Poskocz obrączkowany
| Eresus sandaliatus | |||
| (Martini et Goeze, 1778) | |||
 Samiec | |||
 Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
poskocz obrączkowany | ||
| Synonimy | |||
| |||
Poskocz obrączkowany[1] (Eresus sandaliatus) – gatunek pająków z rodziny poskoczowatych. Zamieszkuje północną i środkowo-zachodnią część Europy.
Taksonomia
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1778 roku przez Friedricha H.W. Mariniego i Johanna A.E. Goezego pod nazwą Aranea sandaliata[2][3]. Jako lokalizację typową wskazano Ratyzbonę w Niemczech[3].
Morfologia
Samiec
Samce osiągają od 6 do 11 mm długości ciała[4][1] i od 2,9 do 4,1 mm długości prosomy[3]. Karapaks ma część głowową czarną z rozproszonymi szczecinkami białymi, lekko wyniesioną z niemal wypłaszczoną okolicą między oczami tylnych par. Część tułowiowa karapaksu jest natomiast brązowoczarna, przy brzegach lub na całej powierzchni porośnięta szczecinkami czerwonymi. Czarne szczękoczułki porastają krótkie, czarne szczecinki[3]. Odnóża są czarne z obrączkami z białych szczecinek na końcach członów, a w przypadku par od drugiej do czwartej często ponadto białymi paskami podłużnymi na grzbietowej stronie rzepek, przy czym pasek na ostatniej parze wchodzi częściowo na goleń[3]. W przeciwieństwie do podobnych gatunków na odnóżach pary trzeciej i czwartej brak jest wyraźnego udziału ubarwienia czerwonego, co najwyżej w nasadowych częściach grzbietowych powierzchni ud wyrastają nieliczne czerwone włoski[3][5].
Opistosoma (odwłok) ma wierzch jaskrawo czerwony z trzema parami czarnych plamek, przy czym para ostatnia często jest mniejsza i może ulegać całkowitemu zanikowi[3][5][1]. Zwykle plamki i czerwone tło nie są obwiedzione białymi szczecinkami[3][4]. Spód opistosomy jest czarny z czerwonymi szczecinkami ograniczonymi do wieczek płuc książkowych[3].
Nogogłaszczki mają niemal gładki, w widoku bocznym nieznacznie dłuższy niż szeroki konduktor o szerokiej w widoku brzusznym części nasadowej[3], wydłużonej części odsiebnej[4], dużej, głębokiej i U-kształtnej bruździe oraz silnie rozwiniętym, znacznie wyższym od lamelli i lekko ku bruździe zakrzywionym zębie terminalnym[3].
Samica
Samice osiągają od 8 do 20 mm długości ciała[4][1] i od 4,2 do 7,2 mm długości prosomy[3].
Karapaks jest czarny lub szary, porośnięty długimi szczecinkami czarnymi i rozproszonymi wśród nich krótkimi szczecinkami białymi, wokół oczu środkowych par ponadto ze szczecinkami jasnordzawymi; brak natomiast w części głowowej karapaksu szczecinek jaskrawo żółtych czy pomarańczowych[3][4][5]. Odnóża są czarne, w przypadku grzbietowych powierzchni ud, rzepek, goleni i nadstopi par od pierwszej do trzeciej z rozproszonymi, a w odsiebnych częściach członów także zebranymi w kępki krótkimi szczecinkami jasnordzawej barwy[3].
Opistosoma jest fioletowoczarna, porośnięta długimi szczecinkami czarnymi, a czasem w przedniej części także rozproszonymi wśród nich krótkimi szczecinkami białymi[3].
Niemal prostokątna płytka płciowa ma przód niepodzielony[4][3], o praktycznie nierozwiniętej listewce podłużnej, a przednie odcinki szczelin odgięte ku bokom[3]. Wulwa jest w przedniej części wąska[4], ma słabo zesklerotyzowane, okrągłe przewody kopulacyjne i sięgające na boki dalej od nich spermateki o słabo wyodrębnionych płatach[3].
Rozprzestrzenienie i zagrożenie
Gatunek palearktyczny, europejski, najdalej na północ sięgający przedstawiciel poskoczowatych na starym kontynencie. Znany jest z Wielkiej Brytanii (z południowej Anglii[3]), północnej Francji, Belgii, Holandii, Niemiec, Czech, Austrii, Włoch, Danii, południowej Szwecji i Łotwy[4]. Prawdopodobne jest również jego występowanie w Polsce[6]. E. sandaliatus wykazywany był również z Turcji i Pirenejów, jednak współcześnie uważa się, że rekordy te dotyczą innych gatunków[3].
Na szwedzkiej Czerwonej liście gatunek ten umieszczony jest jako narażony na wymarcie (VU)[7]. Na francuskiej Czerwonej liście ma status bliskiego zagrożenia wyginięciem (NT)[8]. Na niemieckiej Czerwonej liście wymieniony jest jako silnie zagrożony wymarciem[9]. W Anglii przez ponad 70 lat uważany był za wymarłego. W 1980 roku odkryto pojedynczą, niezbyt liczną populację. Dzięki programowi ochrony i introdukcji na dogodne siedliska, współcześnie istnieje tam 19 populacji z około tysiącem osobników[10].
Biologia i ekologia
Pająk ten preferuje ciepłe, otwarte stanowiska o skalistym, kamienistym lub piaszczystym podłożu[5]. Na północy zasięgu zasiedla suche wrzosowiska i piaszczyste zbocza z udziałem śmiałka pogiętego. W środkowej części zasięgu występuje na suchych i ciepłych stanowiskach trawiastych, zwłaszcza na murawach kserotermicznych z syntaksonów Koelerio-Phleion phleoidis, Festucion pallentis i Festucion valesiacae[3]. W ciepłych rejonach południowej części Alp dochodzi do rzędnych około 2000 m n.p.m.[5]
Norka wykopywana przez tego poskocza wyściełana jest oprzędem mieszkalnym, który u wylotu zagina się ku ziemi i rozszerza lejkowato, przechodząc w dywanowatą sieć łowną[5]. Norki często wykopywane są przy kępkach mchów, traw lub naziemnych porostów[3]. Często też kilka norek umiejscowionych jest blisko siebie. Ofiarami padają głównie epigeiczne chrząszcze zaplątujące się w sieci łowne[5].
Poskocze obrączkowane osiągają dorosłość w sierpniu lub wrześniu i zimują. Okres rozrodczy trwa od kwietnia do czerwca[4][5][3]. Składanie kokonów jajowych ma miejsce latem[5], w środkowej części zasięgu zwykle w czerwcu[3]. W kokonie znajduje się od 35 do 80 jaj[4]. Wewnętrzna jego część wyściełana jest jedwabistą przędzą, a zewnętrzna jest mocniejsza i żółtawo zabarwiona. W dzień samica trzyma kokon w szczękoczułkach u wylotu norki, ogrzewając go w promieniach słońca, na noc zaś znosi go na dno schronienia[11]. Występuje matryfagia. Samica karmi młode zwracając pokarm i własne tkanki, a wkrótce umiera i jej ciało również jest zjadane przez wylęg[12].
Znaczenie medyczne
Ukąszenie przez wyrośniętą samicę w palec powodować może ból rozchodzący się do pachy, objawy grypopodobne i podwyższone tętno. Objawy te ustępują częściowo po godzinie, a zanikają po dwóch godzinach, aczkolwiek ból głowy utrzymywać może się przez dobę po ukąszeniu, a nadwrażliwość palca na bodźce przez kilka dni[13].
Przypisy
- 1 2 3 4 Eresus sandaliatus – Poskocz obrączkowany. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2024-11-19].
- ↑ Gen. Eresus Walckenaer, 1805. [w:] World Spider Catalog [on-line]. [dostęp 2024-11-19].
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 Milan Řezáč; Stano Pekár; Jes Johannesen. Taxonomic review and phylogenetic analysis of central European Eresus species (Araneae: Eresidae). „Zoologica Scripta”. 37 (3), s. 263–287, 2008. DOI: 10.1111/j.1463-6409.2008.00328.x.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Wolfgang Nentwig, Theo Blick, Daniel Gloor, Ambros Hänggi, Christian Kropf: Eresus sandaliatus (Martini & Goeze, 1778). [w:] Araneae. Spiders of Europe. Version 11.2024 [on-line]. Universität Bern. [dostęp 2024-11-19].
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Heiko Bellmann, Pająki i inne pajęczaki, Wydanie zaktualizowane, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2021, s. 64, ISBN 978-83-7763-486-8, OCLC 1273295378.
- ↑ Katarzyna Barańska, Andrzej Gabiński, Karolina Banaszak. Nowe stanowisko poskocza krasnego Eresus kollari Rossi, 1846 w Polsce Północnej (rezerwat Biała Góra, woj. pomorskie). „Przegląd Przyrodniczy”. 30 (3), s. 102-105, 2019.
- ↑ nyckelpigespindel Eresus sandaliatus (Martini & Goeze, 1778). [w:] Artfakta.se [on-line]. [dostęp 2024-11-19].
- ↑ La Liste rouge des espèces menacées en France. Araignees de France metropolitane. UICN, OFB, AsFra, kwiecień 2003. [dostęp 2024-11-19].
- ↑ Spinnen (Arachnida: Araneae). [w:] Rote-Liste-Zentrum [on-line]. Bundersamt fur Naturschutz. [dostęp 2024-11-19].
- ↑ Ladybird Spider. [w:] Back from Brink [on-line]. [dostęp 2024-11-19].
- ↑ Konrad Gauckler. Goldäugige Springspinne und Zinnoberrote Röhrenspinne in Nordbayern. „Natur und Mensh”, s. 51-54, 1971. Naturhistorische Gesellschaft Nürnberg.
- ↑ Heiko Bellmann: Der Kosmos Spinnenführer. Über 400 Arten Europas. Wyd. 2. Kosmos Naturführer (Franckh-Kosmos), 2016, s. 64. ISBN 978-3-440-14895-2.
- ↑ Wolfgang Nentwig, Markus Gnädinger, Joan Fuchs, Alessandro Ceschi. A two year study of verified spider bites in Switzerland and a review of the European spider bite literature. „Toxicon”. 73, s. 104-110, 2013. Elsevier B.V.. DOI: 10.1016/j.toxicon.2013.07.010.