Lejkówka szarawa
 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
lejkówka szarawa |
| Nazwa systematyczna | |
| Clitocybe nebularis (Batsch) P. Kumm. Führ. Pilzk.: 124 (Zwickau), 1871 | |
Lejkówka szarawa (Clitocybe nebularis (Batsch) Kumm.) – gatunek grzybów z rzędu pieczarkowców (Agaricales)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Clitocybe, Incertae sedis, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1789 r. August Johann Batsch nadając mu nazwę Agaricus nebularis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1871 r. Paul Kummer, przenosząc go do rodzaju Clitocybe[1]. Niektóre synonimy naukowe[2]:
- Agaricus nebularis Batsch 1789
- Agaricus nebularis Batsch 1789 var. nebularis
- Agaricus nebularis var. nigra Batsch
- Clitocybe alba (Bataille) Singer 1951
- Clitocybe nebularis var. alba Bataille 1911
- Clitocybe stenophylla P. Karst. 1881
- Gymnopus nebularis (Batsch) Gray, 1821
- Lepista nebularis (Batsch) Harmaja 1974
- Omphalia nebularis (Batsch) Quél. 1886
Nazwę polską zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym ma też inne nazwy: bedłka dymowa, bedłka mgława, gąsówka mglista, lejkówka mglista[3].
Morfologia
Średnica 5–15 cm, początkowo wypukły, później nisko łukowaty, na koniec płaski lub przegięty. Zazwyczaj posiada szeroki i tępy garb, brzegi długo pozostają podwinięte. Jest niehigrofaniczny, mięsisty i w całości biało oszroniony. Kolor od biało-siwego poprzez siwy do popielatego z brązowym odcieniem. Brzeg kapelusza jaśniejszy[4].
Niskie, cienkie, gęste i zbiegające na trzon. Najpierw są białe, potem ochrowo-kremowe, a u starszych okazów pojawiają się na nich brązowe plamy[4].
Wysokość 6–12 cm, grubość do 3 cm, z zewnątrz jest włóknisty. U młodych okazów pałkowaty i pełny, później walcowaty i watowaty lub pusty. W nasadzie zawsze pozostaje zgrubiały. Kolor biały do blado-szarego[4].
Biały, twardy, mięsisty, nie zmienia zabarwienia po przekrojeniu. Smak i zapach bardzo zmienny. Niekiedy pachnie jak świeżo zmielona mąka, innym razem nieprzyjemnie. Przez większość ludzi zapach uważany jest za nieprzyjemny[5].
Biały do kremowego. Zarodniki, elipsoidalne, gładkie, bezbarwne, o średnicy 6–7 × 3 µm[6].
Występowanie i siedlisko
Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji, ponadto podano jej występowanie w Maroku i na Nowej Zelandii[7]. W Europie Środkowej gatunek wszędzie rozprzestrzeniony i częsty. Jest jednym z najliczniejszych grzybów późnojesiennych w Europie[5]. Również w Polsce jest bardzo pospolity[8].
Naziemny grzyb saprotroficzny[3]. Rośnie od września do listopada w różnego typu lasach liściastych i iglastych. Najczęściej występuje w bujnych lasach bukowych oraz na igliwiu w lasach świerkowych. Często występuje razem z gąsówką fioletowawą. Czasami stare owocniki lejkówki szarawej atakowane są przez pewien gatunek pasożytniczego grzyba (pochwiaka pasożytniczego), który powoduje deformacje kapeluszy tej lejkówki[5]. Lejkówka mglista zazwyczaj występuje w wielkich gromadach, czasami liczących setki osobników. Czasami tworzy tzw. czarcie koła[9].
Na starych okazach lejkówki szarawej czasami występuje inny, nagrzybny grzyb – pochwiak grzybolubny (Volvariella surrecta)[10].
Znaczenie
- Grzyb trujący. W większości dawnych atlasów grzybów uważana była za grzyb niejadalny, niesmaczny, ciężkostrawny lub jadalny po odpowiedniej obróbce. Ewald Gerhard podaje np. że jest jadalna po wygotowaniu i odlaniu wody[11]. Obecnie jednak wiadomo, że powoduje zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Odpowiada za to zawarta w niej nebularyna. Jest to związek purynowy mający własności antybakteryjne np. w stosunku do prątka gruźlicy. Ma również własności cytostatyczne, jednak nie może być wykorzystany w lecznictwie ze względu na swoje silne własności toksyczne[12].
- Zawiera klitocybinę A i B. Substancje te hamują rozwój prątka gruźlicy[13].
Przypisy
- 1 2 3 Index Fungorum [online] [dostęp 2021-11-27].
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2013-09-15].
- 1 2 Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 125, ISBN 83-89648-09-1.
- 1 2 3 Pavol Škubla, Wielki atlas grzybów, Poznań: Elipsa, 2007, s. 60, ISBN 978-83-245-9550-1.
- 1 2 3 Andreas Gminder, Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej, 2008, s. 112, ISBN 978-83-258-0588-3.
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 311, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Mapa występowania lejkówki szarawej na świecie [online] [dostęp 2015-12-16].
- ↑ Marek Snowarski, Grzyby, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, s. 115, ISBN 978-83-7073-776-4.
- ↑ Till R.Lohmeyer, Ute Kũnkele, Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie, Warszawa 2006, s. 94, ISBN 83-85444-65-3.
- ↑ Alina Skirgiełło, Grzyby (Mycota), podstawczaki (Basidiomycota), łuskowcowate (Pluteaceae), Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 1999, s. 58–59, ISBN 83-85444-66-1.
- ↑ E. Gerhardt, Grzyby – wielki ilustrowany przewodnik, Warszawa: Klub dla Ciebie - Bauer-Weltbild Media, 2006, ISBN 83-7404-513-2.
- ↑ Grażyna Końska, Halina Komorowska, Lecznicze działanie grzybów, „Wszechświat. Czasopismo przyrodnicze”, 110 (7–9), 2009.
- ↑ Stanisław Kohlmonzer, Jan Grzybek, Grzyby wyższe a medycyna, „Wszechświat”, kwiecień 1867, s. 99.