Dominicantes i communicantes w Polsce
Z inicjatywy Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego SAC im. Witolda Zdaniewicza prowadzone jest we wszystkich parafiach katolickich w Polsce pełne badanie statystyczne religijnych praktyk niedzielnych Polaków. Metodologię badania opracowali ks. prof. Witold Zdaniewicz oraz dr Lucjan Adamczuk[1]. Badanie realizowane jest we współpracy z Konferencją Episkopatu Polski dorocznie od 1980 r. Badania pilotażowe przeprowadzano już w latach 1978 i 1979.
Metodologia badań
Wskaźnik communicantes oblicza się jako odsetek katolików przyjmujących Komunię św. w trakcie niedzielnej Eucharystii w odniesieniu do ogólnej liczby zobowiązanych. Badanie przeprowadzane jest co roku w parafiach katolickich w Polsce, najnowsze dane opublikowano dnia 19 grudnia 2023 r., a obejmują one rok 2022[2].
Wskaźnik dominicantes oblicza się jako odsetek katolików uczęszczających na niedzielną Eucharystię w odniesieniu do ogólnej liczby zobowiązanych. Poniższe obliczenia opierają się na badaniu przeprowadzonym w dniu 21 października 2018 r. w parafiach katolickich w Polsce[3]. Ponieważ wśród osób uczestniczących w niedzielnej mszy św. jest zawsze grupa wiernych, która przystępuje również do Komunii Świętej, jest możliwość ustalenia drugiego wskaźnika religijności: jest to liczba tych wiernych odniesiona do liczby zobowiązanych, co wyrażone w odsetkach daje wskaźnik communicantes.
Termin zobowiązani obejmuje katolików powyżej siódmego roku życia z wyłączeniem osób obłożnie chorych oraz osób starszych o ograniczonych możliwościach poruszania. Liczbę zobowiązanych wiernych określono na 82% wszystkich katolików[4][5]. W przypadku gdy za wiernych uzna się osoby ochrzczone w Kościele Rzymskokatolickim, zgodnie z Rocznikiem Statystycznym z 2018, stanowią one 85,63% społeczeństwa[6]. W rezultacie osoby zobowiązane stanowią zaledwie 70,22% całego społeczeństwa. Uwzględniając te wartości, wskaźniki dominicantes i communicantes z 2021 w odniesieniu do ogólnej liczby ludności reprezentują odpowiednio 19,87% oraz 9,05% całego społeczeństwa.
Badania wskaźników religijności przeprowadza się raz w roku w wybraną niedzielę października lub listopada. Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC przekazuje parafiom, poprzez kurie diecezjalne, kwestionariusz, który powinien być wypełniony dla wszystkich ośrodków sakralnych na terenie parafii. Za zorganizowanie i przeprowadzenie badań odpowiedzialny jest, zgodnie z instrukcją, proboszcz. Organizuje on ekipy osób liczących, które we wszystkich wejściach do świątyni zliczają wiernych, przybywających na każdą mszę niedzielną. Ponadto, do kwestionariusza wpisuje się ogólną liczbę wiernych w parafii w celu określenia na jej podstawie liczby zobowiązanych do uczestnictwa w mszy św. niedzielnej, oraz liczbę przystępujących do Komunii Świętej.
Dane nie mają charakteru subiektywnego i są niezależne od opinii proboszcza. Kwestionariusze wypełnione w parafiach trafiają poprzez kurie do Instytutu. Dla określenia wiarygodności uzyskiwanych w ten sposób danych, Instytut przeprowadza badania kontrolne w wybranych parafiach, niezależnie od proboszcza.
Badania religijności i częstości praktyk religijnych przeprowadza też Centrum Badania Opinii Społecznej. Wyniki podawane przez CBOS wykazują stabilność religijności i praktyk w ciągu ostatnich 20 lat, ale są to badania deklaracji ankietowanych osób. Badania kościelne nie są wykonywane przez zawodowych socjologów (poza opracowaniem danych), ale dotyczą nie deklaracji, lecz zachowań i są prowadzone na całej populacji, a nie tylko reprezentatywnej próbce.
Oprócz dominicantes i communicantes, w niektórych rocznikach statystycznych ISKK załączał również wskaźnik participantes, osób angażujących się w działalność wspólnot i organizacji parafialnych.
Wyniki badań
Na przestrzeni ostatnich lat badania wykazują systematyczną, choć dość powolną, tendencję spadkową dominicantes oraz stabilizację communicantes po ok. dwukrotnym wzroście do końca lat 90. XX w., a także znaczne zróżnicowanie regionalne.
Dominicantes i communicantes według lat
| Rok | Dominicantes | Communicantes |
|---|---|---|
| 1980 | 51,0% | 7,8% |
| 1981 | 52,7% | 8,1% |
| 1982 | 57,0% | 9,6% |
| 1983 | 51,2% | 8,6% |
| 1984 | 52,2% | 8,9% |
| 1985 | 49,9% | 9,1% |
| 1986 | 52,9% | 10,4% |
| 1987 | 53,3% | 11,1% |
| 1988 | 48,7% | 10,7% |
| 1989 | 46,7% | 9,9% |
| 1990 | 50,3% | 10,7% |
| 1991 | 47,6% | 10,8% |
| 1992 | 47,0% | 14,0% |
| 1993 | 43,1% | 13,0% |
| 1994 | 45,6% | 13,1% |
| 1995 | 46,8% | 15,4% |
| 1996 | 46,6% | 14,5% |
| 1997 | 46,6% | 15,2% |
| 1998 | 47,5% | 17,6% |
| 1999 | 46,9% | 16,3% |
| 2000 | 47,5% | 19,4% |
| 2001 | 46,8% | 16,5% |
| 2002 | 45,2% | 17,3% |
| 2003 | 46,0% | 16,9% |
| 2004 | 43,2% | 15,6% |
| 2005 | 45,0% | 16,5% |
| 2006 | 45,8% | 16,3% |
| 2007 | 44,2% | 17,6% |
| 2008 | 40,4% | 15,3% |
| 2009 | 41,5% | 16,7% |
| 2010 | 41,0% | 16,4% |
| 2011 | 40,0% | 16,1% |
| 2012 | 40,0% | 16,2% |
| 2013 | 39,1% | 16,3% |
| 2014 | 39,1% | 16,3% |
| 2015 | 39,8% | 17,0% |
| 2016 | 36,7% | 16,0% |
| 2017 | 38,3% | 17,0% |
| 2018[7] | 38,2% | 17,3% |
| 2019 | 36,9% | 16,7% |
| 2020 | b/d | b/d |
| 2021[8] | 28,3% | 12,9% |
| 2022[2] | 29,5% | 13,9% |
| 2023[9] | 29,0% | 14,0% |
Dominicantes i communicantes 2021 według diecezji (w %)
| Diecezja | Dominicantes[8] | Communicantes | Różnica p.p. 2021 vs 2019 Dominicantes[10] i 2023 vs 2022[11] | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2021 | 2022 | 2023 | 2021 | 2022 | 2023 | 2021 vs 2019 | 2023 vs 2022 | |
| białostocka | 37,6 | 38,4 | 36,05 | 19,2 | 20,5 | 20,07 | -8,2  |
-2,35 |
| bielsko-żywiecka | 36,0 | 38,4 | 36,77 | 15,8 | 17,4 | 16,87 | -11,1 |
-1,63 |
| bydgoska | 26,3 | 24,2 | 26,06 | 11,4 | 12,1 | 12,95 | -7,2 |
1,86 |
| częstochowska | 24,7 | 25,6 | 25,66 | 10,6 | 11,7 | 11,82 | -8,6 |
0,06 |
| drohiczyńska | 41,0 | 40,3 | 37,59 | 18,6 | 19,3 | 17,82 | -6,7 |
-2,71 |
| elbląska | 19,2 | 20,8 | 21,28 | 9,2 | 9,9 | 10,22 | -7,5 |
0,48 |
| ełcka | 23,7 | 25,2 | 23,26 | 12,9 | 13,8 | 13,58 | -8,8 |
-1,94 |
| gdańska | 26,1 | 25,7 | 25,73 | 13,3 | 13,1 | 13,03 | -8,9 |
0,03 |
| gliwicka | 26,7 | 27,6 | 28,18 | 13,4 | 13,7 | 14,61 | -9,2 |
0,58 |
| gnieźnieńska | 26,3 | 28,1 | 27,17 | 11,9 | 13,4 | 12,90 | -9,1 |
-0,93 |
| kaliska | 31,9 | 32,6 | 31,99 | 14,7 | 15,6 | 15,57 | -10,4 |
-0,61 |
| katowicka | 22,4 | 26,8 | 26,76 | 13,4 | 14,5 | 14,83 | -13,1 |
-0,04 |
| kielecka | 32,1 | 32,1 | 31,78 | 15,1 | 16,0 | 16,30 | -7,7 |
-0,32 |
| koszalińsko-kołobrzeska | 17,5 | 18,3 | 18,58 | 8,2 | 8,8 | 9,07 | -6,3 |
0,28 |
| krakowska | 38,5 | 39,8 | 38,52 | 15,3 | 16,4 | 16,29 | -8,4 |
-1,28 |
| legnicka | 20,9 | 20,4 | 22,27 | 10,1 | 9,8 | 11,26 | -7,2 |
1,87 |
| lubelska | 28,0 | 30,0 | 27,35 | 14,9 | 16,5 | 15,90 | -9,0 |
-2,65 |
| łomżyńska | 34,9 | 36,5 | 33,81 | 16,3 | 17,6 | 17,90 | -9,8 |
-2,69 |
| łowicka | 22,2 | 23,6 | 22,58 | 11,1 | 11,8 | 11,97 | -7,8 |
-1,02 |
| łódzka | 17,2 | 17,6 | 18,78 | 8,8 | 9,1 | 9,72 | -6,4 |
1,18 |
| opolska | 33,4 | 34,2 | 33,24 | 16,7 | 17,5 | 17,74 | -8,5 |
-0,96 |
| ordynariat polowy | 23,4 | 24,9 | 26,28 | 11,0 | 11,6 | 13,14 | -10,1 |
1,38 |
| pelplińska | 36,1 | 38,4 | 34,20 | 16,8 | 18,6 | 18,45 | -10,5 |
-2,20 |
| płocka | 24,0 | 25,2 | 23,52 | 10,1 | 10,6 | 10,90 | -5,9 |
-1,68 |
| poznańska | 26,2 | 27,2 | 27,34 | 13,2 | 13,5 | 13,96 | -10,4 |
0,14 |
| przemyska | 46,9 | 48,0 | 49,10 | 14,5 | 17,5 | 16,90 | -11,7 |
1,10 |
| radomska | 31,7 | 38,2 | 31,37 | 14,2 | 15,1 | 15,04 | -8,3 |
-6,83 |
| rzeszowska | 49,7 | 51,9 | 53,21 | 15,1 | 17,8 | 18,21 | -12,4 |
1,31 |
| sandomierska | 32,0 | 31,9 | 32,38 | 13,1 | 13,6 | 14,41 | -7,8 |
0,48 |
| siedlecka | 37,9 | 38,6 | 38,63 | 17,3 | 18,8 | 19,24 | -10,2 |
0,03 |
| sosnowiecka | 18,0 | 18,7 | 17,87 | 7,7 | 8,7 | 8,46 | -7,3 |
-0,83 |
| szczecińsko-kamieńska | 16,9 | 17,5 | 17,20 | 8,1 | 8,3 | 8,46 | -6,4 |
-0,30 |
| świdnicka | 20,6 | 20,4 | 21,93 | 9,8 | 10,4 | 11,17 | -7,1 |
1,53 |
| tarnowska | 59,1 | 61,5 | 60,52 | 21,9 | 25,6 | 24,36 | -11,7 |
-0,98 |
| toruńska | 24,6 | 25,4 | 25,23 | 12,0 | 12,1 | 12,70 | -7,3 |
-0,17 |
| warmińska | 20,3 | 20,8 | 20,72 | 9,9 | 9,8 | 10,26 | -6,0 |
-0,08 |
| warszawska | 19,3 | 20,6 | 18,96 | 10,3 | 10,8 | 10,25 | -7,7 |
-1,64 |
| warszawsko-praska | 22,2 | 24,9 | 23,50 | 11,2 | 12,9 | 12,40 | -8,3 |
-1,40 |
| włocławska | 24,6 | 24,6 | 24,91 | 10,7 | 10,9 | 11,77 | -8,3 |
0,31 |
| wrocławska | 22,5 | 23,6 | 22,57 | 11,0 | 11,6 | 11,41 | -8,1 |
-1,03 |
| zamojsko-lubaczowska | 35,4 | 36,6 | 37,96 | 17,9 | 19,6 | 21,05 | -9,0 |
1,36 |
| zielonogórsko-gorzowska | 18,2 | 19,3 | 18,62 | 8,6 | 9,2 | 9,28 | -8,3 |
-0,68 |
Przypisy
- ↑ Zaręba Mariański, Metodologiczne Problemy Badań nad Religijnością,, 2002.
- 1 2 Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego, Kościół w liczbach. Annuarium Statisticum Ecclesiae In Polonia. 2022 [online], 2023 [dostęp 2024-04-27] (pol.).
- ↑ ASEiP 2020 ↓, s. 48.
- ↑ Sławomir Nowotny, Łukasz Prażmo, Przemysław Śleszyński, Geografia polskiej religijności – przestrzenne uwarunkowania zachowań religijnych, ISKK, lipiec 2019
- ↑ Ks Wojciech, Dominicantes metodologia [online], www.iskk.pl [dostęp 2020-11-25] (pol.).
- ↑ Mały Rocznik Statystyczny Polski [online], 2018.
- ↑ ASEiP 2020 ↓, s. 28.
- 1 2 Admin, Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia. Dane za rok 2021 [online], www.iskk.pl [dostęp 2023-01-13] (pol.).
- ↑ Annuarium 2023
- ↑ Admin, Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia. Dane za rok 2019 [online], www.iskk.pl [dostęp 2023-01-17] (pol.).
- ↑ Annuarium Statisticum 2023, https://iskk.pl/wp-content/uploads/2024/12/Annuarium_Statisticum_2023.pdf, 5 grudnia 2024 [dostęp 2024-12-06].
Bibliografia
- „Annuarium Statisticum Ecclesiae in Polonia”, Warszawa: Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, 2020.
Linki zewnętrzne
- ISKK, Annuarium Statisticum 2020 [online], ekai.pl [dostęp 2020-12-01].