Franciszek Białous

Urodził się w rodzinie inteligenckiej w Stanisławowie (obecnie Iwano-Frankiwsk), gdzie ukończył szkołę podstawową i gimnazjum^[3]. Już wówczas brał udział w uczniowskich akcjach na rzecz niepodległości Polski. Po maturze (1921) rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie, które przerwał w roku 1924 z powodu złej materialnej sytuacji rodziny^[2].

W latach 1925–1929 był nauczycielem w Państwowym Gimnazjum w Wilejce, a następnie wrócił na studia w UJK. Skończył biologię i chemię z mineralogią^[2][3][1] oraz uzyskał pełne kwalifikacje nauczyciela szkół średnich^[2]. Pracę zaczynał jako wolontariusz, a następnie stypendysta Funduszu Kultury Narodowej (zob. Stanisław Michalski, Kasa im. Mianowskiego i Fundusz Kultury Narodowej) w Zakładzie Systematyki i Morfologii Roślin UJK. Pod kierownictwem Stanisława Kulczyńskiego opracowywał „Atlas Flory Polskiej” oraz zajmował się cytologicznymi badaniami z zakresu genetyki. Przygotował pracę doktorską nt. „Zagadnienie dziedziczenia płci u dwupiennej rośliny Trinia Heningii (Umbelliferae)”^[2]. Pracował jako nauczyciel gimnazjach w Wilejce i Kałuszu, był też dyrektorem Prywatnego Gimnazjum i Liceum w Horodence^[2][3].

W czasie II wojny światowej i zajęciu Lwowa przez Rosjan był asystentem w Lwowskim Instytucie Medycznym^[a][4] (Katedra Botaniki i Farmakognozji) oraz w Miejskim Szpitalu we Lwowie^[2][3]. Pracował też u Rudolfa Weigla, w zakładzie produkcji szczepionek przeciw tyfusowi plamistemu metodą sztucznego zakażenia wszy^[2][5].

Po zajęciu Lwowa przez Niemców w wyniku operacji „Barbarossa” zakład Rudolfa Weigla został włączony do wojskowego Institut fuer Fleckbier und Virusforschung^[5]. W czasie okupacji niemieckiej Franciszek Białous brał udział w tajnym nauczaniu^[2][3].

Lata 1946–1948

Po zakończeniu wojny Franciszek Białous zamieszkał w 1946 w zniszczonym powojennym Szczecinie. Rozpoczynano tam wówczas tworzenie polskich szkół dla dzieci osiedleńców, przybywających na Ziemie Odzyskane z całej Polski, w tym wielu z Kresów Wschodnich. Już we wrześniu 1945 Janina Szczerska zorganizowała przy al. Piastów 12 pierwszą polską szkołę. Na parterze mieściła się szkoła podstawowa (przeniesiona wkrótce do własnej siedziby^[6][b]), a na wyższych piętrach – koedukacyjne gimnazjum i liceum. Zaplanowano podział szkoły średniej na dwie placówki – żeńskie i męskie liceum ogólnokształcące. Dyrektorem I Liceum Ogólnokształcącego w Szczecinie^[7] (szkoły żeńskiej) została Janina Szczerska, a utworzenie II Liceum Ogólnokształcącego (szkoły męskiej) powierzono Franciszkowi Białousowi^[8][1]. Otrzymał zgodę na przeniesienie II LO na ul. Henryka Pobożnego 2 – do siedziby przedwojennego niemieckiego Liceum Mariackiego. Parter budynku był już wówczas użytkowany przez różne urzędy, a na II piętrze – zajętym przez szkołę 4 października 1946 – brakowało okien, umeblowania, pomocy dydaktycznych, sprawnego ogrzewania, opału^[9]. W grudniu 1946 cały budynek przekazano szkole (podstawowa, gimnazjum i liceum)^[3]. Niezbędne remonty i uzupełnienie wyposażenia zostały stosunkowo szybko wykonane dzięki energii i organizacyjnym umiejętnościom dyrektora, który zmobilizował nauczycieli oraz część uczniów i ich rodziców do bezinteresownej pomocy^[2][9]. Jesienią 1946 w liceum pracowało 13 nauczycieli, a w połowie 1947 już 26^[3]. Szybko zwiększała się też liczba uczniów (dzieci i dorosłych, w tym mundurowych, chodzących z bronią^[3]); w roku szkolnym 1946/1947 było ich 657^[3], a na początku roku 1948/1949 już 1130^[9].

W październiku 1948 sytuacja dyrektora szybko rozwijającej się szkoły uległa zmianie. Otrzymał pismo^[2]:

Decyzja była prawdopodobnie jedną z pierwszych podjętych w ramach akcji uwalniania szkół od nauczycieli z „niewłaściwą przedwojenną przeszłością”, w czasie wojny zaangażowanych w akcje działania „prolondyńskiej” konspiracji^[10]. Odszedł z liceum z poczuciem krzywdy. Dopiero po prawie 10 latach uznano, że należy^[2]:

Lata 1948–1980

Po zwolnieniu ze stanowiska dyrektora II Liceum Ogólnokształcącego Franciszek Białous pracował od listopada 1948 w nowym laboratorium chemiczno-bakteriologicznym Wojewódzkiej Przychodni Specjalistycznej na stanowisku kierownika, a w następnych latach^[2][10]:

• zorganizował na polecenie ministra zdrowia dwuletnią Szkołę Laborantów Medycznych,
• prowadził kursy dokształcające dla laborantów medycznych,
• wykładał biologię i chemię w Szkole Felczerskiej,
• opiekował się nowo powstałymi laboratoriami analitycznymi,
• zorganizował pierwszą w lecznictwie otwartym Szczecina Pracownię Serologiczną (współpracując z Ludwikiem Hirszfeldem),
• wykładał w Szkole Inżynierskiej w Szczecinie (biologia sanitarna)^[10].

Od 1954 do emerytury w roku 1971 wykładał – jako docent – mikrobiologię w Wyższej Szkole Rolniczej w Szczecinie^[2]; został też kierownikiem Katedry Mikrobiologii^[10]. Równocześnie uczył higieny szkolnej w Studium Nauczycielskim^[2].

Po odejściu na emeryturę prowadził wykłady z inżynierii sanitarnej na Politechnice Szczecińskiej^[2].

Został pochowany na Cmentarzu Centralnym w Szczecinie (kwatera 4B-12-5)^[11].