Głosy organowe
.jpg)
Głosy organowe – lista wybranych głosów organowych.
Wstęp
Głos organowy, również rejestr, to zespół piszczałek organowych mających jednakową barwę i natężenie dźwięku, z których każda wydaje jeden dźwięk skali muzycznej. Organy mają od kilku do kilkuset głosów[1]. Niektóre głosy organowe mają tyle samo piszczałek w rzędzie, ile jest klawiszy w manuale, tj. od 49 do 61, i obejmują zakres 4 do 5 oktaw; inne – głosy wielorzędowe – zbudowane są z kilku rzędów (chórów) – jeden klawisz uruchamia więcej niż jedną piszczałkę; jeszcze inne głosy obejmują mniej niż 4 oktawy. Głosy klawiatury nożnej zawierają 30–32 piszczałki[2].
Terminy oznaczające głosy organowe składają się z nazwy własnej, liczby (całkowitej lub mieszanej – z ułamkiem) określającej długość piszczałki o najniższej wysokości dźwięku w rzędzie, oraz – dla głosów mieszanych – ilości chórów, na przykład Trompet 8′, Mikstura 1 1/3′ IV[2]. Nomenklatura, w wyniku nieznormalizowania budownictwa organowego, nie jest jednolita, można jednak wyróżnić najczęściej spotykane głosy[3].
Lista głosów organowych
| Nazwa | Inne nazwy | Rodzaj piszczałek | Charakter brzmienia | Opis | Źródła |
|---|---|---|---|---|---|
| Pryncypał | Starszak Prestant Octava Superoctava | wargowe | pryncypały | Najważniejszy głos w organach. Otwarte piszczałki wargowe, metalowe lub drewniane, o średniej menzurze, bez charakterystycznych cech w barwie. W manuale podstawowym jest 8′, w pedale – 16′ (metalowy) i 32′ (drewniany). | [4][5][6][7][8] |
| Pryncypał skrzypcowy | - | wargowe | pryncypałowo-smyczkowe | Otwarte piszczałki wargowe, metalowe lub drewniane, o wąskiej menzurze, barwa nieco jaśniejsza od pryncypału. | [4] |
| Gamba | Viola da gamba Gamba-basso Gambetta | wargowe | smyczkowe | Bardzo wąska menzura, miekka barwa zbliżona do viola da gamba. Przeważnie 16′ (gamba-basso), 8′, 4′, 2′ (gambetta). Wprowadzone na początku XVII wieku. | [4][9][10] |
| Aeolina | - | wargowe | smyczkowe | Piszczałki o najwęższej spotykanej menzurze. Dźwięk delikatny, eteryczny. Przeważnie 8′, w pedale 16′. Wprowadzony do budownictwa w połowie XIX wieku. Występuje także wersja języczkowa, z języczkiem przelatującym. | [9][11] |
| Violino | - | wargowe | smyczkowe | Bardzo wąska menzura, miękka barwa zbliżona do skrzypiec. Przeważnie 4′, 2′. | [4] |
| Viola | - | wargowe | smyczkowe | Bardzo wąska menzura, miękka barwa zbliżona do altówki. Przeważnie 8′, 4′. | [4][7] |
| Violoncello | Cello Violonbas | wargowe | smyczkowe | Bardzo wąska menzura, miękka barwa zbliżona do wiolonczeli. Przeważnie 16′, 8′. | [4][9][12][10] |
| Contrabas | Kontrabas | wargowe | smyczkowe | Dźwięk rżnięty, bogaty w alikwoty, nie za mocny. Przeważnie 32′, 16′. | [9] |
| Salizional | Salicet Wierzbin Salicjonał | wargowe | smyczkowe | Bardzo wąska menzura. Przeważnie 8′, 4′. Wprowadzonyn w pierwszej połowie XVII wieku. | [4][13][9][7][14] |
| Dulciana | Dolkan | wargowe | smyczkowe | Bardzo wąska menzura. Przeważnie 8′, 4′. | [4][15][7] |
| Puzon | Posaune Bazuin Bucciane | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z roztrąbami otwartymi. Najgłośniejszy głos organowy. | [16][8] |
| Harmonica | Harmonium | wargowe | smyczkowe | Bardzo wąska menzura. Przeważnie 8′, 4′. | [4][15] |
| Fugara | - | wargowe | pryncypałowo-smyczkowy | Bardzo wąska menzura. Przeważnie 8′, 4′. | [4][17] |
| Flauto | Flauto traverso flauto dolce flûte harmonique flûte octaviane flauto dolce | wargowe | fletowe | Wąskie, cylindryczne, otwarte piszczałki z twardego drzewa; czasami przedęte oktawowo. Przeważnie 8′, 4′. | [4][7] |
| Flageolet | Flassflet Flassinet | wargowe | fletowe | Wąskie, cylindryczne, otwarte piszczałki z twardego drzewa; czasami przedęte oktawowo. Przeważnie 2′. | [4][18][19] |
| Flet pusty | Höhflote Holflet | wargowe | fletowe | Szerokie, cylindryczne, otwarte piszczałki z twardego drzewa; czasami przedęte oktawowo. Przeważnie 8′, 4′, 2′. | [4][19] |
| Flet leśny | Tibia silvestris Sylvana Flauto di Pan Waldflöte | wargowe | fletowe | Szerokie, cylindryczne, otwarte piszczałki z twardego drzewa; czasami przedęte oktawowo. Przeważnie 8′, 4′, 2′. | [4][5][20] |
| Nachthorn | Róg nocny | wargowe | fletowe | Piszczałki wargowe metalowe (cyna lub cynk), otwarte, szerokomenzurowane. Od 1′ do 16′. | [19][7] |
| Sifflöte | Siflet Sifflet | wargowe | fletowe | Piszczałki wargowe metalowe (cyna lub cynk), otwarte, szerokomenzurowane. Przeważnie 1′, 1 1/3′, 2′. Dźwięk jasny, w górnym rejestrze przechodzący w łagodne syczenie. | [19][21] |
| Doppelflöte | Dubelflet Flet podwójny | wargowe | fletowe | Piszczałki wargowe metalowe (cyna lub cynk) lub drewniane, otwarte, szerokomenzurowane. Przeważnie 8′ i 4′. Podwójne wargi umieszczone w dwóch przeciwległych ścianach piszczałki. | [19][18][22] |
| Gemshorn | Róg kozi | wargowe | smyczkowe | Piszczałki zwężające się stożkowo ku górze. Może mieć dźwięk zabarwiony na fletowo lub smyczkowo. | [4][23][7][17] |
| Pyramidon | - | wargowe | - | Piszczałki rozszerzające się stożkowo ku górze | [4] |
| Dolce | - | wargowe | - | Piszczałki rozszerzające się stożkowo ku górze. Łagodne brzmienie. | [4][22] |
| Portunal | Flet portunał Portunał | wargowe | fletowe | Piszczałki rozszerzające się stożkowo ku górze. Barwa lekko nosowa, zbliżona do klarnetu. | [4][24][20][25] |
| Gedackt | Pressior | wargowe | kryte | Szerokomenzurowane piszczałki kryte; ciemna, oddalona barwa. Długość od 4′ w górę. | [4][24][26] |
| Burdon | Bourdon Borduna Bordun | wargowe | kryte | Szerokomenzurowane piszczałki kryte; ciemna, oddalona barwa. Długość od 4′ w górę. | [4][18][26][7][11] |
| Quintaton | Kwintadena | wargowe | - | Wąskomenzurowe piszczałki kryte, silny dopływ powietrza w celu uzyskania 3. tonu harmonicznego (duodecymy) w barwie. Długość od 4′ w górę. | [4][26][7] |
| Subbas | - | wargowe | kryte | Średniomenzurowe piszczałki kryte. Podstawowy głos sekcji pedału. | [4][26][7][27] |
| Flet rurkowy | Rurflet Flet trzcinowy Rohrflöte Rohrquinte | wargowe | półkryte | Ważny głos organowy. Piszczałki częściowo kryte, z rurką wystającą przez przykrywkę, o jasnej barwie dźwięku. | [4][28][14] |
| Trompet | Tuba Tromba Trąbka | języczkowe | trąbkowe | Najważniejszy głos języczkowy. Piszczałki z języczkami kryjącymi i roztrąbami lejkowatymi, silnie rozszerzającymi się | [29][16][30] |
| Clarino | Trompet | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z roztrąbami lejkowatymi, silnie rozszerzającymi się | [29] |
| Bombarde | Trombone Bombardon Pomort basowy Gross-Pommer | języczkowe | trąbkowe | Piszczałki z roztrąbami lejkowatymi, silnie rozszerzającymi się | [29][18][11] |
| Fagotto | Fagot | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z roztrąbami złożonymi z kilku części cylindrycznych i stożkowych. Barwą zbliżone do fagotu. | [29][7][22] |
| Oboe | Obój Hautbois | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z języczkami kryjącymi (wyjątkowo przelatującymi) i roztrąbami złożonymi z kilku części cylindrycznych i stożkowych. Barwą zbliżone do oboju. | [29][7][17][31] |
| Szałamaja | Schalmei | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z roztrąbami złożonymi z kilku części cylindrycznych i stożkowych. Barwą zbliżone do szałamai. | [32] |
| Clarinetto | Klarnet | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z języczkami przelatującymi i roztrąbami złożonymi z kilku części cylindrycznych i stożkowych. Barwą zbliżone do klarnetu. | [29][17] |
| Oboe d’amore | - | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z roztrąbami złożonymi z kilku części cylindrycznych i stożkowych. Barwą zbliżone do oboju miłosnego. | [29] |
| Clarino | - | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z roztrąbami o bardzo małej menzurze, równoległe. | [29] |
| Krummhorn | Lituus Krzywuła Phocinx Krzywy róg Cromorne | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z języczkami kryjącymi i roztrąbami o bardzo małej menzurze, rozszerzające się. | [29][33][34][35] |
| Musette | - | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z roztrąbami o bardzo małej menzurze, zwężające się. | [29] |
| Corno inglese | - | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z roztrąbami zakończonymi pudełkiem cylindrycznym otwartym. | [36] |
| Cynk | Cynek Zinck Kornet Litice | języczkowe | trąbkowe | Piszczałki z roztrąbami zakończonymi pudełkiem cylindrycznym otwartym. | [18][33][37][12] |
| Basethorn | - | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z roztrąbami zakończonymi pudełkiem cylindrycznym półzamkniętym. | [36] |
| Rancket | - | języczkowe | języczkowe | Piszczałki z dwoma roztrąbami o różnych menzurach. | [36] |
| Vox humana | - | języczkowe / wargowe | - | Imituje barwę głosu ludzkiego. Każdemu klawiszowi przypisane są dwie piszczałki nastrojone z różnicą kilku herców. Występuje w organach od XVI wieku. | [36][38][39] |
| Vox coelestis | Bifara Voix céleste | wargowe | smyczkowe | Barwa eteryczna. Piszczałki wargowe otwarte lub półzamknięte z dwoma, położonymi jedna nad drugą szczelinami, dającymi efekt dudnienia. Wprowadzony w XIX wieku. | [36][40][7][10] |
| Unda maris | Fala morska | wargowe | fletowe | Piszczałki wargowe nastrojone nieco niżej od pozostałych głosów, dające efekt dudnienia w przypadku równoczesnego użycia z innym głosem. Wprowadzony w epoce romantyzmu. | [36][7][30] |
| Buccina | Puzon | wargowe | - | - | [18] |
Przypisy
- ↑ Baculewski et al. 2006 ↓, s. 742.
- 1 2 Chwałek 1971 ↓, s. 45.
- ↑ Drobner 1997 ↓, s. 191.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Drobner 1997 ↓, s. 192.
- 1 2 Gołos 1972 ↓, s. 262.
- ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 66.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Dorawa 1971 ↓, s. 38.
- 1 2 Erdman 1989 ↓, s. 124.
- 1 2 3 4 5 Chwałek 1971 ↓, s. 80.
- 1 2 3 Erdman 1989 ↓, s. 129.
- 1 2 3 Erdman 1989 ↓, s. 117.
- 1 2 Erdman 1989 ↓, s. 118.
- ↑ Gołos 1972 ↓, s. 263.
- 1 2 Erdman 1989 ↓, s. 125.
- 1 2 Chwałek 1971 ↓, s. 81.
- 1 2 Chwałek 1971 ↓, s. 89.
- 1 2 3 4 Erdman 1989 ↓, s. 120.
- 1 2 3 4 5 6 Gołos 1972 ↓, s. 259.
- 1 2 3 4 5 Chwałek 1971 ↓, s. 73.
- 1 2 Chwałek 1971 ↓, s. 75.
- ↑ Erdman 1989 ↓, s. 126.
- 1 2 3 Erdman 1989 ↓, s. 119.
- ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 74.
- 1 2 Gołos 1972 ↓, s. 260.
- ↑ Erdman 1989 ↓, s. 123.
- 1 2 3 4 Chwałek 1971 ↓, s. 78.
- ↑ Erdman 1989 ↓, s. 127.
- ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 79.
- 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Drobner 1997 ↓, s. 193.
- 1 2 Erdman 1989 ↓, s. 128.
- ↑ Erdman 1989 ↓, s. 122.
- ↑ Drobner 1997 ↓, s. 134, 193.
- 1 2 Gołos 1972 ↓, s. 261.
- ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 91.
- ↑ Erdman 1989 ↓, s. 121.
- 1 2 3 4 5 6 Drobner 1997 ↓, s. 194.
- ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 90.
- ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 92.
- ↑ Erdman 1989 ↓, s. 130.
- ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 77.
Bibliografia
- Krzysztof Baculewski et al.: Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
- Jan Chwałek: Budowa organów: wprowadzenie do inwentaryzacji i dokumentacji zabytkowych organów w Polsce. Cz. 1, Tekst. Maria Charytańska (red.). Warszawa: MKiS, ZMiOZ, 1971.
- Marian Dorawa: Organy. Konstrukcja, ochrona, konserwacja. Bogusław Mansfeld (red.). Toruń: Uniwersytet Mikołaja Kopernika, 1971. OCLC 68661032.
- Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
- Jerzy Erdman: Organy: poradnik dla użytkowników. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 1989. ISBN 83-85015-93-0.
- Jerzy Gołos: Polskie organy i muzyka organowa. Tadeusz Maciejewski (red.), Zofia Olszewska (red.), Eugeniusz Lebelt (okł.). Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1972. OCLC 830245324.