Gładkokrowiak okazały
 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gładkokrowiak okazały |
| Nazwa systematyczna | |
| Aspropaxillus giganteus (Sowerby) Kühner & Maire Bull. trimest. Soc. mycol. Fr. 50: 13 (1934) | |
Gładkokrowiak okazały, białokrowiak okazały (Aspropaxillus giganteus (Sowerby) Kühner & Maire) – gatunek grzybów należący do rzędu pieczarkowców (Agaricales)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Aspropaxillus, Tricholomataceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy zdiagnozował go James Sowerby w 1800 r., nadając mu nazwę Agaricus giganteus. Obecne miano, uznane przez Index Fungorum, nadali mu Robert Kühner i René Charles Maire w 1934 r.[1]
Nazwę polską białokrowiak okazały zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r.[2] Po przeniesieniu gatunku do rodzaju Aspropaxillus nazwa ta stała się niespójna z naukową. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała używanie nazwy gładkokrowiak okazały w 2025 r.[3]
- Agaricus giganteus Sowerby 1800
- Clitocybe gigantea (Sowerby) Quél. 1872
- Leucopaxillus giganteus (Sowerby) Singer 1939
- Leucopaxillus giganteus subsp. buekkensis Bohus 1958
- Leucopaxillus giganteus var. coalescens Calonge & M. Seq. 2003
- Omphalia geotropa var. gigantea (Sowerby) Quél. 1886
- Paxillus giganteus (Sowerby) Fr. 1874
Morfologia
O średnicy 10–35 cm, początkowo łukowaty, potem płaski, na koniec lejkowato wklęsły, zawsze bez garba. Brzeg początkowo podwinięty i delikatnie owłosiony, u dorosłych okazów ostry i faliście powyginany[5]. Rekordowy okaz miał kapelusz o średnicy 45 cm[6].
Gęste, wąskie, sprężyste i głęboko zbiegające na trzon. U młodych okazów białe, u starszych skórzastożółtawe, na koniec brązowe. Po uciśnięciu brązowieją[5].
Wysokość 5–10 cm, szerokość 2–4 cm, twardy, pełny, włóknisty. Początkowo biały, potem coraz ciemniejszy, w końcu brudnobrązowy[5].
Twardy, o barwie od białej do kremowobiałej, po ususzeniu brązowy, u starszych okazów wodnisty. Smak słodkawy, zapach spermy[5].
Biały. Zarodniki elipsoidalne, gładkie, 6–9 × 4–5,5 μm, słabo amyloidalne[6].
- Gatunki podobne
- Lejkówka żółtobrązowa (Infundibulicybe gibba). Jest również biaława i lejkowata, ale znacznie mniejsza, a jej zarodniki są nieamyloidalne i nie elipsoidalne, lecz pestkowate[6].
- Infundibulicybe geotropa. Jest lejkowata, ale zwykle mniejsza z wyższym trzonem. Jej zarodniki są nieamyloidalne[6]. Na kapeluszu ma zawsze wydatny garbek[5].
Występowanie i siedlisko
Gładkokrowiak okazały jest szeroko rozprzestrzeniony w Ameryce Północnej i Europie. Odnotowano jego występowanie także w Korei, Japonii i na Nowej Zelandii[7]. Władysław Wojewoda w zestawieniu wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski przytacza tylko 3 jego stanowiska z uwagą, że rozprzestrzenienie i stopień zagrożenia tego gatunku nie są znane[2]. Bardziej aktualne stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Zaliczony w nim jest do gatunków rzadkich i wartych objęcia ochroną[8].
Naziemny grzyb saprotroficzny. Występuje na łąkach, pastwiskach, w sadach, ogrodach i innych trawiastych miejscach, w świetlistych lasach liściastych i mieszanych. Owocniki od lipca do października[5]. Czasami tworzy czarcie kręgi[6].
Znaczenie
- Jest grzybem jadalnym[5], ale o małej wartości smakowej. Najlepiej przed ugotowaniem pokroić go w cienkie paski. Nadaje się do zup, risotto i do sosów[6].
- Zawiera klitocybinę A i B. Substancje te hamują rozwój prątka gruźlicy[9].
Przypisy
- 1 2 3 Index Fungorum [online] [dostęp 2021-07-17].
- 1 2 Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 411, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Rekomendacja nr 4 (2025) Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 23 stycznia 2025 (pol.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2021-07-17].
- 1 2 3 4 5 6 7 Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 10, ISBN 978-83-245-9550-1.
- 1 2 3 4 5 6 Leucopaxillus giganteus (Sibth.) Singer – Giant Funnel [online] [dostęp 2021-07-17].
- ↑ DiscoverLife [online] [dostęp 2021-07-17].
- ↑ Aktualne stanowiska białokrowiaka okazałego w Polsce [online] [dostęp 2021-07-17].
- ↑ Stanisław Kohlmonzer, Jan Grzybek, Grzyby wyższe a medycyna, „Wszechświat”, kwiecień 1867, s. 99.