Kabassu

Kabassu
	Cabassous
	McMurtrie, 1831
	; Kabassu jednopaskowy (C. unicinctus)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	pancernikowce
Rodzina	Chlamyphoridae
Podrodzina	bolity
Rodzaj	kabassu
	Typ nomenklatoryczny
	Dasypus unicinctus Linnaeus, 1758
Synonimy
	Xenurus Wagler, 1830; Arizostus Gloger, 1841; Tatoua J.E. Gray, 1865; Ziphila J.E. Gray, 1873; Lysiurus Ameghino, 1891; Cabassus: Trouessart, 1905;
	Xenurus Wagler, 1830; Arizostus Gloger, 1841; Tatoua J.E. Gray, 1865; Ziphila J.E. Gray, 1873; Lysiurus Ameghino, 1891; Cabassus: Trouessart, 1905;
Gatunki
	6 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	6 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Kabassu^[8] (Cabassous) – rodzaj ssaków z podrodziny bolit (Tolypeutinae) w obrębie rodziny Chlamyphoridae.

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Ameryce^[9]^[10]^[11].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 290–490 mm, długość ogona 90–200 mm, długość ucha 14–44 mm, długość tylnej stopy 60–86 mm; masa ciała 1–6,4 kg^[11]^[12].

Nazewnictwo

W polskiej literaturze zoologicznej nazwa zwyczajowa „kabassu” używana była dla określenia gatunku Cabassous unicinctus^[13]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” zaproponowano nazewnictwo dwuczłonowe i dla C. unicinctus zaproponowano nazwę kabassu jednopaskowy. Nazwa rodzajowa „kabassu” została w publikacji PAN zarezerwowana dla rodzaju Cabassous^[8].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1831 roku amerykański zoolog Henry McMurtrie w książce swojego autorstwa o tytule Królestwo zwierząt zorganizowane zgodnie ze swoją organizacją^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) kabassu jednopaskowy (C. unicinctus).

Etymologia

Xenurus: gr. ξενος xenos ‘obcy, dziwny’; ουρα oura ‘ogon’^[14]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Dasypus gymnurus: Wied-Neuwied, 1826 (= Dasypus unicinctus Linnaeus, 1758).
Cabassous (Cabassus): fr. nazwa Cabassou lub Kabassou dla pancerników, od karib. nazwy capacou dla pancerników^[15].
Arizostus: gr. intensywny przedrostek αρι- ari-; ζωστος zōstos ‘przepasany, opasany’^[16]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Tatus gymnurus Olfers, 1818 (= Loricatus tatouay Desmarest, 1804).
Tatoua: fr. tatou, hiszp. tato, port. tatu „pancernik” (rodzime nazwy pancernika w Paragwaju i innych częściach Ameryki Południowej)^[17]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Dasypus unicinctus Linnaeus, 1758.
Ziphila: etymologia niejasna, Gray nie wyjaśnił pochodzenia nazwy rodzajowej^[18]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Ziphila lugubris J.E. Gray, 1873 (= Dasypus unicinctus Linnaeus, 1758).
Lysiurus: gr. λυσιος lusios ‘uwalniający, wyzywający’; ουρα oura ‘ogon’^[19].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące występujące współcześnie gatunki^[20]^[12]^[9]^[8]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[8]	Podgatunki^[11]^[9]^[12]	Rozmieszczenie geograficzne^[11]^[9]^[12]	Podstawowe wymiary^[11]^[12]^[d]	Status IUCN^[21]
Cabassous centralis	(G.S. Miller, 1899)	kabassu północny	gatunek monotypowy	południowy meksyk (stan Chiapas) przez Amerykę Centralną do północno-zachodniej Wenezueli, zachodniej Kolumbii i północno-zachodniego Ekwadoru, na zachód od Andów; zakres wysokości: 0–3000 m n.p.m.	DC: 30–38 cm DO: 13–18 cm MC: 2–3,5 kg	DD
Cabassous unicinctus	(Linnaeus, 1758)	kabassu jednopaskowy	gatunek monotypowy	las amazoński na wschód od Andów w Kolumbii, Wenezueli, regionie Gujana, Ekwadorze, Peru, Boliwii i Brazylii	DC: 35–45 cm DO: 14–21 cm MC: 2–3,8 kg	LC
Cabassous squamicaudis	(Lund, 1845)		gatunek monotypowy	Cerrado i otwarte obszary we wschodniej Boliwii, wschodnim Paragwaju (departamenty Amambay i San Pedro) i środkowej Brazylii (stany Mato Grosso i Mato Grosso do Sul)	DC: 29–40 cm DO: 9–14 cm MC: 1,3–2,7 kg	NE
Cabassous tatouay	(Desmarest, 1804)	kabassu wielki	gatunek monotypowy	wschodnia i południowa Brazylia, wschodni Paragwaj i północno-wschodnia Argentyna (prowincje Misiones i północna część Corrientes) oraz środkowy i wschodni Urugwaj (na południe do północnej części departamentu Maldonado)	DC: 36–49 cm DO: 15–20 cm MC: 3,6–6,4 g	LC
Cabassous chacoensis	Wetzel, 1980	kabassu argentyński	gatunek monotypowy	Gran Chaco w zachodnim Paragwaju i północnej Argentynie (prowincja Formosa na południe do prowincji San Luis; niepotwierdzony w południowo-wschodniej Boliwii i Brazylii (stan Mato Gross do Sul)	DC: 30–35 cm DO: 9–10 cm MC: 1–1,5 kg	NT

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunek wymarły znany ze szczątków subfosylnych z Brazylii^[22]^[23]:

Cabassous antiquus (Lund, 1840)

Uwagi

↑ Młodszy homonim Xenurus Boie, 1826 (Aves)
↑ Nowa nazwa dla Wagler, 1830.
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Cabassous McMurtrie, 1831.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 H. McMurtrie: Class I. Mammalia. W: G. Cuvier: The animal kingdom arranged in conformity with its organization. Wyd. 2. Cz. 1. New York: G. & C. & H. Carvil, 1831, s. 164. (ang.).
↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 36. (niem.).
↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 114. (niem.).
↑ J.E. Gray. Revision of the genera and species of entomophagous edentata, founded on the examination of the specimens in the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 378, 1865. (ang.).
↑ J.E. Gray: Hand-list of the edentate, thick-skinned and ruminant mammals in the British Museum. London: The Trustees, 1873, s. 22. (ang.).
↑ F. Ameghino. Mamiferos y Aves fosiles argentinas. — Especies nuevas, adiciones y correcciones. „Revista argentina de historia natural”. 1, s. 254, 1891. (hiszp.).
↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 820. (łac.).
1 2 3 4 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 122–124. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Cabassous. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-30].
1 2 3 4 5 M. Superina & A. Abba: Family Chlamyphoridae (Chlamyphorid Armadillos). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 70. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 80–81. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 122, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 710.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 149.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 122.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 664.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 715.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 390.
↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.0) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-16]. (ang.).
↑ Taxonomy: Cabassous – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-16]. (ang.).
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., ''Cabassous'' McMurtrie, 1831, Hesperomys project (Version 25.3.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2025-03-16] (ang.).
↑ P.W. Lund. Blik paa Brasiliens Dyreverden før sidste Jordomvæltning. Tredje Afhandling: Fortsættelse af Pattedyrene. „Det Kongelige Danske videnskabernes selskabs skrifter. Naturvidenskabelig og mathematisk afdeling”. 8, s. 227, 1841. (duń.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

-

[2] Młodszy homonim Xenurus Boie, 1826 (Aves)

[7] Nowa nazwa dla Wagler, 1830.

[uwaga1-9] Niepoprawna późniejsza pisownia Cabassous McMurtrie, 1831.

[24] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[McMurtrie-1] 1 2 H. McMurtrie: Class I. Mammalia. W: G. Cuvier: The animal kingdom arranged in conformity with its organization. Wyd. 2. Cz. 1. New York: G. & C. & H. Carvil, 1831, s. 164. (ang.).

[Wagler-3] J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 36. (niem.).

[Gloger-4] C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 114. (niem.).

[Gray1865-5] J.E. Gray. Revision of the genera and species of entomophagous edentata, founded on the examination of the specimens in the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 378, 1865. (ang.).

[Gray1873-6] J.E. Gray: Hand-list of the edentate, thick-skinned and ruminant mammals in the British Museum. London: The Trustees, 1873, s. 22. (ang.).

[Ameghino-8] F. Ameghino. Mamiferos y Aves fosiles argentinas. — Especies nuevas, adiciones y correcciones. „Revista argentina de historia natural”. 1, s. 254, 1891. (hiszp.).

[tro-10] É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Cz. 3: Quinquennale supplementum anno 1904. Berolini: Friedländer, 1904, s. 820. (łac.).

[Cichocki&inni-11] 1 2 3 4 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 25. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-12] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 122–124. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-13] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Cabassous. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-30].

[Superina&Abba-14] 1 2 3 4 5 M. Superina & A. Abba: Family Chlamyphoridae (Chlamyphorid Armadillos). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 70. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).

[amw-15] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 80–81. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[Kowalski&inni-16] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 122, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792457_710]-17] Palmer 1904 ↓, s. 710.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791896_149]-18] Palmer 1904 ↓, s. 149.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791869_122]-19] Palmer 1904 ↓, s. 122.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792411_664]-20] Palmer 1904 ↓, s. 664.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792462_715]-21] Palmer 1904 ↓, s. 715.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792137_390]-22] Palmer 1904 ↓, s. 390.

[asm-23] C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.0) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-03-16]. (ang.).

[25] Taxonomy: Cabassous – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-03-16]. (ang.).

[zij-26] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., ''Cabassous'' McMurtrie, 1831, Hesperomys project (Version 25.3.0), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2025-03-16] (ang.).

[lund-27] P.W. Lund. Blik paa Brasiliens Dyreverden før sidste Jordomvæltning. Tredje Afhandling: Fortsættelse af Pattedyrene. „Det Kongelige Danske videnskabernes selskabs skrifter. Naturvidenskabelig og mathematisk afdeling”. 8, s. 227, 1841. (duń.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[b]

[6]

[c]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[d]

[21]

[22]

[23]