Franjo Rački

Franjo Rački

Franjo Rački, rys. Theodor Mayerhofer, 1897
Kraj działania	Chorwacja
Data i miejsce urodzenia	25 listopada 1828 Fužine
Data i miejsce śmierci	13 lutego 1894 Zagrzeb
Miejsce pochówku	Cmentarz Mirogoj
Wyznanie	katolicyzm
Kościół	rzymskokatolicki
Prezbiterat	1852

Rodzaj działalności	polityk, pisarz, działacz społeczny
prezes
Przynależność	Jugosłowiańska Akademia Nauki i Sztuki
Okres urzędowania	od 1867 do 1886
Poprzednik	brak
Następca	Pavao Muhić

Franjo Rački (ur. 25 listopada 1828 w Fužine, zm. 13 lutego 1894 w Zagrzebiu) – chorwacki duchowny katolicki, działacz narodowy, ideolog jugoslawizmu, historyk.

Franjo Rački pochodził z rodziny kupieckiej. W 1848 roku ukończył gimnazjum w Senju, rok później rozpoczął studia teologiczne na Uniwersytecie Wiedeńskim. Ukończył je w 1852 roku, w tym samym roku przyjął święcenia kapłańskie. W 1855 roku zdobył stopień doktora teologii i został profesorem teologii w seminarium w Senju. W latach 1857–1860 prowadził studia historyczne w Rzymie.

Po powrocie do Chorwacji w 1860 roku, wobec zmienionych warunków politycznych, zaangażował się w życie oświatowe i polityczne. Wraz ze swym przyjacielem biskupem Josipem Strossmayerem założył Partię Narodową. Celem tego stronnictwa było zjednoczenie Słowian południowych (początkowo językowe i kulturalne, a następnie polityczne) w ramach federacji pod berłem Habsburgów. Podejmował w ten sposób hasła wygasłego już iliryzmu i stał się głównym ideologiem partii oraz ruchu jugosłowiańskiego. Manifestem programowym ruchu stał się artykuł Račkiego Jugoslavenstvo opublikowany w 1860 roku w czasopiśmie Pozor. Od 1861 roku był deputowanym do saboru z ramienia Partii Narodowej.

Od 1863 roku pełnił funkcję szkolnego inspektora krajowego. W 1867 roku został prezesem Jugosłowiańskiej Akademii Nauki i Sztuki, powołanej z jego staraniem w Zagrzebiu; pozostawał na tym stanowisku przez niemal 20 lat (do 1886 roku), prowadząc także badania naukowe nad historią średniowieczną Słowian południowych.

Po rozczarowaniach jakimi były dla niego warunki ugody węgiersko-chorwackiej z 1868 roku oraz przejście Partii Narodowej na stanowiska prowęgierskie w 1873 roku, razem ze Strossmayerem, porzucił politykę. Powrócił jednak do niej w 1880 roku, będąc jednym z założycieli Niezależną Partię Narodową, o programie zbliżonym do pierwotnych idei Partii Narodowej (autonomia Chorwacji w ramach monarchii austro-węgierskiej, dążenie do zbliżenia Słowian południowych).

• Viek i djelovanie sv. Cyrilla i Methoda slovjenskih apoštolov, 1857–1859;
• Odlomci iz državnoga prava hrvatskoga za narodne dynastije, 1861;
• Bogomili i Patareni, 1869–1870;
• Borba Južnih Slovena za državnu neodvisnost u XI vieku, 1873–1874;
• Hrvatska dvorska kancelarija i njezine izprave za vladavine narodne dinastije, 1876;
• Nutarnje stanje Hrvatske prije XII stoljeća, 1884–1893.

• N. Stančić: Rački Franjo. W: Österreichisches Biographisches Lexikon 1815–1950. T. 8. Cz. Lfg. 39. Wien: Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, 1982, s. 364–365. ISBN 978-3-7001-0187-1. [dostęp 2012-11-17].
• Modernism: The Creation of nation states. Ahmet Ersoy, Maciej Górny, Vangelis Kechriotis (ed.). Budapest: Central European University Press, 2010, s. 57–58, seria: Discourses of Colective Identity in Central and Southeast Europe (1770–1945): Texts and Commentaries. III/1. ISBN 978-963-7326-61-5. [dostęp 2012-11-09].
• Wolf Dietrich Behschnitt: Natonalismus bei Serben und Kroaten 1830–1914. München: Oldenbourg Verlag, 1980, s. 161–171, seria: Südosteuropäische Arbeiten. 74. ISBN 3-486-49831-2. [dostęp 2012-11-09].
• Günter Schödl: Kroatische Nationalpolitik und ‘Jugoslavenstvo’. Studien zu nationaler Integration und regionaler Politik in Kroatien-Dalmatien am Beginn des 20. Jahrhunderts. München: Oldenbourg Verlag, 1990, s. 51–53, seria: Südosteuropäische Arbeiten. 89. ISBN 3-486-55301-1.