Dzienniki ze Spandau

Dzienniki ze Spandau (niem. Spandauer Tagebücher) – dziennik prowadzony w ukryciu w warunkach więziennych przez Alberta Speera, obejmujący okres od ogłoszenia wyroku po zakończonym procesie norymberskim 1 października 1946 r. do zwolnienia z więzienia w Spandau w 1966 r., wydany w Niemczech nakładem wydawnictwa Propyläen w 1975 r., w tłumaczeniu na język polski w 2010 r.

Albert Speer, członek NSDAP i aktywny działacz nazistowski, w latach 1934–1942 główny architekt Adolfa Hitlera, następnie, w latach 1942–1945, minister uzbrojenia i amunicji w III Rzeszy, na mocy wyroku trybunału w Norymberdze został skazany na 20 lat więzienia. Karę odbywał wraz innymi zbrodniarzami nazistowskimi w więzieniu Spandau w Berlinie. Podczas pobytu w więzieniu na luźnych kartkach papieru prowadził potajemnie zapiski, które przez pielęgniarza przekazywał swojemu przyjacielowi Rudolfowi Woltersowi. Po wyjściu na wolność zapiski te stały się podstawą do zredagowania dwóch książek Speera – Erinnerungen (Wspomnień, wydanie polskie – 1973) i wydanych w 1975 r. Spandauer Tagebücher (Dzienników ze Spandau, wydanie polskie – 2010)^[1].

W Dziennikach ze Spandau Albert Speer opisuje codzienne życie w więzieniu w Norymberdze i później (od lipca 1947 r.) w Spandau. Przedstawia swoje relacje ze współwięźniami, również skazanymi w Norymberdze, z którymi wspólnie odbywał karę (Baldurem von Schirachem, Rudolfem Hessem, Karlem Dönitzem, Erichem Raederem, Konstantinem von Neurathem, Waltherem Funkiem), strażnikami i administracją więzienia.

Dużą część Dzienników stanowią wspomnienia, w których Speer opisuje lata poprzedzające II wojnę światową i czas wojny oraz znajomość z Adolfem Hitlerem i innymi prominentnymi działaczami nazistowskimi.

Obie książki wspomnieniowe Speera, chociaż okazały się sukcesem wydawniczym, spotkały się z krytyką historyków. Speerowi zarzucano manipulowanie historią i chęć wybielenia się. Speer utrzymywał w nich, że nie wiedział o zbrodniach nazistowskich i że był jedynie „apolitycznym technokratą”, chociaż zwłaszcza jego działalność na stanowisku ministra uzbrojenia i amunicji przyczyniła się do wydłużenia wojny i zwiększenia liczby ofiar; w podlegających mu niemieckich zakładach zbrojeniowych byli też zatrudniani przymusowi robotnicy z krajów okupowanych przez III Rzeszę^[2].

• Joachim Fest, Speer. Biografia, Kraków, 2001.
• Joachim Fest, Pytania bez odpowiedzi – rozmowy z Albertem Speerem. Notatki z rozmów prowadzonych w latach 1967–1981, Wrocław, 2006.
• Martin Kitchen, Speer – architekt śmierci, Warszawa, 2017.
• Van van der Vat, Albert Speer – życie i kłamstwa, Warszawa, 1997.
• Agnieszka Ogrodowczyk, Bartłomiej Ważny, Albert Speer – „dobry” nazista, Część I: Architekt Hitlera (1905 – 1941), Część II: Menedżer Hitlera”, Piaseczno, 2020 (audiobook).

• Berenika Lemańczyk, Zbrodniarz wojenny Albert Speer zrobił karierę w RFN. Opowiadał rodakom kłamstwa, które chcieli usłyszeć (informacja o wystawie „Albert Speer w Republice Federalnej Niemiec”).
• Sven Felix Kellerhoff, Neuer Beleg für Speers Lügengebäude, „Die Welt”, 11. März 2007.