Domacjum

Domacja w postacji kępek włosków na liściu ambrowca
Domacja w postaci zagłębień na liściu Psychotria capensis

Domacjum (gr. domation – domek, ang. domatium) – twory powstające na różnych częściach roślin lub modyfikowane ich organy zasiedlane przez zwierzęta – mrówki i roztocze[1].

Domacja są wynikiem oddziaływania mutualistycznego między roślinami i zwierzętami. Zwierzęta zyskują miejsce schronienia i siedlisko do żerowania, a rośliny obrońców, chroniących je przez drobnymi roślinożercami i patogennymi grzybami. Domacja dla roztoczy występują częściej niż domacja dla mrówek u roślin stref umiarkowanych i chłodnych, natomiast mrówki w roli obrońców roślin częstsze są w strefie międzyzwrotnikowej. Wyjątkiem jest międzyzwrotnikowa Afryka, gdzie z podobną częstością występują u roślin domacja dla mrówek i roztoczy[2].

Domacja mrówek

Mrówki adaptują na gniazda zwykle puste przestrzenie w obrębie organów roślin, np. puste ciernie[1] (np. u akacji – Acacia cornigera i A. sphaerocephala[3]) lub komory z naturalnym otworem powstające u nasady liści Miconia lancifolia[3]. Domacjom mrówek (ang. myrmecodomatia) czasem dodatkowo towarzyszą wytwarzane przez rośliny pozakwiatowe miodniki (nierzadko miodniki takie wabią mrówki bez dodatkowych modyfikacji)[2] albo tzw. ciałka Belta – drobne, łamliwe wyrostki na końcach liści bogate w białka i tłuszcze[3].

Domacja roztoczy

Żółte roztocze wewnątrz domacjum cynamonowca kamforowego

Domacja roztoczy tworzą się zwykle w rozwidleniach wiązek przewodzących na spodniej stronie liści i mają postać kępek włosków (ang. tuft domatia), kieszonek (ang. pocket domatia) lub zagłębień (ang. pit domatia). O ile wszystkie typy domacjów dla roztoczy wykształcają się z podobną częstością w strefie międzyzwrotnikowej, o tyle w strefach umiarkowanych zazwyczaj mają one postać kępek włosków[2].

Domacja zasiedlane przez roztocza wykształcane są przez okrytonasienne rośliny drzewiaste i szacuje się, że występują u ok. 14 tys. gatunków roślin tj. 10%, przy czym gatunków znanych ze stwierdzonymi domacjami było w 2024 roku nieco ponad 4 tys. Domacja powstawały wielokrotnie i niezależnie w wyniku ewolucji roślin okrytonasiennych. Zidentyfikowano ok. 600–700 linii rozwojowych, w których one powstały i ok. 500–600, w których zanikły. Obecne są u 2/3 rzędów i 1/4 rodzin tych roślin[2].

Zastosowanie

Różnice w budowie domacjów bywają wykorzystywane do rozróżniania gatunków. Przykładowo rodzime w polskiej florze lipy – drobnolistna Tilia cordata i szerokolistna Tilia platyphyllos różnią się kolorem domacjów (zwanych w tym przypadku też bródkami) w kątach wiązek przewodzących na spodniej stronie liści – u pierwszego gatunku mają postać rudych kępek włosków, w drugim białych[4].

Przypisy

  1. 1 2 Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 175. ISBN 83-214-1305-6.
  2. 1 2 3 4 Andrew Myers i inni, A global assessment of plant–mite mutualism and its ecological drivers, „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”, 121 (48), e2309475121, DOI: 10.1073/pnas.2309475121 [dostęp 2024-12-04].
  3. 1 2 3 Zbigniew Podbielkowski, Maria Podbielkowska, Przystosowania roślin do środowiska, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1992, s. 384-386, ISBN 978-83-02-04299-7.
  4. ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 300. ISBN 83-01-14342-8.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.