Czosnaczek pospolity

Czosnaczek pospolity
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

czosnaczek

Gatunek

czosnaczek pospolity

Nazwa systematyczna
Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande
Bull. Orto Bot. Regia Univ. Napoli 3:418. 1913
Synonimy
  • Alliaria officinalis Andrz.
  • Erysimum alliaria L.
  • Sisymbrium alliaria (L.) Scop.[3]

Czosnaczek pospolity (Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara et Grande) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych. Występuje na obszarze Europy, w Afryce Północnej oraz Azji zachodniej i południowej. W Polsce gatunek pospolity. Roślina inwazyjna na innych kontynentach.

Rozmieszczenie geograficzne

Naturalny zasięg gatunku obejmuje całą Europę, północne krańce Afryki (Maroko, Tunezja) oraz południowo-zachodnią i środkową Azję sięgając po Kazachstan, Sinciang, Tybet, Nepal i północno-zachodnie Indie[3]. Jako gatunek zawleczony i inwazyjny występuje w USA, Kanadzie i Argentynie[3][4].

W Polsce gatunek jest pospolity niemal na całym obszarze, rzadziej spotykany jest tylko w północno-wschodniej części kraju i w łódzkim[5].

Morfologia

Pokrój
Kwiaty
Owoce
Pokrój
Roślina zielna wysokości 30-100 cm[6][7], rzadko od 15 do 130 cm[4]. W pierwszym roku wegetacji wyrasta rozeta liści blisko gruntu, która pozostaje zielona przez zimę. Wiosną drugiego roku wyrasta pęd z kwiatami. Po wydaniu nasion liście obumierają, sucha łodyga z częścią owoców pozostaje jeszcze przez lato.
Łodyga
Przeważnie pojedyncza, jeżeli roślina rośnie w pełnym świetle, może być krzaczasto rozgałęziona. Prosto wzniesiona, gęsto ulistniona, kanciasta, w dolnej części odstająco owłosiona (włoski do 1,5 mm długości), poza tym naga[4], sinawo nabiegła[8].
Liście
Cienkie, nagie (dolne mogą być owłosione[4], owłosione są też ogonki[7]). Dolne długoogonkowe (ogonek o długości 3-16 cm), okrągłojajowate lub nerkowate (zwykle od 3 do 16 cm szerokości, nieco krótsze niż szerokie)[4], na brzegu karbowane lub piłkowane. Górne liście z coraz krótszymi ogonkami, trójkątne do jajowatych, u nasady sercowate, na brzegu nieregularnie ząbkowane, czasem nawet wrębne[7], na szczycie zaostrzone. Młode liście jasnozielone[6][4].
Kwiaty
Małe, zebrane po kilka w grona wyrastające z kątów najwyższych liści. Kwiaty mają cztery jasnozielone, wąsko jajowate działki kielicha o długości ok. 3 mm, cztery białe, odwrotnie jajowate płatki korony o długości 4–8 mm, 6 pręcików, 4 z nich dłuższe o nitkach długości 2–3,5 mm, z pylnikami o długości do 1 mm[4]. Nitki pręcików spłaszczone[7].
Owoce
Czterokanciasta łuszczyna[9][7] o długości (2-)3-7(-8) cm i szerokości 1,2-2,5 mm[4] dojrzewające na znacznie od nich krótszych szypułkach, grubości podobnej jak łuszczyny[7]. Nasiona silnie pomarszczone[7], szorstkie, brunatne do czarnych, długości od 2 do 4,5 mm[4].

Biologia i ekologia

Czosnaczek na skraju lasu pod Wrocławiem

Roślina dwuletnia (rzadko roczna lub bylina)[7], hemikryptofit. Kwitnie od kwietnia do czerwca, a w górach do lipca[7]. Kwiaty zapylane są przez owady i są samopylne. W rozsiewaniu nasion istotną rolę odgrywa wiatr[8].

Rośnie w lasach liściastych[7], liczniej w miejscach widnych i wilgotnych, także na skrajach lasów i w zaroślach[8] oraz na siedliskach ruderalnych – pod płotami, na przydrożach, na nasypach kolejowych[7]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla O. Glechometalia[10].

Preferuje luźne gleby gliniasto-piaszczyste i żwirowe, o dużej zawartości próchnicy i składników pokarmowych[6]. Roślina azotolubna[8]. Liczba chromosomów 2n = 36, 42[11][7].

Na liściach żerują larwy wielu gatunków motyli (zorzynek rzeżuchowiec, bielinek bytomkowiec, bielinek rzepnik, paśnik chrzaniak).

Cechy fitochemiczne
W części nadziemnej rośliny zawarty jest olejek gorczyczny o bardzo ostrym smaku, flawonoid aliarozyd[12], glukozynolany (m.in. synigrynę), sinapinę, witaminę C i A[13]. Po roztarciu roślina silnie pachnie czosnkiem[7]. W korzeniach stwierdzono glukonasturcynę, a w nasionach kardenolidy. Mimo to jest praktycznie nieszkodliwy. Spożyty przez krowy może spowodować nieprzyjemny smak mleka[12].

Zastosowanie

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
  3. 1 2 3 Taxon: Alliaria petiolata (M. Bieb.) Cavara & Grande. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. [dostęp 2014-04-23].
  4. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Alliaria petiolata (M. Bieberstein) Cavara & Grande. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-04-23].
  5. ↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, Adam Zając, Maria Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 48, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957.
  6. 1 2 3 4 5 Ursula Stichmann-Marny, Erich Kretzschmar: Przewodnik. Rośliny i Zwierzęta. Warszawa: Multico, 1997, s. 288. ISBN 83-7073-092-2.
  7. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Adam Jasiewicz (red.): Flora Polski. Rośliny naczyniowe. T. IV. Warszawa, Kraków: PAN, PWN, 1985, s. 144-145. ISBN 83-01-05853-6.
  8. 1 2 3 4 5 Jakub Mowszowicz, Flora wiosenna, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1979, s. 60, ISBN 83-02-00322-0 (pol.).
  9. 1 2 F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 104. ISBN 83-09-01473-2.
  10. ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2005, s. 104. ISBN 83-01-14439-4.
  11. ↑ Alliaria petiolata (Marschall von Bieberstein) Cavara & Grande, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2025-04-05].
  12. 1 2 Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982, s. 195. ISBN 83-09-00660-8.
  13. 1 2 Ben-Erik Van Wyk, Michael Wink, Izabela Fecka, Rośliny lecznicze świata: ilustrowany przewodnik naukowy po najważniejszych roślinach leczniczych świata i ich wykorzystaniu, Wrocław: MedPharm Polska, 2008, s. 397, ISBN 978-83-60466-51-3.
  14. 1 2 Łukasz Łuczaj, Dzikie rośliny jadalne Polski, Chemigrafia, 2004, s. 53, ISBN 83-904633-6-9.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.