Fabryka Przetworów Chemicznych „Dobrolin”

Fabryka Przetworów Chemicznych „Dobrolin”
Ilustracja
Siedziba przedsiębiorstwa przy ul. Wolskiej 157/159 w Warszawie
Państwo

 Polska

Adres

ul. Wolska 157/159

Data założenia

1908

Data likwidacji

1948

Forma prawna

spółka akcyjna

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Fabryka Przetworów Chemicznych „Dobrolin””
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Fabryka Przetworów Chemicznych „Dobrolin””
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Fabryka Przetworów Chemicznych „Dobrolin””
Ziemia52°13′33,600″N 20°56′39,188″E/52,226000 20,944219
Produkty wytwarzane przez „Dobrolin” w okresie międzywojennym
Reklama produkowanej przez przedsiębiorstwo pasty do butów „Dobrolin” na ul. Brackiej w Warszawie (przed 1939 rokiem)
Upamiętnienie przedsiębiorstwa przy ul. Wolskiej 195

Fabryka Przetworów Chemicznych „Dobrolin”, właśc. Fabryka Przetworów Chemicznych „Dobrolin”, F. A i G. Pal. S-ka Firmowa[1] – nieistniejące już przedsiębiorstwo z sektora przetwórstwa chemicznego, które znajdowało się przy ul. Wolskiej 157/159 w Warszawie.

Opis

Założycielem przedsiębiorstwa był Ferdynand Adolf Pahl[2]. Około 1800 roku rodzina Pahlów przyjechała, prawdopodobnie z północnych Niemiec, do Koła, skąd później przeniosła się do Włocławka[2]. W 1907 roku Pahlowie (w późniejszych latach członkowie rodziny zaczęli używać spolszczonej formy nazwiska)[3] przeprowadzili się z Włocławka do Warszawy[2].

W 1908 roku Ferdynand Adolf Pahl kupił małą wytwórnię pasty do butów znajdującą się przy ul. Wołowej 34 na Pradze[2]. Po pewnym czasie przyjął do spółki braci – Oskara i Gustawa[4].

W 1914 roku przedsiębiorstwo przeniosło się na ul. Grzybowską 40 do wynajętych pomieszczeń należących do spółki Haberbusch i Schiele[2]. W czasie I wojny światowej przestało funkcjonować z powodu konfiskaty surowców przez niemieckiego okupanta[4]. Wznowiło działalność w 1919 roku, jednocześnie mechanizując i unowocześniając produkcję[4]. W 1921 roku zostało przekształcone w spółkę akcyjną[5], a w 1928 roku przeniosło się do nowo wybudowanej własnej siedziby przy ul. Wolskiej 157/159 na Woli[6][7]. Zespół produkcyjny „Dobrolina”, znajdujący się pomiędzy ulicami: Wolską, Gizów i Jana Kazimierza, składał się z kilkunastu budynków licowanych szarą cegłą, z elementami detalu art déco[6].

W 1927 roku spółka otrzymała nagrodę Grand Prix na Międzynarodowej Wystawie Przemysłu w Paryżu[8]. Produkowała m.in. pastę do butów, pastę do podłóg, proszek do prania Mytol, proszek do czyszczenia Fors, płyn do czyszczenia Piecobłysk, proszek na insekty Sam oraz muchołapki[2]. Jej specjalnością pozostawała pasta do butów, sprzedawana w pudełkach z wygodnymi bocznymi otwieraczami[9]. Większość produktów była wytwarzana wyłącznie z krajowych surowców[2]. Przedsiębiorstwo angażowało się w działalność dobroczynną, m.in. finansowało kolonie dla dzieci i ustanowiło fundusz wieczysty dla osób leczonych na jednym łóżku w Szpitalu Ewangelickim w Warszawie[3].

Po śmierci Ferdynanda Adolfa Pala w 1935 roku prezesem spółki został jego najmłodszy brat Gustaw[2]. W 1938 roku zatrudniała ona 467 osób[10]. Było to jedno z największych przedsiębiorstw z sektora przetwórstwa chemicznego w Polsce[11].

W czasie obrony Warszawy, na początku września 1939 roku, ulicę Wolską na wysokości „Dobrolina” przegrodzono barykadą, zbudowaną m.in. z dwóch wozów tramwajowych[12]. 8 września 1939 roku na rozkaz dowódcy 8 kompanii 40 Pułku Piechoty Dzieci Lwowskich por. Zdzisława Pacaka-Kuźmirskiego, który postanowił usunąć z granicy bronionego odcinka i domów mieszkalnych materiał łatwopalny[13], z fabryki wytoczono ok. 100 beczek z terpentyną i rozmieszczono przed barykadą wzdłuż ulicy[14]. Zabezpieczono także workami z piaskiem dojścia do znajdujących się na terenie przedsiębiorstwa podziemnych zbiorników z terpentyną[13]. 9 września 1939 roku, kiedy niemiecka kolumna czołgów i samochodów pancernych podjechała pod barykadę, polscy obrońcy otworzyli ogień[15][16]. Pożar wywołany przez eksplodujące beczki z terpentyną ogarnął ok. 100-metrowy odcinek ulicy[17]. Walka zakończyła się po ok. 45 minutach; Niemcy ponieśli ciężkie straty i zostali zmuszeni do wycofania się[18].

13 września 1939 roku w wyniku ostrzału artyleryjskiego na terenie przedsiębiorstwa wybuchł pożar[19][20]. Został on ugaszony przez dwie sekcje Warszawskiej Straży Ogniowej, pomimo trudności z dotarciem do znajdującego się w pobliżu linii frontu zakładu[20].

Przedsiębiorstwo mogło wznowić produkcję po przywróceniu dostaw energii elektrycznej w październiku 1939 roku[21].

Dzięki interwencji u dowódcy SS Gustaw Pal, który biegle władał językiem niemieckim, uratował przed rozstrzelaniem grupę pracowników i członków ich rodzin, których wybuch powstania warszawskiego 1 sierpnia 1944 roku zastał na terenie fabryki[5][22]. Zostali oni następnie ewakuowani wozami konnym „Dobrolina“ do Podkowy Leśnej i Łowicza[22].

W czasie II wojny światowej przedsiębiorstwo zostało zniszczone w stosunkowo niewielkim stopniu[23] (według innego źródła w 1945 roku budynki były zniszczone w 70%, a urządzenia techniczne w 80%)[24]. Produkcję wznowiono w grudniu 1946 roku[5].

W 1947 roku przedsiębiorstwo zostało znacjonalizowane[25] i zmieniło nazwę na Państwowa Fabryka Przetworów Chemicznych „Dobrolin”[26]. Na krótko przejął je przemysł tłuszczowy, jednak później produkcję wstrzymano, maszyny i surowce wywieziono, a w budynkach dawnego „Dobrolina” ulokował się Zakład Sprężyn PZL Warszawa[23] (według innego źródła Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego „Delta-Warszawa II”)[5]. W 1957 roku podjęto nieudaną próbę reaktywacji przedsiębiorstwa przy ul. Zbarskiej na Ochocie[23].

W 2007 roku wszystkie budynki „Dobrolina” zostały wyburzone[6]. Na ich miejscu w latach 2008–2012 powstało osiedle mieszkaniowe Dobrolin[23][27]. W 2017 roku przed budynkiem osiedla znajdującym się przy ul. Wolskiej 195 odsłonięto wykonane z granitu upamiętnienie przedsiębiorstwa w kształcie pudełka pasty do butów[28].

Przypisy

  1. ↑ Stanisław Misztal: Rozwój i lokalizacja przemysłu Warszawy międzywojennej [w:] Warszawa II Rzeczypospolitej 1918–1939. Zeszyt 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 44.
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 Tomasz Markiewicz, Tadeusz W. Świątek, Krzysztof Wittels: Polacy z wyboru. Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie w XIX i XX wieku. Warszawa: Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2012, s. 179. ISBN 978-83-62020-46-1.
  3. 1 2 Tadeusz W. Świątek, Rafał Chwiszczuk: Stolica wielu kultur. Warszawa: 2018, s. 89. ISBN 978-83-62679-28-7.
  4. 1 2 3 Eugeniusz Szulc: Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie. Zmarli i ich rodziny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989, s. 423. ISBN 83-06-01606-8.
  5. 1 2 3 4 Janusz Dziano, Wojciech Kępka-Mariański, Ireneusz Wywiał, Danuta Koper: Warszawska Wola. Co było, co jest, co pozostanie.... Magia Słowa, 2015, s. 116. ISBN 978-83-940821-0-9.
  6. 1 2 3 Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 307. ISBN 978-83-931723-5-1.
  7. ↑ Karol Mórawski (red.): Leksykon wolski. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1997, s. 63. ISBN 83-7005-389-0.
  8. ↑ Jacek Zuzga: Wola. Ludzie i historie. Urząd Dzielnicy Wola m.st. Warszawy, 2013, s. 11. ISBN 978-83-7507-255-6.
  9. ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom V Żoliborz i Wola. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2004, s. 300. ISBN 83-85584-61-7.
  10. ↑ Stanisław Misztal: Przemysł Woli w latach 1939–1974 [w:] Dzieje Woli. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 491.
  11. ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta. Tom V Żoliborz i Wola. Warszawa: Wydawnictwo Veda, 2004, s. 302. ISBN 83-85584-61-7.
  12. ↑ Zdzisław Kuźmirski-Pacak: Reduta 56. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966, s. 16.
  13. 1 2 Zdzisław Kuźmirski-Pacak: Reduta 56. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966, s. 22.
  14. ↑ Jan Grzybowski: 40 pułk piechoty „Dzieci Lwowskich” w obronie Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990, s. 67. ISBN 83-11-07846-7.
  15. ↑ Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina. Warszawa: Wydawnictwa Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985, s. 82–83. ISBN 83-11-07109-8.
  16. ↑ Zdzisław Kuźmirski-Pacak: Reduta 56. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1966, s. 37.
  17. ↑ Jan Grzybowski: 40 pułk piechoty „Dzieci Lwowskich” w obronie Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990, s. 77. ISBN 83-11-07846-7.
  18. ↑ Jan Grzybowski: 40 pułk piechoty „Dzieci Lwowskich” w obronie Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990, s. 78. ISBN 83-11-07846-7.
  19. ↑ Mieczysław Cieplewicz. Bombardowanie i ostrzeliwanie Warszawy we wrześniu 1939 r.. „Kronika Warszawy”. 4/48, s. 60, 1981.
  20. 1 2 Cywilna obrona Warszawy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964, s. 446.
  21. ↑ Józef Piłatowicz: Dzieje elektryfikacji Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 237. ISBN 83-01-04950-2.
  22. 1 2 Tomasz Markiewicz, Tadeusz W. Świątek, Krzysztof Wittels: Polacy z wyboru. Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie w XIX i XX wieku. Warszawa: Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2012, s. 184. ISBN 978-83-62020-46-1.
  23. 1 2 3 4 Tomasz Markiewicz, Tadeusz W. Świątek, Krzysztof Wittels: Polacy z wyboru. Rodziny pochodzenia niemieckiego w Warszawie w XIX i XX wieku. Warszawa: Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2012, s. 180. ISBN 978-83-62020-46-1.
  24. ↑ Wola. Lata odbudowy 1945–1948. Warszawa: Towarzystwo Przyjaciół Warszawy. Oddział Wola, 1975, s. 59.
  25. ↑ Zarządzenie Przewodniczącego Wojewódzkiej Komisji do spraw upaństwowienia przedsiębiorstw przy Zarządzie Miejskim w m.st. Warszawie. [w:] Dziennik Urzędowy Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego m.st. Warszawy nr 5 [on-line]. 31 marca 1947. s. 11. [dostęp 2024-11-28].
  26. ↑ „Życie Warszawy”, s. 5, 19 listopada 1949.
  27. ↑ Osiedle Dobrolin. urbanity.pl. [dostęp 2024-09-30].
  28. ↑ Marcin Laberschek: Pomnik Fabryki Przetworów Chemicznych „Dobrolin” w Warszawie. pomnikiorganizacji.wordpress.com. [dostęp 2024-11-27].
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.