Biblioteka łańcuchowa w Oleśnicy
 Kruchta południowa, w której znajduje się biblioteka | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
bazylika św. Jana Apostoła w Oleśnicy, pl. Książąt Śląskich |
| Data założenia |
1594 |
| Wielkość zbiorów |
239 |
| Rodzaje zbiorów | |
Położenie na mapie Oleśnicy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu oleśnickiego  | |
 51°12′34,3″N 17°22′41,0″E/51,209528 17,378056 | |
Biblioteka łańcuchowa w Oleśnicy – księgozbiór założony w 1594 roku przez księcia Karola II Podiebradowicza. Zlokalizowany jest w pomieszczeniu pierwszej kondygnacji kruchty południowej bazyliki św. Jana Apostoła w Oleśnicy. Była to jedna z trzech bibliotek łańcuchowych powstałych na Śląsku, ale jako jedyna zachowała się w miejscu swego założenia. Nazwę zawdzięcza faktowi, iż księgi w niej przechowywane były przymocowywane łańcuchami.
Do XXI wieku przetrwało 239 ksiąg, które dzięki staraniom władz miasta, Uniwersytetu Wrocławskiego i rządu niemieckiego w latach 90. XX wieku przeszły prace konserwatorskie.
Historia
Po objęciu władzy w księstwie oleśnickim książę Karol II Podiebradowicz kontynuował rozwój architektoniczny miasta w duchu renesansu. Przyczynił się nie tylko do rozbudowy zamku książęcego i kościoła zamkowego w Oleśnicy, ale także kontynuował przebudowę pałacu książąt oleśnickich we Wrocławiu. Książę kładł również nacisk na kwestie edukacji w księstwie. Zainicjował powstanie tzw. Gymnasium illustre, które nazywano również mianem Seminarium, a oferować miało wykształcenie w duchu renesansu. Jego otwarcia dokonano w 1594 roku[1].
Równolegle do otwarcia nowej szkoły, w tym samym roku, książę założył nową bibliotekę. Ulokowana została w pomieszczeniu nad wejściem do kościoła w kruchcie południowej[2]. Biblioteka miała charakter publiczny, co oznacza, że korzystać z niej mogli duchowni, uczniowie i mieszkańcy miasta. Księgi przechowywano na regałach, a w związku z ich bardzo wysoką wartością przytwierdzano je łańcuchami w celu ochrony przed kradzieżą. W wypadku dużych ksiąg stosowano gruby łańcuch o długości łokcia śląskiego (ok. 60 cm). Mniejsze dzieła mocowano do krótszego łańcucha. Tylko bibliotekarz mógł odczepiać łańcuchy od drążka, nad pulpitem lub pod nim, po skończonej lekturze[3][4][5]. Forma zabezpieczenia księgozbiorów w formie pulpitów łańcuchowych (łac. liber catenatus) została przejęta przez protestantów z katolickich uniwersytetów i klasztorów, które chciały zapobiec wynoszeniu drogich woluminów z bibliotek[6].
W 1905 roku doszło do katastrofy budowlanej podczas rozbudowy kościoła. Południowa kruchta nie została uszkodzona, jednak na czas remontu i odbudowy księgi zostały przeniesione do Zamku Książęcego. W tym czasie odnowiono pomieszczenie biblioteki wraz z regałami. W 1913 roku w zbiorze znajdowały się 352 księgi. Po II wojnie światowej istnienie biblioteki było utrzymywane w tajemnicy. W 1990 roku zinwentaryzowano już tylko 239 ksiąg[2][3]. W latach 90. proboszczowie ks. Jan Suchecki, następnie ks. Władysław Ozimek wraz z organizacjami społecznymi przeprowadzili dezynsekcję biblioteki. Następnie w 1995 roku władze miejskie, Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu i prorektor Uniwersytetu Wrocławskiego prof. dr hab. Władysław Dynak wystąpili do instytucji niemieckich z prośbą o pomoc w odrestaurowaniu i zabezpieczeniu zbiorów. Rząd niemiecki zaoferował grant, z pomocą którego w 1998 roku zakończono prace nad odrestaurowaniem ksiąg. Przy 52 z nich zachowały się jeszcze łańcuchy[3][7].
W zbiorach biblioteki wciąż znajdują się takie pozycje jak Biblia Marcina Lutra z 1541 roku wraz z innymi jego dziełami, wielojęzyczna Biblia Ariae Montaniego, Historia comitiorum Georga Coelestina, czy rozprawa astrologiczna Summa astrologiae iudicialis Johna Eastwooda z 1489 roku[4][8].
Jest to ostatnia zachowana biblioteka łańcuchowa w Europie Środkowej[8][4]. Na Śląsku takie biblioteki istniały jeszcze we Wrocławiu, Brzegu, Legnicy i Złotoryi[9]. Jednak w wypadku legnickiej wszystkie zbiory po II wojnie światowej wywieziono do Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, a księgi ze Złotoryi przeniesiono do Biblioteki Narodowej w Warszawie[8].
Rozmowy przy stole (niem. Tischreden): zbiór wypowiedzi Marcina Lutra przy jego domowym stole
Wielojęzyczna Biblia
Portal wejściowy do kruchty
Przypisy
- ↑ Mrozowicz i Wiszewski 2006 ↓, s. 79–83.
- 1 2 Mrozowicz i Wiszewski 2006 ↓, s. 83.
- 1 2 3 Marek Nienałtowski, Biblioteka łańcuchowa z Oleśnicy [online], 12 maja 2004 [dostęp 2024-09-26].
- 1 2 3 Maciejewska 2019 ↓.
- ↑ Werszler 2015–2016 ↓, s. 124.
- ↑ Werszler 2015–2016 ↓, s. 110–112.
- ↑ Dziedzic 2023 ↓, s. 34.
- 1 2 3 Biblioteka łańcuchowa w Oleśnicy [online], Centralna Biblioteka Statystyczna [dostęp 2024-09-26].
- ↑ Werszler 2015–2016 ↓, s. 113, 116, 121, 122.
Bibliografia
- Krzysztof Dziedzic, Spacerownik oleśnicki, Poznań: Oleśnicka Biblioteka Publiczna im. Mikołaja Reja, 2023, ISBN 978-83-958971-1-5.
- Beata Maciejewska, Zamek, podwójny kościół i biblioteka z łańcuchami. Poznaj te niezwykłe miejsca [online], Gazeta Wyborcza, 10 maja 2019 [dostęp 2024-09-26].
- Wojciech Mrozowicz, Przemysław Wiszewski, Oleśnica od czasów najdawniejszych po współczesność, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT, 2006, ISBN 978-83-7432-164-8.
- Rafał Werszler, Pulpity w aranżacjach ewangelickich „libri catenati” na Śląsku w dobie reformacji, „Bibliotekarz Lubelski” (58/59), 2015–2016, s. 107–126 [dostęp 2024-09-30].