Borys Kowerda

Borys Kowerda

ros. Борис Софронович Коверда,
biał. Барыс Сафронавіч Каверда

Borys Kowerda w 1927
Data i miejsce urodzenia	21 sierpnia 1907 Wilno
Data i miejsce śmierci	18 lutego 1987 Waszyngton
Miejsce spoczynku	Nowe Diwiejewo
Narodowość	rosyjska

Borys Sofronowicz Kowerda, ros. Борис Софронович Коверда; Boris Sofronowicz Kowierda, biał. Барыс Сафронавіч Каверда; Barys Safronawicz Kawierda (ur. 21 sierpnia 1907 w Indurze , zm. 18 lutego 1987 w Waszyngtonie)^[1] – rosyjski działacz emigracyjny pochodzenia białoruskiego II RP i USA (jego rodzina pochodzi z podlaskiej wsi Kotły^[2], d. guberni grodzieńskiej), zabójca posła ZSRR w Warszawie Piotra Wojkowa.

Urodził się jako syn nauczyciela szkoły ludowej i sympatyka eserów, wychowany w atmosferze religijnej. Od 1915 do 1920 wraz z matką przebywał w bieżeństwie w Samarze, gdzie osobiście doświadczył czerwonego terroru (m.in. śmierci kuzyna i rozstrzelania przyjaciela rodziny o. Lebiediewa). Po traktacie ryskim rodzina wróciła na Wileńszczyznę, gdzie Kowerda uczył się najpierw w gimnazjum białoruskim, a później rosyjskim w Wilnie. Pracował też w redakcji pisma o orientacji antykomunistycznej „Biełaruskaje słova”.

Wraz z jej redaktorem Arsenijem Pawlukiewiczem i byłym białogwardzistą Michaiłem Jakowlewem przygotował w 1927 zamach na posła ZSRR w Warszawie Piotra Wojkowa, do którego doszło 7 czerwca na Dworcu Głównym w Warszawie, po którym Kowerda dobrowolnie oddał się w ręce policji.^[3]. Według relacji Borysa Kowerdy zastrzelenie Wojkowa było wykonaniem wyroku białych Rosjan za udział w zamordowaniu cara Mikołaja II i jego 16-osobowej rodziny. Moskwa ogłosiła zabójstwo na dworcu warszawskim „aktem wojny” i postawiła w stan gotowości bojowej Robotniczo-Chłopską Armię Czerwoną.

Kowerda został aresztowany i postawiony przed sądem w Warszawie. Bronili go znani wtedy adwokaci Paschalski, Andrejew, Niedzielski i Ettinger. W trakcie procesu opisał wspomnienia bezprawia i przemocy bolszewików z czasu dzieciństwa w Rosji. Zadeklarował, że chciał walczyć z bolszewizmem, ale odmówiono mu wizy do Rosji, więc zdecydował się zabić Wojkowa jako przedstawiciela „bolszewickiej bandy”^[4]. Kowerda został skazany na dożywotnie roboty (później zamienione na 15-letnie więzienie, które odbywał w Grudziądzu^[5]). Po wyjściu na wolność w 1937, Kowerda wyjechał do Jugosławii, gdzie zdał maturę w rosyjskim gimnazjum w Belej Crkvie.

Od 1944 przebywał w Niemczech, później w USA – pracował tam w nowojorskiej gazecie „Rossija”, później w drukarni „Nowogo russkogo słowa”.

Zmarł w Waszyngtonie i został pochowany na terenie prawosławnego klasztoru Nowe Diwiejewo.

Postać Kowerdy i jego zamach na Wojkowa stały się inspiracja i jednym z motywów powieści Marka Krajewskiego Pomocnik kata (wydawnictwo „Znak” 2020).

• Maurice Conradi
• Leonid Kannegiser

• Artykuł w 80. rocznicę zamachu (jęz. rosyjski). volsk.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)].