Bibliografia Polska

Bibliografia Polska, tom z 1894 roku
Wybrane hasło z tomu z Bibliografii Polskiej

Bibliografia Polska – retrospektywna bibliografia druków wydanych na terenie Polski i dotyczących Polski od początków drukarstwa do XIX wieku, którą zainicjował i opracowywał Karol Estreicher oraz jego potomni i inni współpracownicy, wydawana od 1869 roku; w różnych seriach ukazało się łącznie 58 tomów; część polskiej bibliografii narodowej.

Geneza

Polscy naukowcy po rozbiorach Polski w dużej mierze zajęli się ratowaniem polskiego dziedzictwa, w tym opisywaniem i rejestrowaniem materiałów dotyczących Polski[1]. Polska bibliografia w XIX wieku niestety przeżywała zastój, upadły projekty Jochera, Wiszniewskiego i Maciejowskiego[2]. Projektami bibliograficznymi zajmowali się dorywczo księgarze, nie istniały instytucje państwowe, które zajmowałyby się polską bibliografią[3]. Jedynie austriacka bibliografia narodowa, której wydawanie rozpoczęto w 1853 roku odnotowywała w znikomym stopniu polskie piśmiennictwo[3].

Dyrektor Biblioteki Jagiellońskiej, Józef Muczkowski zdawał sobie jednak sprawę ze znaczenia bibliografii narodowej i zalecał wydawanie dykcjonarza bibliograficznego[4].

Historia

Karol Estreicher rozpoczął zbieranie materiałów bibliograficznych jako dwudziestolatek, od 1848 roku[5] i kontynuował przez całe późniejsze życie[5] – łącznie 60 lat[6]. Początkowo szukał uzupełnień do spisów bibliograficznych Feliksa Jana Bentkowskiego, Adama Jochera i Michała Wiszniewskiego[7]. Głównymi czynnikami motywującego go do tej pracy było przekonanie o przydatności bibliografii do badań historycznych, kulturoznawczych, literaturoznawczych oraz chęć zaprezentowania światu polskiego dorobku piśmienniczego[5]. Estreicher chciał także udowodnić, że polskie piśmiennictwo istnieje nie tylko we Lwowie, ale także Warszawie[3].

Walenty Rafalski wydał Katalog ogólny książek polskich drukowanych od roku 1830 do 1850 w Lipsku w 1852 roku, a H.W. Kallenbach opublikował Katalog książek polskich drukowanych od 1850 do końca r. 1855 w 1856 roku[2]. Oba dzieła zostały przez Estreichera uzupełnione i utworzyły pierwotny rękopis Bibliografii Polskiej XIX stulecia, którą autor początkowo nazwał Katalogiem książek polskich[8].

Estreicher przeniósł się w 1855 roku do Lwowa, gdzie znajdowały się bogate zbiory biblioteczne (Ossolineum, biblioteka Baworowskich, biblioteka uniwersytecka), obszerniejsze niż te dostępne w Bibliotece Jagiellońskiej[2]. Porozumiał się z redaktorem „Gazety Lwowskiej” oraz uzyskał poparcie Gołuchowskiego dla swojego projektu bibliograficznego, który miał obejmować minione dziesięciolecie[3]. Efektem była pierwsza większa praca bibliograficzna Estreichera pt. Piśmiennictwo w Galicji, wydano ją w dodatku „Rozmaitości” do „Gazety Lwowskiej” w latach 1859–1860[3]. Kolejny projekt, tym razem podjęty dla samego siebie, miał objąć polską bibliografię za lata 1810–1860, która byłaby mu przydatna do pisania dowolnych prac naukowych[9].

Publikacja pt. Piśmiennictwo w Galicji zainteresowała warszawskiego księgarza Celsa Lewickiego, który zamówił u Estreichera katalog polskich książek od 1830 roku w układzie abecadłowym i przedmiotowym[10]. Estreicher pracował nad tym zadaniem przed 10 miesięcy, rozszerzył zakres chronologiczny do 1800 roku[10]. Praca nad dziełem była na tyle czasochłonna, że zatrudnił kilku kopistów do przepisywania tytułów na kartki, a następnie przepisywanie opisów kartkowych na arkusze[10]. Źródła do bibliografii stanowiły m.in. katalogi dużych lwowskich bibliotek, katalogi księgarskie i notaty autorstwa A. Brzeziny, K. Jabłońskiego, J. Milikowskiego[11]. Swoje spisy porównywał z katalogami biblioteki Ossolińskich, biblioteki Odnowskiej we Lwowie, biblioteki Dzieduszyckiego, biblioteki w Petersburgu, porównywał je także z niemieckimi katalogami i innymi źródłami[12].

W 1862 roku bibliografia za lata 1800–1862 była w przekonaniu Estreichera ukończona i objęła 30 000 tytułów[12]. Okoliczności niezależne od zamawiającego i autora przeszkodziły w publikacji pracy[12]. Wydania podjął się Samuel Orgelbrand w 1862 roku pod warunkiem braku wypłaty honorarium[12]. Do publikacji nie doszło, gdyż wybuchło powstanie styczniowe w 1863 roku[12]. 1 maja 1862 roku Estreicher jako członek Towarzystwa Naukowego Krakowskiego przedstawił referat dotyczący jego projektu na posiedzeniu Oddziału Nauk Moralnych w Krakowie, zaprezentował dwa tomy rękopisu bibliografii (autorzy od A do F), określił plan pracy nad bibliografią od 1600 roku[13]. Rozszerzony tekst referatu ukazał się w „Bibliotece Warszawskiej” w 1862 roku[14].

W listopadzie 1862 roku Estreicher przeprowadził się do Warszawy, gdzie kontynuował pracę nad bibliografią w oparciu o zasoby bibliotek warszawskich[15]. Bibliografia Polska XIX stulecia została ukończona w 1868 roku, jednak kurator warszawskiej Szkoły Głównej nie dopuścił do jej publikacji z powodów politycznych[16]. Estreicher przeniósł się do Krakowa pod koniec 1868 roku, gdzie rozpoczął druk swojego dzieła rok później[17]. Praca nad bibliografią XIX wieku zbiegała się z gromadzeniem materiałów do części poświęconej drukom wcześniejszym, czego efektem jest tzw. mały Estreicher czyli Bibliografia Polska XV-XVI stulecia wydana w 1875 roku[18].

Nakładem Spółki Księgarzy Polskich w latach 1906–1916 ukazały się uzupełnienia Bibliografii XIX wieku, czyli tzw. seria IV[18].

Prace nad bibliografią kontynuował syn Karola, Stanisław Estreicher[19] (opracował i wydał tomy 23–33 serii III[18]) oraz jego wnuk Karol Estreicher[20], który wydał pierwszy zeszyt 34. tomu w 1951 roku[21] i powołał Pracownię Bibliografii Estreichera w 1954 roku[22], a od 1959 roku wydawał scaloną i uzupełnioną Bibliografię polską XIX stulecia[23]. Nad bibliografią pracowali także Jan Szlachtowski z Biblioteki Ossolineum i historyk Józef Szujski[24]. Edycja staropolskiej części Bibliografii Polskiej została przerwana w 1951 roku, kiedy to ubezwłasnowolniono Polską Akademię Umiejętności[25], wydaniu patronował następnie Uniwersytet Jagielloński[21].

Pracownia Bibliografii Estreichera powołana dla stworzenia nowej edycji bibliografii XIX wieku została przekształcona w Pozawydziałowy Zakład Bibliografii XIX wieku im. Karola Estreichera (Seniora), a następnie w Zakład Bibliografii Polskiej im. Karola Estreichera, który Wacław Walecki przekształcił w Centrum Badawcze Bibliografii Polskiej Estreicherów[22].

Publikacja

Estreicher po przeprowadzce do Krakowa około 1868 roku[16] uzyskał poparcie dla swojego projektu wśród Komisji Bibliograficznej Towarzystwa Naukowego Krakowskiego[26]. Fundusze zebrał zwłaszcza zastępca przewodniczącego tejże komisji, dr Franciszek Nowakowski[26]. Przedpłata na drukowaną Bibliografię została ogłoszona 14 października 1869 roku w „Czasie”[26]. Udało się pozyskać około 200 prenumeratorów, zwłaszcza z obszaru zaboru rosyjskiego, byli to głównie księgarze, ludzie nauki, kolekcjonerzy, a także biblioteki[26].

Bibliografia była wydawana od jesieni 1869 roku z datą 1870[27]. Ukazywała się w zeszytach, pierwszy tom miał karty tytułowe w języku polskim i francuskim, nosił tytuł: Bibliografia Polska. 120 000 druków. Część I Stolecie XIX. Katalog 50 000 druków polskich lub Polski dotyczących od roku 1800, ułożony abecadłowo według autorów i przedmiotów, z wyrażeniem cen księgarskich przez K. Estreichera[27]. Pierwsze tomy ukazały się w niskim nakładzie około 500 egzemplarzy[28]. 4. zeszyt ukazał się w 1871 roku z nowym tytułem: Bibliografia Polska XIX stulecia przez K. Estreichera. Tom I (A–F) z datą 1872[27]. Karolowi Estreicherowi udało się wydać 22 tomy Bibliografii Polskiej[6] (seria I, II, IV oraz tomy 12-22 z serii III[18]).

Ukazało się łącznie 58 tomów w różnych seriach (stan na 2014 rok)[29]. Centrum Badawcze Bibliografii Polskiej Estreicherów utworzyło internetowy projekt Elektronicznej Bazy Bibliografii Estreichera (EBBE), gdzie scalono wszystkie serie, dodatki i uzupełnienia[29]. Dzieło Estreicherów jest dostępne jako klasyczna baza danych[30]. Projekt był finansowany z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki[31].

Budowa

Bibliografia obejmuje druki wydane na historycznym terenie Polski oraz dotyczące Polski[28]. Zasięg chronologiczny rozciąga się od początków polskiego drukarstwa do 1900 roku[32][33].

Oprócz samego spisu publikacji, bibliografia podaje daty życia ich autorów oraz literaturę przedmiotu dotyczącą poszczególnych wydawnictw w układzie alfabetycznym i chronologicznym[1]. Karol Estreicher zastosował układ krzyżowy: hasła przedmiotowe są zestawione obok autorskich[33]. Dzieło poza byciem retrospektywną bibliografią narodową jest także bibliografią krytyczną z licznymi adnotacjami bibliograficznymi co nadaje jej cechy pracy naukowej nad historią piśmiennictwa i kultury polskiej[34]. Porządek nie jest jednolity, praca ukazywała się w kilku ciągach zwanych seriami[24].

Układ:

  • Seria I (tomy 1–7) – obejmuje okres od 1800 do 1880 roku w układzie alfabetycznym krzyżowym[35]
  • Seria II (tomy 8–11) – obejmuje okres od 1474 do 1889 roku w układzie chronologicznym[35]
  • Seria III (tomy 12–36[36]) – obejmuje okres od 1474 do 1799 roku w układzie alfabetycznym krzyżowym[35]
  • Seria IV (tomy I–IV) – obejmuje okres od 1880 do 1900 roku oraz uzupełnienia za lata 1800–1880 w układzie alfabetycznym krzyżowym[35]
  • „mały Estreicher” – tom wydany przed Bibliografią Polską dotyczący druków z XV i XVI wieku w układzie chronologicznym (część 1) i alfabetycznym (część 2)[35]
  • katalog – tom dodatkowy na wystawę w Wiedniu za lata 1871–1872 w układzie alfabetycznym[35]
  • reedycja (tomy I–…) – obejmuje XIX wiek, scala i uzupełnia dane z serii I i IV w układzie alfabetycznym krzyżowym[35], wychodzi od 1959 roku[37], ukazały się 22 tomy (ostatni „Kraszewski Józef Ignacy” w 2021 roku)[36]

Przypisy

  1. 1 2 Korpała 1970 ↓, s. 4.
  2. 1 2 3 Korpała 1970 ↓, s. 10.
  3. 1 2 3 4 5 Korpała 1970 ↓, s. 11.
  4. ↑ Korpała 1970 ↓, s. 8–9.
  5. 1 2 3 Korpała 1970 ↓, s. 8.
  6. 1 2 Korpała 1974 ↓, s. 98.
  7. ↑ Dembowska 2001 ↓, s. 19.
  8. ↑ Korpała 1970 ↓, s. 10–11.
  9. ↑ Korpała 1970 ↓, s. 12.
  10. 1 2 3 Korpała 1970 ↓, s. 13.
  11. ↑ Korpała 1970 ↓, s. 13–14.
  12. 1 2 3 4 5 Korpała 1970 ↓, s. 14.
  13. ↑ Korpała 1970 ↓, s. 14–15.
  14. ↑ Korpała 1970 ↓, s. 15.
  15. ↑ Korpała 1970 ↓, s. 16–17.
  16. 1 2 Korpała 1970 ↓, s. 17.
  17. ↑ Dembowska 2001 ↓, s. 22.
  18. 1 2 3 4 Dembowska 2001 ↓, s. 23.
  19. ↑ Jan Baumgart, Z dziejów Instytutu Bibliograficznego w Polsce. U progu reorganizacji prac w r. 1949, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, R. XXIV, 1974, s. 110.
  20. ↑ Jan Baumgart, Z dziejów Instytutu Bibliograficznego w Polsce. U progu reorganizacji prac w r. 1949, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, R. XXIV, 1974, s. 114.
  21. 1 2 Dembowska 2001 ↓, s. 24.
  22. 1 2 Walecki 2014 ↓, s. XI.
  23. ↑ Korpała 1974 ↓, s. 100.
  24. 1 2 Żmigrodzki 2000 ↓, s. 275.
  25. ↑ Walecki 2014 ↓, s. X.
  26. 1 2 3 4 Korpała 1970 ↓, s. 18.
  27. 1 2 3 Korpała 1970 ↓, s. 19.
  28. 1 2 Korpała 1970 ↓, s. 3.
  29. 1 2 Walecki 2014 ↓, s. VII.
  30. ↑ Walecki 2014 ↓, s. VIII.
  31. ↑ Walecki 2014 ↓, s. IX.
  32. ↑ Korpała 1970 ↓, s. 3–4.
  33. 1 2 Korpała 1974 ↓, s. 99.
  34. ↑ Korpała 1974 ↓, s. 99–100.
  35. 1 2 3 4 5 6 7 Żmigrodzki 2000 ↓, s. 277.
  36. 1 2 Bibliografia Estreichera. Książkowe stronice Bibliografii Estreichera [online], www.estreicher.uj.edu.pl [dostęp 2024-10-30].
  37. ↑ Korpała 1970 ↓, s. 33.

Bibliografia

  • Maria Dembowska, Metoda bibliografii polskiej Karola Estreichera, Wyd. 3 uzup, Warszawa: Wydaw. SBP, 2001, ISBN 978-83-87629-64-9 [dostęp 2024-10-30].
  • Józef Korpała, Znaczenie „Bibliografii Polskiej” Karola Estreichera, Państwowe Wydawnictwo Naukowe – Oddział w Krakowie, 1970 (Nauka Dla Wszystkich Nr 105).
  • Józef Korpała, O bibliografiach i informatorach. Poradnik dla wszystkich, Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, 1974.
  • Wacław Walecki, Co z tym „Estreicherem”? Od fiszek Karola starszego do plików zawieszonych w cyberprzestrzeni, [w:] Stanisław Siess-Krzyszkowski (red.), Bibliografia polska Estreicherów: rama wydawnicza, studia i źródła, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2014, ISBN 978-83-233-3912-0, OCLC 957280777 [dostęp 2024-10-30].
  • Zbigniew Żmigrodzki (red.), Bibliografia: metodyka i organizacja, Nauka, Dydaktyka, Praktyka = Science, Didactics, Practice, Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2000, ISBN 978-83-87629-43-4 [dostęp 2024-10-22].

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.