Czernidłówka wełnistotrzonowa
 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
czernidłówka wełnistotrzonowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Coprinopsis macrocephala (Berk.) Redhead, Vilgalys & Moncalvo Taxon 50(1): 229 (2001) | |
Czernidłówka wełnistotrzonowa, czernidłak wełnistotrzonowy (Coprinopsis macrocephala (Berk.) Redhead, Vilgalys & Moncalvo) – gatunek grzybów należący do rodziny kruchaweczkowatych (Psathyrellaceae)[1].
Systematyka
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Coprinopsis, Psathyrellaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy opisał go w 1836 r. Miles Joseph Berkeley, nadając mu nazwę Agaricus macrocephalus. W tym samym roku przeniósł go do rodzaju Coprinus[1]. W wyniku badań filogenetycznych prowadzonych na przełomie XX i XXI wieku mykolodzy ustalili, że rodzaj Coprinus jest polifiletyczny i rozbili go na kilka rodzajów[2]. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali temu gatunkowi Redhead, Vilgalys i Moncalvo w 2001 r.[1]
- Agaricus macrocephalus Berk. 1836
- Coprinus macrocephalus Berk. 1860
- Coprinus macrocephalus var. perisporalis E. Ludw. 2007
Polską nazwę czernidłak wełnistotrzonowy zaproponował Władysław Wojewoda w 2003 r. dla synonimu Coprinus laanii[4]. Po przeniesieniu do rodzaju Coprinellus nazwa ta stała się niespójna z obecną nazwą naukową. W 2025 r. Komisja ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego zarekomendowała dla rodzaju Coprinopsis nazwę czernidłówka[5].
Morfologia
Owocnik o wysokości 10–15 cm[6].
- Kapelusz
- Wysokość 2,8–3,7 cm, szerokość 2–3 cm. Kształt młodych owocników elipsoidalny, potem owocniki rozszerzają się i stają się wypukłe, w końcu rozpostarte. Powierzchnia wilgotna, o barwie od zielonkawoszarej do czarnoszarej z brązowym wierzchołkiem. Zasnówka włoskowata i odpadająca, łuski białoszarawe. włókienkowate, u młodych owocników tworzące koncentryczne pierścienie pokrywające cały kapelusz. Łatwo ścierają się po dotknięciu. Kapelusz promieniście prążkowany, brzeg nieregularny. Skórka nie złuszcza się[6].
- Blaszki
- Wolne, nierówne, stłoczone, wąskie (do 2 mm), rozpływające się w czasie dojrzewania, za młodu białe, w okresie dojrzałości czarne[6].
- Trzon
- Wysokość 9,8–14,5 cm, średnica 0,6–1 cm, cylindryczny, ku podstawie zwężający się, u podstawy ze zwężającą się nibybulwką, pusty. Powierzchnia biała, włóknista; nibybulwka biała o długości 1,3 cm. Pierścienia brak[6].
- Miąższ
- Cienki, w czasie dojrzewania owocnika rozpływający się w czarną ciecz. Smak i zapach nie są charakterystyczne[6].
- Cechy mikroskopowe
- Bazydiospory 12–15,3 × 8,5–10 µm (Q = 1,47), elipsoidalne, z szerokimi, centralnymi porami rostkowymi, grubościenne, ciemno czerwono-brązowe. Podstawki zróżnicowane morfologicznie. Krótsze o wielkości 17–22 × 13,6–16 µm są maczugowate, większe o wymiarach 29–36 × 12,7–15,3 µm są wydłużone. Wszystkie 4-zarodnikowe, cienkościenne, szkliste otoczone nibywstawkami o długości 2,5–3,4 µm. Krawędzie blaszek sterylne. Cheilocystydy 34–60 × 16–29 µm, elipsoidalne do nabrzmiałych, maczugowatych, cienkościenne, szkliste. Pleurocystydy 49–102 × 22–42,5 µm, nabrzmiałe, maczugowate, cienkościenne, szkliste. Skórka zbudowana ze strzępek tworzących długie łańcuchy na całej powierzchni. Strzępki budujące zasnówkę nierozgałęzione, cylindryczne do elipsoidalnych, septowane, niektóre ze sprzążkami na septach, cienkościenne, ziarniste z brązowymi inkrustacjami, o szerokości 8,5–15,3 µm. Miąższ złożony z promieniście przeplatanych cienkościennych strzępek o szerokości 10–22 µm. Strzępki miąższu trzonu splątane podłużnie, cienkościenne, szkliste o szerokości 7–18,7 µm. Na wszystkich strzępkach sprzążki[6].
Występowanie
W. Wojewoda w 2003 r. w swoim opracowaniu podaje 5 stanowisk Coprinopsis macrocephala na terenie Polski[4]. Nowsze stanowiska podaje internetowy atlas grzybów. Jest w nim zaliczony do gatunków zagrożonych i wartych objęcia ochroną[7].
Saprotrof. Rozwija się na łajnie zmieszanym ze słomą, na odpadach organicznych, zgniłych odpadach warzywnych, stertach gnijącej słomy, a nawet na czystym łajnie bydlęcym i końskim[6].
Przypisy
- 1 2 3 4 Index Fungorum [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- ↑ Rare species of the genus Coprinus Pers. s. lato [online], Acta Mycologica, 2011, vol. 46 (1): 27–73 [dostęp 2020-11-10] [zarchiwizowane z adresu 2013-12-13] (ang.).
- ↑ Species Fungorum [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).
- 1 2 Władysław Wojewoda, Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003, s. 151, ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Rekomendacja nr 4 (2025) Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów Polskiego Towarzystwa Mykologicznego [online], Komisji ds. Polskiego Nazewnictwa Grzybów, 28 stycznia 2025 (pol.).
- 1 2 3 4 5 6 7 K. Amandeep, N.S. Atri, K. Munruchi, Taxonomic study on coprophilous species of Coprinopsis (Psathyrellaceae, Agaricales) from Punjab, India [online], Mycosphere 5(1): 1–25(2014) [dostęp 2020-09-30].
- ↑ Aktualne stanowiska Coprinopsis macrocephala w Polsce [online] [dostęp 2020-11-10] (ang.).