Daty nowego i starego porządku

Podwójne datowanie na akcie ślubu, Warszawa 1907

Daty nowego i starego porządku (daty nowego stylu i starego stylu) – problem z dziedziny rachuby czasu związany z przechodzeniem poszczególnych krajów z kalendarza juliańskiego („starego porządku”) na gregoriański („nowego porządku”).

Różnica dat nowego i starego porządku

Różnica dat pojawiła się wraz z wprowadzeniem kalendarza gregoriańskiego w październiku 1582 roku[1]. Kalendarz gregoriański wprowadzono w związku z tym, że kalendarz juliański opóźniał się w stosunku do zjawisk astronomicznych. Zreformowany kalendarz pomijał 10 dat dni od 5 do 14 października, tak aby dzień równonocy wiosennej ponownie przypadał 21 marca. W roku 1582 dzień 4 października był tak samo oznaczony zarówno w kalendarzu juliańskim jak i gregoriańskim. Natomiast dzień następny był oznaczony jako 5 października kalendarza juliańskiego i jako 15 października kalendarza gregoriańskiego. Wtedy powstała różnica 10 dni w datowaniach tych kalendarzy. Różnica ta powiększała się o jeden dzień w latach 1700, 1800 i 1900, które nie były przestępnymi według nowego porządku (365 dni), ale były przestępnymi według kalendarza starego porządku (366 dni). W rezultacie od 1900 r. różnica wynosi 13 dni (lata 1600 i 2000 były przestępne w obu kalendarzach i różnica w datach nie zwiększyła się)[1].

Od dnia Do dnia Różnica dni
— 04-10-1582 0
05-10-1582 28-02-1700 10
01-03-1700 28-02-1800 11
01-03-1800 28-02-1900 12
01-03-1900 — 13

Historia wprowadzenia

Ze względu na fakt, że zmiana ta dokonała się w różnych krajach w różnym czasie, daty zapisane na dokumentach wytworzonych np. w XVI-, XVII-, a nawet XVIII-wiecznej (z I połowy wieku) Wielkiej Brytanii nie były utożsamiane z tak samo zapisanymi datami w Hiszpanii, Portugalii, Włoszech, Polsce i Francji.

Telegram nadany z Leoben w Austrii do Warszawy w lutym 1900. Na rosyjskim formularzu widnieje (po lewej stronie, w rubryce Принята) data przyjęcia 12.2.1900 podana według obowiązującego w zaborze rosyjskim starego stylu; widoczna jest też data nadania (po prawej, w rubryce Подана), według używanego w Austrii kalendarza nowego stylu był to 24 lutego
Numer tygodnika „Kraj” z 1903 r., z podwójnym datowaniem wydania

Wymienione kraje wprowadziły kalendarz gregoriański w 1582 (cztery pierwsze 4 października tego roku, Francja 20 grudnia, licząc według nowego porządku), Austria, Czechy, Śląsk (wchodzące w skład Monarchii Habsburgów) w 1584, protestancka część Niemiec w 1700, natomiast Wielka Brytania i jej imperialne posiadłości 14 „nowego” września 1752. Rosja zrobiła to jeszcze później: po rewolucji październikowej, 14 lutego 1918 (następującego po 31 stycznia starego porządku)[2]. Z ilustracji obok wynika, że w Przywiślańskim Kraju – w zaborze rosyjskim – w dokumentach urzędowych stosowano również datowanie podwójne. Niemal równocześnie zrobiły to prawosławne kraje bałkańskie – Rumunia, Serbia, Bułgaria i Grecja (ta ostatnia dopiero w 1924 roku) – a z krajów muzułmańskich Turcja i Egipt.

Wynikające z tego nieporozumienia skutkują na przykład tym, że wspomniana rewolucja nosi nazwę „październikowej”, choć rozpoczęła się według rachuby obowiązującego w większości Europy i w Ameryce nowego porządku 7 listopada 1917 (a według obowiązującego wówczas w Rosji starego porządku juliańskiego – 25 października). Innym przykładem jest data śmierci Szekspira i Cervantesa, określana na 23 kwietnia 1616, choć w rzeczywistości Szekspir zmarł dziesięć dni po Cervantesie: Anglicy do zapisu daty śmierci Szekspira używają bowiem stosowanej tam wówczas rachuby starego stylu. Z kolei Wilhelm III Orański wypłynął w 1688 z Holandii 11 listopada, a wylądował w Brixham w Anglii 5 listopada, choć przecież nie mógł wkroczyć do Anglii przed wyruszeniem na wyprawę, tylko po prostu czas rozpoczęcia podróży liczony jest według nowej rachuby, a dokonania Wilhelma w Anglii – według starej.

Początek roku kalendarzowego

Wielka Brytania

Dodatkowe komplikacje biorą się jeszcze stąd, że choć początkiem roku kalendarzowego był w większości Europy 1 stycznia, to w Wielkiej Brytanii liczono go od dnia Zwiastowania, przypadającego 25 marca. Dlatego, na przykład, dzień śmierci Elżbiety I Tudor 24 marca przypadł w ostatni dzień roku 1602 według rachuby brytyjskiej, choć według rachuby obowiązującej w pozostałej części Europy był to 1603. Choć według nowego porządku juliański 24 marca przypadał w zapisie gregoriańskim 3 kwietnia, to przyjęło się zapisywać datę śmierci tej królowej bez korekty daty dziennej i miesięcznej, a jedynie ze skorygowanym (na 1603) rokiem. Podobnie datę egzekucji Karola I Stuarta zapisywaną niegdyś jako 30 stycznia 1648 koryguje się obecnie na 1649, ale bez doliczania dodatkowych dni do daty dziennej.

Francja

Wraz z Wielkanocą, 25 marca był używany jako Nowy Rok w wielu krajach chrześcijańskich[3]. Święto zostało przeniesione na 1 stycznia we Francji przez Karola IX w 1564 roku wraz z ogłoszeniem Edyktu z Roussillon[4].

Podwójne datowanie

Aby uniknąć nieporozumień, podaje się niekiedy obie daty, w formacie [data juliańska]/[data gregoriańska], np. „24 grudnia 1602/3 stycznia 1603” albo „25 października/7 listopada 1917”.

W ten sam sposób źródła polskie z XIX i początku XX wieku datowały wydarzenia zaszłe w zaborze rosyjskim: na ziemiach zabranych i w Królestwie Polskim. Podwójna datacja na terytorium Królestwa Polskiego została wprowadzona postanowieniem Rady Administracyjnej z 4/16 stycznia 1835 r., choć w praktyce pojawiła się wraz z utworzeniem Kongresówki[5]. Kalendarz gregoriański (nowy styl) wyprzedza juliański (stary styl) o 13 dni (od 1900). W latach 1582–1699 różnica wynosiła 10 dni, w latach 1700–1799 – 11 dni, a w latach 1800–1899 – 12 dni. W miarę postępów rusyfikacji po upadku powstań listopadowego i styczniowego – stary styl stawał się stopniowo jedynym obowiązującym urzędowo sposobem datowania w tym zaborze. Sytuacja ta trwała do wycofania się Rosjan z Polski w 1915 pod naporem wojsk niemieckich i austriackich, a oficjalnie datowanie wyłącznie według kalendarza gregoriańskiego na ziemiach polskich odbitych z rąk rosyjskich wprowadził 21 marca 1915 r. Naczelny Wódz na Wschodzie von Hindenburg[6].

Wprowadzenie 1 stycznia jako początku roku i kalendarza gregoriańskiego

Kraj1 stycznia jako pierwszy dzień rokukalendarz gregoriański
Imperium rzymskie46 p.n.e.—
Republika Wenecka15221582
Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego15441583
Rzeczpospolita Obojga Narodów, Hiszpania, Portugalia i katolicka część Niderlandów15561582
Prusy15591700
Daniapoczątek XIV wieku1700
Szwecja15591753
Francja15641582
Lotaryngia15791682
protestancka część Niderlandów15831700
Szkocja16001752
Rosja17001918
Toskania17211750
Anglia17521752
Arabia Saudyjska 2016 2016

Przypisy

  1. 1 2 Inter Gravissimas, www.bluewaterarts.com [zarchiwizowane 2019-06-05] (łac. • fr. • ang.).
  2. ↑ С. Селешников: Введение григорианского календаря в России. Moskwa: 1970, s. 159—161.
  3. ↑ Marsha Groves, Manners and Customs of the Middle Ages, Crabtree Publishing Company, 2006, s. 27, ISBN 978-0-7787-1357-9 (ang.).
  4. ↑ Calendrier grégorien en France [online], henk-reints.nl [dostęp 2024-12-28] (fr.).
  5. ↑ Matuszewski 2010 ↓, s. 16.
  6. ↑ Matuszewski 2010 ↓, s. 17.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.