Architektura socrealistyczna w Polsce

Architektura socrealistyczna w Polsce – architektura realizowana w latach 1949–1956 w ramach obowiązującej wówczas doktryny realizmu socjalistycznego, definiowana w tym czasie jako „socjalistyczna w treści i narodowa w formie”.

Ideologia socrealizmu została do Polski sprowadzona ze Związku Radzieckiego. Został oficjalnie ogłoszony przez Bolesława Bieruta na Konferencji Warszawskiej PZPR 3 lipca 1949 r. Socrealizm w architekturze proklamowano 21 czerwca tego samego roku na Konferencji Architektów Partyjnych^[1]. Wielu architektów, między innymi Edmund Goldzamt (autor referatu na konferencję) i Jan Minorski potępiło wówczas architekturę nowoczesną^[2]. Styl ten rozwijał się w Polsce od końca lat czterdziestych XX wieku do połowy lat pięćdziesiątych, będąc zarazem częścią programu „Sześcioletniego Planu Odbudowy Warszawy^[3]”.

„Socjalistyczną treść” nowej architektury rozumiano przede wszystkim jako potrzebę zapewnienia powszechnie dostępnych higienicznych warunków zamieszkania – podobne tendencje występowały w tym czasie w całej Europie. Interpretacja „narodowej formy” pozostawiała znacznie więcej wątpliwości. Ostatecznie postanowiono oprzeć się, wzorem architektury radzieckiej, na historycznych zasadach kompozycji oraz elementach dekoracyjnych^[4]. Historyzujące formy „narodowe” miały nawiązywać głównie do renesansu^[5], choć początkowo nie było to oczywiste – w środowisku warszawskim postulowano nawiązywanie do klasycyzmu^[2].

Schyłek stalinizmu przyniósł również zarzucenie doktryny socrealizmu w Polsce. Krytykowano monotonię, przesadny monumentalizm i nieekonomiczność rozwiązań.

W rezultacie architektura „narodowa w formie” oparta jednak na tradycyjnych formach i w pewnym stopniu swojska została zastąpiona fascynacją modernizmem. Podejściem nadal „socjalistycznym w treści”, lecz tym razem już „nowoczesnym w formie”^[5].

Doświadczenia późniejszych lat i pewne znużenie modernizmem skłaniają do znacznie łagodniejszej oceny architektury i urbanistyki socrealistycznej^[4]:

• preferowano zabudowę przyuliczną (obrzeżną), tworzącą czytelne wnętrza urbanistyczne, zaś ulica pozostawała ulicą,
• większość budynków miała nie więcej niż 4 kondygnacje, nie było jeszcze nacisków aby wszystkie budynki bez windy miały po 5 kondygnacji,
• stosowano jeszcze dachy spadziste kryte dachówką,
• w początkowym okresie jakość materiałów i poziom rzemiosła budowlanego pozostawały na wysokim poziomie.

• 21 czerwca 1949 r. – Konferencja Architektów Partyjnych ogłasza realizm socjalistyczny obowiązującą doktryną w polskiej architekturze
• 23 czerwca 1949 r. – rozpoczęcie budowy Nowej Huty
• 6 listopada 1949 r. – rada SARP przyjmuje rezolucję architektów partyjnych
• 16 września 1950 r. – rozpoczęcie budowy MDM
• 15 stycznia 1951 r. – I Ogólnopolski Pokaz Projektów Architektury w warszawskiej Zachęcie
• 25 maja 1952 r. – rozpoczęcie budowy Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie
• 22 lipca 1952 r. – uroczyste otwarcie Placu Konstytucji i MDM w Warszawie
• 13-15 kwietnia 1953 r. – Krajowa Narada Architektów – pierwsza krytyka socrealizmu
• kwiecień 1955 r. – krytyka rozwoju architektury i urbanistyki w Polsce ze strony SARP
• 22 lipca 1955 r. – oddanie Pałacu Pałacu Kultury i Nauki oraz Stadionu Dziesięciolecia w Warszawie
• 26 marca 1956 r. – Ogólnopolska Narada Architektów – oficjalny koniec socrealizmu w polskiej architekturze

• Konserwatywna architektura XX wieku