Christian Gottlieb Friedrich Witte

Christian Gottlieb Friedrich Witte (ur. 12 stycznia 1802 w Rotenburgu (Wümme) w Niemczech, zm. 5 listopada 1873 w Utrechcie w Holandii) – niemiecko-holenderski organmistrz. Uważany jest za jednego z najważniejszych budowniczych organów XIX wieku w Holandii. Do dziś zachowała się duża liczba instrumentów, które zbudował będąc jedynym właścicielem firmy J. Bätz & Co.

Urodził się jako czwarte i najmłodsze dziecko pastora Johanna Nikolausa Witte (1762–1817) i jego żony Sophii Dorothei Friederiki Witte z domu Caulier (1768–1824)^[a]. Miał brata Johanna Nicolausa Christiana (1796–1861) i dwie siostry: Sophię Dorotheę Friedericę (1793–1862) i Elisabeth Catharinę Ernestine Amalie (1799–1864). Wychowywany był do zawodu kaznodziei, ale od młodości przejawiał zainteresowanie rzemiosłem. Podczas podróży do regionu Harz zetknął się z lokalną kulturą organową, co rozbudziło w nim zainteresowanie budową organów. W wieku 15 lat rozpoczął naukę w zawodzie budowniczego organów u królewskiego organmistrza Christiana Bethmanna w Hanowerze. W wolnym czasie zajmował się muzyką, przyrodą i rysunkiem. Pracując w katedrze w Brunszwiku poznał Ernsta Chladniego, którego wynalazki i badania dotyczące akustyki wzmocniły jego pasję związaną z organami. Po zakończeniu edukacji, w 1824 wyruszył w podróż w poszukiwaniu pracy i zebrania doświadczenia w zakresie organmistrzostwa, na południe Niemiec, do Szwajcarii, Holandii i Francji. Za cel postawił sobie założenie własnego warsztatu organowego w Niemczech. Podczas sześciotygodniowej wyprawy rozpoczętej w Achim, gdzie mieszkał jego brat, przez Frankfurt nad Menem i Holandię, odwiedził wielu producentów organów i instrumentów muzycznych, nie otrzymując żadnej oferty pracy. W Utrechcie poznał organmistrzów Abrahama Meere i Jonathana Bätza (wnuka JohannaBätza), ale nie nawiązali jeszcze wtedy współpracy. Podróżując przez Goudę, Lejdę i Delft dotarł do Amsterdamu, gdzie za namową organmistrza van den Brinka, w czerwcu 1824 zatrudnił się w warsztacie organowym Tewesa. Dwa lata później przeniósł się do firmy „J. Bätz & Co”, prowadzonej wówczas w trzecim pokoleniu przez braci Jonathana i Johana Martina Willema Bätzów w Utrechcie. Po odejściu drugiego z braci, w 1833 został wspólnikiem pierwszego, a po jego śmierci w 1849 przejął firmę na własność i – nie zmieniwszy jej nazwy – zarządzał do końca życia.

W 1839 poślubił Paulinę Dorotheę Antoinettę Lagers (1810–1884), córkę luterańskiego pastora Georga Hendrika Lagersa, urodzonego w Hamburgu, mieszkającego od 1787 w Holandii, i jego drugiej żony Johanny Marii z domu Bätz. Rodzina Lagerów poznała Witte’a podczas pracy nad organami zbudowanymi przez Bätza w kościele Lutra w Amsterdamie, gdzie pracował pastor Lagers. Witte postanowił związać swoje życie z Utrechtem i zaczął uważać się za Holendra. Z małżeństwa urodziło się sześciu synów, z których najstarszy, Johan Frederik Witte (1840–1902), był z wykształcenia organmistrzem; po śmierci ojca w 1873 przejął firmę prowadził ją do końca życia.

W nekrologu Johanna Frederika Wittego z 15 lutego 1902 w czasopiśmie „Weekblad voor Muziek”, organmistrz M. Maarschalkerweerda napisał: „Jest pewne, że tak długo, jak będzie istniała sztuka budowy organów, nazwa firmy Bätz, a zwłaszcza pana Wittego, ojca i syna, pozostaną w chwalebnej pamięci wszystkich, a obecni i przyszli budowniczowie organów, będą musieli przyłączyć się do mnie w hołdzie, jaki należny jest prawdziwej sztuce, na który zmarły artysta tak bardzo zasługuje”^[1].

Sławę zyskał także jego drugi najstarszy syn Georg Hendrik Witte (1843–1929), który w latach 1871–1911 pracował jako dyrektor muzyczny w Essen. Jego braćmi, którzy pozostali w Holandii, byli Johann Christiaan (1845–1909), Rudolf (1847–1847) i Rudolph (1850–1905). Ostatnim holenderskim potomkiem Christiana Gottlieba Friedricha Wittego był Paul Christiaan Witte (1884–1969), syn Rudolpha Witte’a. Wszyscy pozostali żyjący potomkowie osiedlali się w Niemczech.

W latach 1850–1873, firma „J. Bätz & Co” pod zarządem Wittego wybudowała około pięćdziesięciu nowych organów. Witte stawiał wysokie wymagania w zakresie materiałów i obróbki. Miał konserwatywne, oparte na tradycji podejście do jakości. Z nowinek technicznych korzystał dopiero wtedy, kiedy były sprawdzone i wypróbowane przez innych. Wiele zbudowanych przez niego instrumentów przetrwało do dziś.

Trendy konstrukcja organów w XIX wieku odpowiadały wymaganiom muzycznym kościołów protestanckich, którymi przede wszystkim było akompaniowanie śpiewowi wiernych. O dyspozycji decydowała wielkość kościoła i dostępne środki finansowe. Z wyjątkiem zamówienia od Paramaribo w Surinamie, ówczesnej kolonii holenderskiej, firma „J. Bätz & Co” obsługiwała wyłącznie rynek holenderski. Ze względu na ewangelicko-luterańskie pochodzenie rodzin Bätz i Witte, do najważniejszych klientów należały wspólnoty protestanckie.

W wykazie znajdują się organy firmy „J. Bätz & Co”, które zostały wykonane w latach 1850-1873. W tym czasie Christian Gottlieb Friedrich Witte był jedynym właścicielem firmy (od 1868 roku wraz z synem i wspólnikiem Johanem Frederikiem Witte)^[2][3].

• Christian Gottlieb Friedrich Witte Dzienniki podróży z Achim do Amsterdamu, Archiwum organowe Uniwersytetu w Utrechcie
• Teunis Willem Frederik den Toom: De orgelmakers Witte : een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw. Heerenveen : Groen, 1997. ISBN 90-5030-767-1.
• Gert Oost: De orgelmakers Bätz (1739-1849), een eeuw orgelbouw in Nederland. Canaletto Alphen aan den Rijn, 1981.
• De orgelmakers Witte. T.W.F. den Toom (red.). Gorinchem: Stichting Orgel Grote Kerk Gorcum, 1978, s. 64–65. (niderl.).