków | Fundacja 100 [online], www.fundacja100.pl [dostęp 2025-03-12].
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ANNA BENISZOWA – Ślązaczki o powstaniach i plebiscycie – Muzeum Górnośląskie [online] [dostęp 2025-03-12].
  3. 1 2 Kamil Peszat, Szlakiem tyskich kobiet | Tychy.pl [online], www.tychy.pl, 9 lipca 2021 [dostęp 2025-03-12].
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 Lusek 2019 ↓, s. 57.
  5. ↑ Lusek 2019 ↓, s. 58.
  6. ↑ Lusek 2019 ↓, s. 59.
  7. ↑ Lusek 2019 ↓, s. 60.
  8. 1 2 Lusek 2019 ↓, s. 64.
  9. ↑ Lusek 2019 ↓, s. 62.
  10. 1 2 Alina Bednarz, Magda Goik, Katarzyna Tobór-Osadnik, Patriotki ze Śląska. Pięć posłanek na Sejm Śląski w okresie międzywojennym, Stowarzyszenie ON/OFF, 2018, s. 22, ISBN 978-83-942352-2-2.
  11. ↑ Lusek 2019 ↓, s. 67.
  12. ↑ Lusek 2019 ↓, s. 68.
  13. ↑ Lusek 2019 ↓, s. 68–69.
  14. ↑ Lusek 2019 ↓, s. 69.
  15. ↑ Redakcja, Zapomniany człowiek – historia [online], Dziennik Polski, 12 kwietnia 2001 [dostęp 2025-03-12].
  16. ↑ Patriotki ze Śląska 2020 [online], Stowarzyszenie ONOFF [dostęp 2021-03-19] (pol.).

Bibliografia

  • Anna Beniszowa z Szafran-Początków (1894–1975). W: Zanim nastała Polska... Praca społeczna kobiet w okresie powstań i plebiscytu na Górnym Śląsku. Wybór relacji. Joanna Lusek (oprac.). Bytom: Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, 2019. ISBN 978-83-65786-34-0.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.