Dom (film 1958)

Dom – polski eksperymentalny film animowany z 1958 w reżyserii Waleriana Borowczyka i Jana Lenicy.

Film Borowczyka i Lenicy składa się z ciągu surrealistycznych obrazów, ujętych w klamrę narracyjną w postaci fasady kamienicy. Są one zgrupowane w sekwencje oddzielone twarzą kobiety. W kolejnych odsłonach aktorka – Ligia Branice-Borowczyk, żona Waleriana – podnosi lub opuszcza głowę, doświadczając wydarzeń we wnętrzu domu. Widz może uświadczyć widoku walczących szermierzy z fotogramów Étienne'a-Julesa Mareya, ożywionej peruki pijącej mleko i tłuczącej szklankę, postaci z wiekowych fotografii i rycin oraz kobiety całującej głowę manekina^[1].

Dom był dziełem przełomowym w skali światowego kina animowanego, gdyż zrywał z powszechną w skali tego rodzaju filmowego konwencją baśni dla dzieci. Poszczególne sceny były wykonane w konwencji francuskiej awangardy filmowej z lat 20. XX wieku, wykorzystując mnóstwo technik kolażu^[1]. Początkowo Dom nie został zrozumiany w Polsce; Tadeusz Kowalski pisał: „Dom to jeden z najdziwniejszych filmów, jakie kiedykolwiek widziałem”^[2].

Opinie o Domu jednak się zmieniały wraz z czasem. Według Pawła Sitkiewicza Dom był „jednym z najbardziej enigmatycznych filmów animowanych w historii”, zwiastującym polską szkołę animacji^[2]. Zdaniem Andrzeja Kossakowskiego Dom „odegrał wyjątkowo istotną rolę na określonym etapie w rozbudzaniu samodzielności myślenia filmowego i inspirowaniu osobistej, artystycznie traktowanej działalności wielu polskich realizatorów w dziedzinie animacji”^[1]. Stanisław Bitka pisał, iż „Dom zawierał w sobie cechy, które staną się typowe dla polskiej szkoły animacji, a zatem: innowatorskie i śmiałe stosowanie technik plastycznych, luźne podejście do struktury narracyjnej, trudny do uchwycenia filozoficzny wydźwięk i wreszcie znakomitą ścieżkę dźwiękową”^[2]. Dzieło Borowczyka i Lenicy, nagrodzone Grand Prix na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Brukseli, „pozostaje ostatnim i chyba najdoskonalszym świadectwem symbiozy łączącej twórców” (Piotr Prusinowski), po którym ich współpraca dobiegła końca^[3].

• StanisławS. Bitka StanisławS., Usłyszeć animację: próba audiowizualnej analizy filmów „Dom” Waleriana Borowczyka i Jana Lenicy i „Labirynt” Jana Lenicy, „Kultura Popularna”, 3 (57), 2018, s. 36–44 .
• PiotrP. Prusinowski PiotrP., Automatyzm ludzkiej egzystencji w filmie „Dom” Jana Lenicy i Waleriana Borowczyka, „Images”, 10 (19), 2012, s. 105–109 .

• Dom w bazie filmpolski.pl
• Dom. vod.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-15)]. w serwisie VOD.pl