Anton Lipošćak
 | |
 generał piechoty | |
| Data i miejsce urodzenia |
9 kwietnia 1863 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
1883–1918 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki |
2 Dywizja Piechoty |
| Stanowiska |
komendant dywizji |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
    .png){kind=small}        | |
.png){kind=small}
Anton Lipošćak (w Polsce często pisany Antoni Liposzczak)[1] (ur. 9 kwietnia 1863 w Székelyudvarhely/Oderhellen w Siedmiogrodzie, zm. 24 kwietnia 1924 w Wiedniu) – generał piechoty cesarskiej i królewskiej Armii, ostatni austro-węgierski generalny gubernator wojskowy w Królestwie Polskim, z siedzibą w Lublinie.
Życiorys
Lipošćak, z pochodzenia Chorwat, urodził się w rodzinie oficerskiej (ojciec był majorem ck armii). Kształcił się w Szkole Kadetów w Wiener Neustadt i Terezjańskiej Akademii Wojskowej. Po zdaniu tam matury w 1883 został jako podporucznik przydzielony do 53 pułku piechoty. Od 1886 do 1888 uczęszczał do Szkoły Wojennej w Wiedniu, po czym otrzymał funkcję w Sztabie Generalnym. W 1892 awansował na kapitana, 20 czerwca 1905 na pułkownika. W 1905 został przydzielony do Komendy 15 Korpusu w Sarajewie na stanowisko szefa sztabu. W 1909 został szefem sztabu generalnego inspektora wojsk z siedzibą w Sarajewie, którym był wówczas generał kawalerii, arcyksiążę Eugeniusz Ferdynand Habsburg. 16 grudnia 1910 został mianowany na stopień generała majora. W 1911 roku został przeniesiony do 36 Dywizji Piechoty na stanowisko komendanta 72 Brygady Piechoty w Zagrzebiu. W 1914 został wyznaczony na stanowisko komendanta 2 Dywizji Piechoty w Jarosławiu. 9 maja 1914 został mianowany na stopień marszałka polnego porucznika.
Na czele dywizji walczył przeciwko armii rosyjskiej podczas I wojny światowej. W czasie wojny wyróżnił się w walkach o Lublin i Kraśnik. Od czerwca 1915 do lutego 1916, w końcowej fazie ofensywy państw centralnych na froncie wschodnim, dowodził serbskochorwackojęzyczną 42 Dywizją Piechoty Honwedu (noszącą oficjalny przydomek Diabelskiej Dywizji[2]), a w 1917 był dowódcą IX Wojskowej Grupy Operacyjnej, która walczyła na froncie rumuńskim. 17 sierpnia 1917 został mianowany na stopień generała piechoty. Po ustąpieniu gen. Stanisława Szeptyckiego ze stanowiska lubelskiego generała-gubernatora (luty 1918) na ten urząd powołano gen. Lipošćaka (marzec 1918). Zyskał sobie przychylność polskiej arystokracji jako mniej pobłażliwy wobec lewicy i Ukraińców od poprzednika[3]. Do jego ważnych zasług należy uratowanie zamku w Piotrkowie Trybunalskim przed dewastacją przez żołnierzy c. i k. Armii i oddanie go na cele muzealne (lato 1918).
Pod koniec października 1918 austriacka administracja w Królestwie rozwiązała się i gen. Lipošćak zrezygnował 2 listopada ze stanowiska gubernatora lubelskiego. Chciał osiąść w Chorwacji, ale władze nowo powstałego Królestwa SHS internowały go w Mitrowicy jako żołnierza wrogiej armii. Po uwolnieniu z obozu Anton Lipošćak piastował funkcję prezesa Chorwackiej Kasy Oszczędności w Zagrzebiu. O jego stosunkach rodzinnych nic nie wiadomo.
Ordery i odznaczenia
- Order Żelaznej Korony I kl. (Wielki Krzyż) z dekoracją wojenną (1918)
- Order Żelaznej Korony II kl. z dekoracją wojenną (1914)
- Order Leopolda II kl. (1909)
- Krzyż Zasługi Wojskowej I kl.
- Medal Zasługi Wojskowej na czerwonej wstędze[4]
- Odznaka za Służbę Wojskową III kl.[4]
- Medal Jubileuszowy Pamiątkowy dla Sił Zbrojnych i Żandarmerii[4]
- Krzyż Jubileuszowy Wojskowy[4]
- Medal Pamiątkowy Bośniacko-Hercegowiński[4]
- Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913[4]
- Order Orła Czerwonego II kl.[5]
- Krzyż Żelazny II kl. (1914)
Przypisy
- ↑ np. Hutten-Czapski, Sechzig Jahre...t. II., str. 480
- ↑ James Lyon, Serbia and the Balkan Front, 1914: The Outbreak of the Great War, London: Bloomsbury Academic, 2015, s. 114.
- ↑ Maria Lubomirska, Pamiętnik księżnej Marii Zdzisławowej Lubomirskiej 1914–1918, red. Janusz Pajewski, Aleksandra Kosicka-Pajewska, Poznań 1997, s. 626, zapisek z 15.4.1918: Rada Regencyjna bardzo serdecznie przyjmowała przed dwoma dniami Lipošćaka, generalnego gubernatora lubelskiego (…), który najlepsze uczynił wrażenie. Stanowczo jest odpowiedniejszym zwierzchnikiem od Szeptyckiego, który do groźnych rozmiarów rozwielmożnił lewicę – żołnierz, bynajmniej nie polityk. Jego brat Andrzej, metropolita lwowski, w tych czasach oburzył Polaków swym rusińskim polakożerstwem. Chciał osadzić biskupa unickiego na Chełmszczyźnie - Lipošćak kandydata z Lublina wygonił. (…) Lipošćak ma męski wygląd pod lat pięćdziesiąt, nienawidzi Niemców, za to oczy mu się śmieją do niewiast.
- 1 2 3 4 5 6 Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegsmarine 1913 [online], library.hungaricana.hu, s. 172 [dostęp 2025-03-01] (niem.).
- ↑ Staatshandbuch [online], alex.onb.ac.at, s. 128 [dostęp 2025-03-05] (niem.).
Bibliografia
- Bogdan Graf von Hutten-Czapski, Sechzig Jahre Politik und Gesellschaft, 2 t., Berlin 1936
- Maria Lubomirska, Pamiętnik księżnej Marii Zdzisławowej Lubomirskiej 1914-1918, Poznań 1997 ISBN 83-86138-92-0
- Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, t. V, Wien 1972
- Andrzej Kaproń,Lubelscy generalni gubernatorzy, "Nowy Tydzień w Lublinie" 2007, nr 42, s. 23.
- Damian Szymczak, Między Habsburgami a Hohenzollernami. Rywalizacja niemiecko-austro-węgierska w okresie I wojny światowej a odbudowa państwa polskiego, Kraków: Wydawnictwo Avalon T. Janowski, 2009, ISBN 978-83-60448-71-7, OCLC 751197383.