Friedrich Adler (filozof)

Friedrich Wolfgang Adler

Data urodzenia	9 lipca 1879
Data śmierci	2 stycznia 1960

Friedrich Wolfgang Adler (ur. 9 lipca 1879 w Wiedniu, zm. 2 stycznia 1960 w Zurychu) − austriacki filozof empiriokrytycysta, pisarz, polityk, jeden z przywódców austriackich socjaldemokratów i teoretyków austromarksistowskich. Syn polityka Victora i pisarki Emmy Adler.

Od 1907 do 1911 był profesorem fizyki^[1] na uniwersytecie w Zurychu i redaktorem Volkrescht, organu Socjaldemokratycznej Partii Szwajcarskiej. W czasie I wojny światowej należał do Internationale, lewicowego ugrupowania austriackiej, która głosiła hasła zakończenia wojny i przewrotu społecznego. W latach 1911–1934 był redaktorem naczelnym socjalistycznego miesięcznika Der Kampf^[2] oraz sekretarzem generalnym Socjaldemokratycznej Partii Austrii (SPÖ)^[3] w latach 1911–1916 i przywódcą jej lewego skrzydła. Od 1913 do 1918 przewodził lewicy socjaldemokratycznej w Austrii.

21 października 1916 r. Adler zastrzelił premiera Austrii Karl von Stürgkha, gdy ten jadł obiad w wiedeńskiej restauracji. Motywem było pragnienie odwetu za wprowadzenie przez premiera stanu wyjątkowego, który zawiesił parlament i de facto był militaryzacją państwa. Zabójca nie próbował uciekać. Skazany za ten czyn na śmierć przez powieszenie uniknął kary dzięki amnestii dla wszystkich przestępców politycznych (ogłoszonej z okazji objęcia władzy przez cesarza Karola I). Wiem, co zrobiłem, ale nie działałem antypatriotycznie^[4] – wyjaśnił zamachowiec. Karę zamieniono na 18 lat pozbawienia wolności^[5].

Po wyjściu z więzienia w 1918 r. (na skutek kolejnej amnestii) działał w Międzynarodówce Socjalistycznej. W czasie rewolucji 1918–1919 opowiadał się za radami robotniczym. W latach 1919–1923 był posłem do parlamentu Austrii. Był założycielem i jedynym sekretarzem generalnym Międzynarodowej Wspólnoty Pracy Partii Socjalistycznych. Przewodził jej od 1923 do 1940 r., kiedy to wyemigrował do USA. W 1946 wyjechał do Zurychu.

Żonaty z fizyczką litewskiego pochodzenia, Kathią Adler^[6] z domu Germanickaja (1879–1969), miał troje dzieci.

Friedrich Adler należał do zwolenników empiriokrytycyzmu, który uważał za filozofię współczesnego przyrodoznawstwa^[5]. Elementami empiriokrytycyzmu usiłował dążył do uzupełnienia materializmu dialektycznego i w ten sposób do odnowienia podstaw marksizmu. W poglądach socjologicznych i społeczno-politycznych podzielał zasadnicze koncepcje austromarksizmu, chociaż w poszczególnych kwestiach (zwłaszcza w okresie rewolucji) zajmował bardziej lewicowe stanowisko. W późniejszych latach międzywojennych stanął na pozycji reformizmu. Krytyk Włodzimierza Lenina^[7].