Ekrazyt

Ekrazyt (niem. Ekrasitⓘ) – nazwa kruszącego materiału wybuchowego, który stosowany był przede wszystkim w trakcie I wojny światowej przez armię Austro-Węgier, a obecnie ma znaczenie wyłącznie historyczne. Jego skład bazował na nitrozwiązkach aromatycznych bądź ich solach amonowych, jednak istnieją wątpliwości co do dokładnego składu tego materiału.

Historia

Żołnierze 2 Armii austro-węgierskiej obok dwóch pocisków artyleryjskich wypełnionych ekrazytem (z lewej) do ciężkiej haubicy polowej kalibru 15 cm

Ekrazytu zaczęły używać wojska austro-węgierskie w 1892 roku i stosowały go aż do końca I wojny światowej[1]. Zastąpił materiały bazujące na żelatynie wybuchowej, które cechowały się zbyt dużą wrażliwością na uderzenie i przestrzelenie pociskiem[2]. Ekrazyt stosowano m.in. do elaborowania pocisków artyleryjskich[1], zarówno do mniejszej artylerii górskiej jak 7 cm Gebirgskanone M.99, ale także ciężkiej artylerii polowej (15 cm schwere Feldhaubitze M.94) i artylerii nadbrzeżnej[3]. Stosowano go także w karabinowej amunicji wskaźnikowej[4]. Produkcja odbywała się w Bratysławie w zakładach Kubina i Sierscha[1].

W czasie wojny ukraińsko-sowieckiej w 1918 roku w Kijowie doszło do potężnego wybuchu magazynu, w którym armia austro-węgierska składowała ekrazyt[1]. Materiał ten (tj. w tym przypadku zawierający 2,4,6-trinitro-m-krezolanu amonu) miał być również stosowany w czasie II wojny światowej przez Królestwo Włoch do elaboracji niektórych wielkokalibrowych pocisków artyleryjskich[5]

Skład

W literaturze istnieją istotne rozbieżności co do rzeczywistego składu ekrazytu[a], zwłaszcza że w latach gdy był stosowany, jego dokładny skład miał być utrzymywany w tajemnicy przez Austro-Węgry[1].

Materiał ten miał mieć żółtą barwę, być niewrażliwy na zawilgocenie, zmiany temperatury i czynniki mechaniczne – tarcie, uderzenie czy przestrzelenie pociskiem. Nie wybuchał również od płomienia, a jedynie ulegał niewybuchowemu zapłonowi[6].

Możliwe składy ekrazytu
Podstawowy skład Informacje dodatkowe Źródła
kwas pikrynowy czysty kwas pikrynowy bądź z zawartością związków (do 10%) obniżających temperaturę topnienia poniżej 100 °C, np. dinitronaftalen, dinitrobenzen [b][1][7][8][9][10]
2,4,6-trinitro-m-krezolan amonu mógł być również stosowany w mieszaninie z azotanem potasu bądź z azotanem amonu w różnych stosunkach [1][6][11][12]
mieszanina kwasu pikrynowego i 2,4,6-trinitro-m-krezolanu amonu mieszanina taka miała mieć stosunek składników 4:6 albo 6:4 [c][1]

Uwagi

  1. ↑ Szeroki zakres możliwych składów ekrazytu podany został w publikacji Encyclopedia of Explosives and Related Items (Fedoroff i Sheffield 1972 ↓, s. E8–E9) wraz z przypisami do publikacji źródłowych.
  2. ↑ Skład zawierający dodatki zmniejszające temperaturę topnienia znajduje potwierdzenie, jako że austro-węgierski ekrazyt miał topić się w ok. 86 °C, a czysty kwas pikrynowy topi się w ok. 122 °C (Fedoroff i Sheffield 1972 ↓, s. E8–E9).
  3. ↑ Wskazanie przez jednego z autorów obecności 2,4,6-trinitro-m-krezolu zamiast jego soli amonowej jest najprawdopodobniej pomyłką autora, gdyż materiał taki nazywano krezylitem, fr. Crésylite (Fedoroff i Sheffield 1972 ↓, s. E8–E9).

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 6 7 8 Fedoroff i Sheffield 1972 ↓, s. E8–E9.
  2. ↑ Fedoroff i Sheffield 1972 ↓, s. D1610.
  3. ↑ Handbook of Ordnance Data, Washington: Government Printing Office, 1919, s. 134–135, OCLC 613017944.
  4. ↑ Tadeusz Łukaszewski, Amunicja karabinowa, Warszawa: Instytut Badań Materjałów Uzbrojenia, 1933, s. 19, OCLC 891208200.
  5. ↑ Fedoroff i Sheffield 1972 ↓, s. C559.
  6. 1 2 Oscar Guttmann, The Manufacture of Explosives. A Theoretical and Practical Treatise on the History, the Physical and Chemical Properties, and the Manufacture of Explosives, t. 2, London: Whittaker and Company, 1985, s. 162 (ang.).
  7. ↑ Tadeusz Urbański, Chemia i technologia materiałów wybuchowych, t. 1, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1954, s. 242, OCLC 750498460.
  8. ↑ Rudolf Meyer, Josef Köhler, Axel Homburg, Explosives, wyd. 6, Weinheim: Wiley-VCH Verlag, 2007, s. 395, ISBN 978-3-527-31656-4.
  9. ↑ Kilka słów w sprawie ekrazytu jako saperskiego materjału wybuchowego, „Przegląd Wojskowo-Techniczny”, 1 (1), styczeń 1927, s. 131–133.
  10. ↑ Instrukcja saperska. Materjały wybuchowe, Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1929, s. 112, OCLC 836729152.
  11. ↑ Trinitrocresol (cresylite), [w:] Tenney L. Davis, The Chemistry of Powder and Explosives, s. 169.
  12. ↑ Tri-nitro-cresol, [w:] Percy Gerald Sanford, Nitro-Explosives. A Practical Treatise Concerning the Properties, Manufacture, and Analysis of Nitrated Substances, Including the Fulminates, Smokeless powders, and Celluloid, wyd. 2, London–New York: Crosby Lockwood and Son, D. Van Nostrand Company, 1906, s. 159, OCLC 654734.

Bibliografia

  • Basil. T. Fedoroff, Oliver E. Sheffield, Encyclopedia of Explosives and Related Items, Picatinny Arsenal: U.S. Army Research and Development Command, 1972, LCCN 61-61759.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.