Bęben obręczowy z cekinami
 | |
| Klasyfikacja naukowa |
211.311 |
|---|---|
| Klasyfikacja praktyczna |
instrument perkusyjny |
Bęben obręczowy z cekinami (inaczej obręczówka, bębenek cygański, grajcarek lub tamborek) - polski ludowy instrument perkusyjny z grupy membranofonów.
Bęben obręczowy występował w małych kapelach m.in. w na Mazowszu, Kurpiach i Mazurach, Ziemi Radomskiej, Kieleckiej, w powiecie kaliskim, a także na Lubelszczyźnie[1][2]. W środkowej Polsce wchodził w skład kapel wraz ze skrzypcami i basami[3]. Z powodu pojawienia się głośniejszych instrumentów, takich jak harmonia czy klarnet, zastępowany był w składzie kapel przez baraban[1][3].
Bęben obręczowy z cekinami występuje także w innych państwach, m.in. w Ukrainie, Białorusi i Rosji.
Budowa
Składa się z drewnianej obręczy na którą z jednej strony naciągnięta jest skóra. Do wyrobu bębnów używa się najczęściej skóry koziej, baraniej i cielęcej. W przeszłości popularna była także skóra psia[4]. Obecnie produkowane są także bębny, których membrana wykonana jest z materiałów, które nie są pochodzenia zwierzęcego. Membranę mocuje się za pomocą metalowej obręczy z zaczepami i śrubami. W wyżłobionych w obręczy otworach umocowane są brzękadła. Na brzękadło składają się co najmniej dwie metalowe blaszki, które po uderzeniu w bęben obijają się o siebie i wydają charakterystyczny brzęczący dźwięk. Bębny mogą być wyposażone w uchwyty bądź otwory w obręczy ułatwiające trzymanie instrumentu, a także dzwoneczki zamocowane wewnątrz bębna[5][6]. Średnica bębna i liczba brzękadeł może się różnić w zależności od instrumentu.
Bęben stroi się za pomocą luzowania lub napinania skóry na obręczy.
Do gry używa się drewnianej pałki. Pałki mogą mieć różną długość i kształt. Niektórzy twórcy owijają końcówki pałek skórą bądź innym materiałem.
Sposób gry
Do gry na bębnie używa się drewnianej pałki, którą uderza się w membranę bębna, i dłoni. Aby wydobyć dźwięk z brzękadeł, uderza się dłonią trzymającą pałkę w krawędź instrumentu bądź trzęsie bębnem, wprawiając blaszki w ruch[7]. Uderzenia mogą być pojedyncze lub łączone. Uderzenia pojedyncze to takie, w których dźwięk wydobywa się tylko z membrany bądź tylko z brzękadeł. Uderzenia łączone to takie, w których dźwięk z membrany i brzękadeł wydobywa się jednocześnie. W zależności od regionu i stylu wykonawczego dźwięk z bębna i brzękadeł wydobywany jest także poprzez uderzenie w niego palcami lub pocieranie nimi o membranę.
Technika gry może różnić się w zależności od regionu i wykonawcy. Na sposób gry wpływać może także budowa bębna i pałki.
Do lat 30. XX wieku w Polsce centralnej umiejętność bębnienia była powszechna. W celu zmniejszenia wydatków częstą praktyką było zatrudnianie na wesele jedynie skrzypka, który przynosił ze sobą bęben i basy[8]. Pozostałe instrumenty wręczano gościom weselnym, którzy pełnili funkcję bębnistów i basistów.
Galeria
Brzękadło w bębnie obręczowym
Bęben obręczowy i drewniana pałka
Przypisy
- 1 2 Agnieszka Grzybowska, Bębny tradycyjne [online], Muzykoteka Szkolna [dostęp 2024-12-26] (pol.).
- ↑ D. i A. Pawlakowie, Instrumenty muzyczne, [w:] Józef Burszta (red.), Kultura ludowa Wielkopolski, t. 3, s. 292.
- 1 2 Ewa Sławińska-Dahlig, Chopin w Sannikach: konteksty historyczno-kulturowe, Sanniki: Pałac, 2007, s. 83, ISBN 978-83-926600-0-2 [dostęp 2024-12-26].
- ↑ Aneta Oborny, Polskie instrumenty ludowe, Muza, 2015, s. 54-55 (pol.).
- ↑ Agnieszka Grzybowska, Bębny tradycyjne [online], Muzykoteka szkolna [dostęp 2024-11-27] (pol.).
- ↑ Budowa kurpiowskiego bębenka weselnego obręczowego i pęcherza „gruchawki” [online], Instytut Muzyki i Tańca, 2020 [zarchiwizowane z adresu 2024-06-16] (pol.).
- ↑ Katarzyna Zedel o grze na bębenku obręczowym - Radomska Szkoła Tradycji 2021. Akademia Kolberga 2021-12-29. [dostęp 2024-12-11].
- ↑ Andrzej Bieńkowski, Piotr Grochowski, Od pańszczyzny do hipsterstwa. Muzyka ludowa między wsią a miastem. Z Andrzejem Bieńkowskim rozmawia Piotr Grochowski, „Literatura Ludowa”, 65 (1), 2021, s. 99, DOI: 10.12775/LL.1.2021.007, ISSN 2544-2872 [dostęp 2025-01-14].