Tulosesus angulatus
 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
Czernidłaczek kanciastozarodnikowy |
| Nazwa systematyczna | |
| Tulosesus angulatus (Peck) D. Wächt. & A. Melzer Mycol. Progr. 19(11): 1208 (2020) | |
Czernidłaczek kanciastozarodnikowy (Tulosesus angulatus (Peck) D. Wächt. & A. Melzer) – gatunek grzybów z rodziny kruchaweczkowatych (Psathyrellaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Psathyrellus, Psathyrellaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy gatunek ten opisał w 1873 r. Charles Horton Peck pod nazwą Coprinus angulatus[1]. Prowadzone w latach 90. XX wieku badania z zakresu filogenetyki molekularnej wykazały jednak, że rodzaj Coprinus nie był taksonem monofiletycznym i należy go rozbić na rodzaje Coprinus (sensu stricto), Coprinellus, a także kilka innych[2]. W 2001 r. Coprinus angulatus przeniesiono do rodzaju Coprinellus, a w 2020 r. do rodzaju Tulosesus[1].
- Coprinus angulatus Peck 1874
- Coprinus boudieri Quél. 1877
- Coprinellus angulatus (Peck) Redhead, Vilgalys & Moncalvo 2001
- Coprinus sociatus var. boudieri (Quél.) Costantin & L.M. Dufour 1891[3].
Władysław Wojewoda w 2003 r. zaproponował polską nazwę czernidłak kanciastozarodnikowy. Po przeniesieniu gatunku do rodzaju Coprinellus zaproponowana przez Wojewodę stała się niespójna z nazwą naukową, nie jest to bowiem już czernidłak[4]. W 2025 r. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała nazwę czernidłaczek kanciastozarodnikowy[5], ale ta nazwa również jest niespójna z nazwą naukową (czernidłaczek to Coprinellus)[5].
Morfologia
Średnica 0,5–3 cm. U młodych okazów owalny i zamknięty, później przez długi czas dzwonkowaty, na koniec rozpostarty, o wywiniętych brzegach. Zwykle podczas wywijania brzegi kapelusza pękają, kapelusz higrofaniczny, w kolorze od rdzawo ochrowobrązowego przez rdzawobrązowy i czerwonobrązowy do ciemnobrązowego. Jest silnie bruzdowany, jedynie sam czubek pozostaje niebruzdowany i ciemniejszy. Brzeg kapelusza ostry[6].
Szerokie i mocne, wolne lub wąsko przyrośnięte. U młodych okazów białe, z wiekiem ciemniejące, w końcu czarne. Podczas dojrzewania rozpływają się[6].
Długość 3–10 cm, grubość 3–5 mm. Jest cylindryczny, delikatnie bruzdkowany, w środku pusty, w kolorze białawym lub białoochrowym[6].
Cienki, o takim samym kolorze jak kapelusz. Nie zmienia koloru po uszkodzeniu. Bez wyraźnego smaku i zapach[6].
Czarny. Zarodniki o rozmiarach 7–11,5 × 5–8,5 μm. Kształt zarodników jest bardzo charakterystyczną cechą tego gatunku. Z profilu mają kształt elipsoidalno-owalny i są ucięte, z przodu są kanciasto owalne z centralnym dzióbkiem na jednym końcu i porą rostkową na drugim[6].
- Gatunki podobne
Najbardziej podobny jest tzw. czernidłak błyszczący (czernidłaczek błyszczący) Coprinellus micaceus. Różni się powierzchnią kapelusza, która jest błyszcząca i pokryta błyszczącymi ziarenkami, oraz blaszkami, których ostrza długo pozostają białe[7].
Występowanie i siedlisko
Opisano występowanie tego gatunku w Europie, oraz w Patagonii[8]. W Polsce jego rozprzestrzenienie i częstość występowania nie są znane. Na terenie Polski w piśmiennictwie naukowym do 2003 r. podano tylko ok. 10 jego stanowisk[4].
Saprotrof i grzyb wypaleniskowy. Jest dość rzadki. Owocniki pojawiają się w drugiej połowie lata. Najczęściej występuje w niewielkich grupach, po kilka sztuk, rzadziej pojedynczo. Wyrastają na ziemi, wypaleniskach, w których występuje węgiel drzewny[6].
Przypisy
- 1 2 3 4 Index Fungorum [online] [dostęp 2023-01-11] (ang.).
- ↑ Scott A. Redhead i inni, Coprinus Pers. and the Disposition of Coprinus species sensu lato, „Taxon”, 50 (1), 2001, s. 203–241, DOI: 10.2307/1224525, JSTOR: 1224525 (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2023-01-11] (ang.).
- 1 2 Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, ISBN 83-89648-09-1.
- 1 2 Rekomendacja nr 4 (2025) Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 28 stycznia 2025 (pol.).
- 1 2 3 4 5 6 Warmia i Mazury [online] [dostęp 2012-08-16] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-28].
- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
- ↑ Występowanie Coprinellus angulatus na świecie (mapa) [online], Discover Life Maps [dostęp 2015-12-16].