Bruzdonos

Bruzdonos
	Nycteris
	É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier, 1795
	; Bruzdonos egipski (N. thebaica)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nietoperze
Podrząd	mroczkokształtne
Nadrodzina	Emballonuroidea
Rodzina	bruzdonosowate
Rodzaj	bruzdonos
	Typ nomenklatoryczny
	Vespertilio hispidus Schreber, 1774
Synonimy
	Nicteris: Desmarest, 1803; Nycterus G. Fischer, 1814; Petalia J.E. Gray, 1838; Nycterops J.E. Gray, 1866; Pelatia: J.E. Gray, 1866;
	Nicteris: Desmarest, 1803; Nycterus G. Fischer, 1814; Petalia J.E. Gray, 1838; Nycterops J.E. Gray, 1866; Pelatia: J.E. Gray, 1866;
Gatunki
	14 gatunków – zobacz opis w tekście
	14 gatunków – zobacz opis w tekście

Bruzdonos^[6] (Nycteris) – rodzaj ssaków latających z rodziny bruzdonosowatych (Nycteridae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki zamieszkujące tropikalne i subtropikalne obszary Afryki, Półwyspu Arabskiego i południowo-wschodniej Azji^[7]^[8]^[9], w tym obszary pustynne. Jeden z gatunków (pospolity w Egipcie bruzdonos egipski (Nycteris thebaica)) podawany był z greckiej wyspy Korfu, inny zaś – bruzdonos owłosiony (Nycteris hispida) – z Sycylii, co dawałoby przyczynę do umieszczenia ich na liście ssaków Europy. Jednak obecnie stwierdzenia te są kwestionowane lub przypisuje się je zawleczeniom pojedynczych osobników przez człowieka.

Charakterystyka

Długość ciała (bez ogona) 38–90 mm, długość ogona 37–84 mm, długość ucha 19–37 mm, długość tylnej stopy 7–17 mm, długość przedramienia 32–65 mm; masa ciała 4–43 g^[8]^[10]. Większość przedstawicieli rodziny żywi się dużymi owadami i innymi stawonogami (np. skorpionami) zbieranymi z powierzchni gruntu. Największy bruzdonos – bruzdonos wielki (Nycteris grandis) – może polować również na drobne kręgowce, np. ptaki.

Systematyka

Rodzaj zdefiniowali w 1795 roku francuscy przyrodnicy Étienne Geoffroy Saint-Hilaire i Georges Cuvier w artykule zatytułowanym Metodyka teriologiczna, opublikowanym w czasopiśmie „Magasin Encyclopédique”^[1]. Autorzy w oryginalnym opisie nie wskazali gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1929 roku Międzynarodowa Komisja Nomenklatury Zoologicznej na typ nomenklatoryczny wyznaczyła bruzdonosa owłosionego (N. hispida)^[11].

Etymologia

Nycteris (Nicteris, Nycterus): gr. νυκτερις nukteris, νυκτεριδος nukteridos ‘nietoperz’^[12].
Petalia (Pelatia): etymologia niejasna, Gray nie podał znaczenia nazwy rodzajowej^[13]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Nycteris javanica É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1813.
Nycterops: rodzaj Nycteris É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier, 1795; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd, oblicze’^[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Nycterops pilosa J.E. Gray, 1866 (= Vespertilio hispidus von Schreber, 1774).

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[15]^[10]^[7]^[6]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[6]	Podgatunki^[8]^[7]^[10]	Rozmieszczenie geograficzne^[8]^[7]^[10]	Podstawowe wymiary^[8]^[10]^[c]	Status IUCN^[16]
Nycteris arge	O. Thomas, 1903	bruzdonos równikowy	gatunek monotypowy	nierównomiernie w lesie tropikalnym w Afryce Zachodniej i Środkowej, od Sierra Leone na wschód do południowo-zachodniej Kenii i północno-zachodniej Tanzanii, na południe do Angoli oraz wyspa Bioko (Gwinea Równikowa); zakres wysokości: do 1000 m n.p.m.	DC: 5–6,5 cm DO: 4,2–6,1 cm DP: 3,9–4,6 cm MC: 6–11 g	LC
Nycteris intermedia	Aellen, 1959	bruzdonos pośredni	gatunek monotypowy	bardzo nierównomiernie w lesie tropikalnym Afryce Zachodniej i Środkowej w Gwinei, Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Ghany, Kamerunu, Gabonu, północno-wschodniej Demokratycznej Republiki Konga, północno-zachodniej Tanzanii oraz północno-wschodniej Angoli	DC: 4–5 cm DO: 4,1–5,3 cm DP: 3,6–3,8 cm MC: 6–9 g	LC
Nycteris nana	(K. Andersen, 1912)	bruzdonos malutki	gatunek monotypowy	nierównomiernie w tropikalnym, lesie w Wybrzeżu Kości Słoniowej, Ghanie, Kamerunie, Gwinei Równikowej, Demokratycznej Republice Konga, Sudanie Południowym, zachodniej Ugandzie, zachodniej Kenii, zachodnim Burundi i północnej Angoli; zakres wysokości: do 2100 m n.p.m.	DC: 3,8–4,5 cm DO: 3,7–4,9 cm DP: 3,2–3,7 cm MC: 4–7 g	LC
Nycteris major	(K. Andersen, 1912)	bruzdonos duży	gatunek monotypowy	bardzo nierównomiernie w lesie tropikalnym w Gwinei, Liberii, Wybrzeżu Kości Słoniowej, Kamerunie, Gabonie, północno-wschodniej Demokratycznej Republice Konga i północno-wschodniej Zambii	DC: 5,1–7,3 cm DO: 5,5–6,4 cm DP: 4,5–4,9 cm MC: 8–16 g	DD
Nycteris tragata	(K. Andersen, 1912)	bruzdonos sundajski	gatunek monotypowy	nierównomiernie na Półwyspie Malajskim, Sumatrze i Borneo	DC: 6,8–7,3 cm DO: 7–7,8 cm DP: 4,6–5,5 cm MC: 13–22 g	NT
Nycteris javanica	É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1813	bruzdonos jawajski	gatunek monotypowy	endemit Indonezji: Jawa, Wyspy Kangean i Nusa Penida; bardzo wątpliwy w Timorze Zachodnim; zakres wysokości: 0–2500 m n.p.m.	DC: brak danych DO: brak danych DP: 4,3–5 cm MC: brak danych	VU
Nycteris aurita	(K. Andersen, 1912)	bruzdonos uszaty	gatunek monotypowy	nierównomiernie na sawannach w Afryce Wschodniej (Somalia, Etiopia, Sudan Południowy, Kenia i Tanzania)	DC: 4–5 cm DO: 4,5–5,6 cm DP: 3,7–4,5 cm MC: 6–12 g	LC
Nycteris grandis	W. Peters, 1865	bruzdonos wielki	gatunek monotypowy	leśny pas od Senegalu na wschód do wschodniej Demokratycznej Republiki Konga, przybrzeżna Kenia, Tanzania i północno-wschodni Mozambik, rozproszony w Zambii, południowym Malawi, północnym Zimbabwe i zachodnio-środkowym Mozambiku	DC: 7–9 cm DO: 6–8,4 cm DP: 5,2–6,5 cm MC: 21–43 g	LC
Nycteris hispida	(von Schreber, 1775)	bruzdonos owłosiony	gatunek monotypowy	tropikalna Afryka od Mauretanii i Senegalu na wschód do Etiopii, Kenii i Somalii, na południe do Angoli, Botswany, Zimbabwe i Mozambiku, najwyraźniej odizolowany we wschodniej Południowej Afryce	DC: 4–5 cm DO: 4,1–5,6 cm DP: 3,4–4,4 cm MC: 6–12 g	LC
Nycteris macrotis	Dobson, 1876	bruzdonos wielkouchy	gatunek monotypowy	tropikalna Afryka od Senegalu na wschód do Sudanu, Etiopii, Somalii, Kenii i Tanzanii, na południe do północno-zachodniej Angoli, południowej Demokratycznej Republiki Konga, północno-wschodniej Botswany, północnego Zimbabwe i środkowego Mozambiku, również północny Madagaskar; zakres wysokości: 0–2200 m n.p.m.	DC: 4,5–7 cm DO: 4,5–6,5 cm DP: 4–5,5 cm MC: 15–18 g	LC
Nycteris parisii	(De Beaux, 1924)	bruzdonos skryty	gatunek monotypowy	znany tylko z 4 stanowisk w północnym Kamerunie, południowej Etiopii i południowej Somalii	DC: 4,6–4,7 cm DO: 4,4–5 cm DP: 3,8–4,1 cm MC: około 7 g	DD
Nycteris woodi	K. Andersen, 1914	bruzdonos sawannowy	gatunek monotypowy	Zambia, Malawi, Zimbabwe, środkowy Mozambik i skrajnie północno-wschodnia Południowa Afryka (prowincja Limpopo); zakres wysokości: do 1250 m n.p.m.	DC: 4–4,8 cm DO: 4–4,5 cm DP: 3,5–4,2 cm MC: 7–9 g	LC
Nycteris gambiensis	(K. Andersen, 1912)	bruzdonos gambijski	gatunek monotypowy	Afryka Zachodnia od Senegalu na wschód do Nigerii, zapisy z południowo-wschodniego Kamerunu	DC: 4,5–5 cm DO: 4,5–5,5 cm DP: 3,5–4,4 cm MC: 7–9 g	LC
Nycteris thebaica	É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1818	bruzdonos egipski	gatunek monotypowy	od Senegalu na wschód do Somalii, na południe do Południowej Afryki (nieobecny w większości Kotliny Konga), na północ wzdłuż rzeki Nil do Lewantu, także Maroko, zachodnia Arabia Saudyjska i zachodni Jemen; zakres wysokości: 0–1500 m n.p.m.	DC: 4–5,6 cm DO: 4–6,3 cm DP: 3,4–5,2 cm MC: 6–16 g	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, VU – gatunek narażony, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Uwagi

1 2 Niepoprawna późniejsza pisownia Nycteris É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier, 1795.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Petalia J.E. Gray, 1838 (błąd drukarski).
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; DP – długość przedramienia; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier. Méthode Mammalogique. „Magasin Encyclopédique”. 2, s. 186, 1795. (fr.).
↑ A.G. Desmarest: Nictere. W: J.-F.-P. Deterville: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle appliquée aux arts: principalement à l’agriculture et à l’économie rurale et domestique: par une societe de naturalistes et d’agricultueurs: avec figures tirees des trois regnes de la nature. T. 15. Paris: Chez Deterville, 1803, s. 501. (fr.).
↑ J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. xix, 540. (łac.).
↑ J.E. Gray. A Revision of the Genera of Bats (Vespertilionidae), and the Description of some new Genera and Species. „Magazine of Zoology and Botany”. 2 (12), s. 194, 1838. (ang.).
1 2 J.E. Gray. A revision of the genera of Rhinolophidae, or horseshoe bats. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1866, s. 83, 1866. (ang.).
1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 100. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 154–156. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
1 2 3 4 5 A. Monadjem: Family Nycteridae (Slit-faced Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 383–386. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Nycteris. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-01-28]. (ang.).
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 489–490. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ ICZN. Opinions rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature. Opinions 105 to 114. Opinion 111. Suspension of Rules for Nycteris 1795. „Smithsonian miscellaneous collections”. 73 (6), s. 18, 1929. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 465.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 526.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 465.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-08]. (ang.).
↑ Taxonomy: – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-08]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[uwaga1-2] 1 2 Niepoprawna późniejsza pisownia Nycteris É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier, 1795.

[7] Niepoprawna późniejsza pisownia Petalia J.E. Gray, 1838 (błąd drukarski).

[18] DC – długość ciała; DO – długość ogona; DP – długość przedramienia; MC – masa ciała

[Geoffroy&Cuvier-1] 1 2 É. Geoffroy Saint-Hilaire & G. Cuvier. Méthode Mammalogique. „Magasin Encyclopédique”. 2, s. 186, 1795. (fr.).

[Desmarest-3] A.G. Desmarest: Nictere. W: J.-F.-P. Deterville: Nouveau dictionnaire d’histoire naturelle appliquée aux arts: principalement à l’agriculture et à l’économie rurale et domestique: par une societe de naturalistes et d’agricultueurs: avec figures tirees des trois regnes de la nature. T. 15. Paris: Chez Deterville, 1803, s. 501. (fr.).

[Fischer-4] J.G. Fischer von Waldheim: Zoognosia tabulis synopticis illustrata, in usum praelectionum Academiae imperialis medico-chirugicae mosquensis edita. Cz. 3. Mosquae: Nicolai S. Vsevolozsky, 1814, s. xix, 540. (łac.).

[Gray1-5] J.E. Gray. A Revision of the Genera of Bats (Vespertilionidae), and the Description of some new Genera and Species. „Magazine of Zoology and Botany”. 2 (12), s. 194, 1838. (ang.).

[Gray2-6] 1 2 J.E. Gray. A revision of the genera of Rhinolophidae, or horseshoe bats. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1866, s. 83, 1866. (ang.).

[Cichocki&inni-8] 1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 100. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-9] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 154–156. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Monadjem-10] 1 2 3 4 5 A. Monadjem: Family Nycteridae (Slit-faced Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 383–386. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).

[Wilson&Reeder-11] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Nycteris. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-01-28]. (ang.).

[amw-12] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 489–490. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[iczn-13] ICZN. Opinions rendered by the International Commission on Zoological Nomenclature. Opinions 105 to 114. Opinion 111. Suspension of Rules for Nycteris 1795. „Smithsonian miscellaneous collections”. 73 (6), s. 18, 1929. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792212_465]-14] Palmer 1904 ↓, s. 465.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792273_526]-15] Palmer 1904 ↓, s. 526.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655621_465]-16] Palmer 1904 ↓, s. 465.

[mdd-17] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-08]. (ang.).

[19] Taxonomy: – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-08]. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[b]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[c]

[16]