Gałęziak (ssaki)

Gałęziak
	Tylomys
	W.C.H. Peters, 1866
	; Gałęziak panamski (T. panamensis) na ilustracji z 1882 roku
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Rząd	gryzonie
Podrząd	Supramyomorpha
Infrarząd	myszokształtne
Nadrodzina	myszowe
Rodzina	chomikowate
Podrodzina	gałęziaki
Rodzaj	gałęziak
	Typ nomenklatoryczny
	Hesperomys nudicaudus W.C.H. Peters, 1866
Synonimy
	Neomys J.E. Gray, 1873; Tylomis: Villa, 1941;
	Neomys J.E. Gray, 1873; Tylomis: Villa, 1941;
Gatunki
	7 gatunków – zobacz opis w tekście
	7 gatunków – zobacz opis w tekście

Gałęziak^[4] (Tylomys) – rodzaj ssaków z podrodziny gałęziaków (Tylomyinae) w obrębie rodziny chomikowatych (Cricetidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Meksyku, Belize, Gwatemali, Salwadorze, Hondurasie, Nikaragui, Kostaryce, Panamie, Kolumbii i Ekwadorze^[5]^[6]^[7].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 155–290 mm, długość ogona 150–320 mm; masa ciała 182–362 g^[6]^[8].

Systematyka

Rodzaj (w randze podrodzaju w obrębie Hesperomys^[c]) zdefiniował w 1866 roku niemiecki zoolog Wilhelm Peters w artykule zatytułowanym Informacje o nowych lub niedostatecznie znanych nietoperzach (Vampyrops, Uroderma, Chiroderma, Ametrida, Tylostoma, Vespertilio, Vesperugo) i gryzoniach (Tylomys, Lasiomys), opublikowanym w czasopiśmie „Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin”^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) gałęziak nagoogonowy (T. nudicaudus).

Etymologia

Tylomys (Tylomis): gr. τυλος tulos ‘guz, modzel’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[9].
Neomys: gr. νεος neos ‘nowy’; μυς mus, μυος muos ‘mysz’^[10]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Neomys panamensis J.E. Gray, 1873.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[11]^[8]^[5]^[4]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[4]	Podgatunki^[6]^[5]^[8]	Rozmieszczenie geograficzne^[6]^[5]^[8]	Podstawowe wymiary^[6]^[8]^[d]	Status IUCN^[12]
Tylomys nudicaudus	(W.C.H. Peters, 1866)	gałęziak nagoogonowy	gatunek monotypowy	Meksyk (od środkowego Guerrero i środkowego Veracruz) na południe do południowej Nikaragui, za wyłączeniem północnej części półwyspu Jukatan; zakres wysokości: 0–1600 m n.p.m.	DC: 18,8–27 cm DO: 19,5–26 cm MC: 280–326 g	LC
Tylomys bullaris	C.H. Merriam, 1901	gałęziak napuszony	gatunek monotypowy	endemit Meksyku: znany tylko z Tuxtla Gutiérrez i okolic (północno-zachodnie Chiapas); zakres wysokości: około 550 m n.p.m.	DC: około 16,6 cm DO: około 15,8 cm MC: około 182 g	CR
Tylomys tumbalensis	C.H. Merriam, 1901	gałęziak dżunglowy	gatunek monotypowy	endemit Meksyku: znany tylko z miejsca typowego (Tumbalá, północne Chiapas)	DC: około 21 cm DO: około 23 cm MC: około 250 g	CR
Tylomys watsoni	O. Thomas, 1899	gałęziak stokowy	gatunek monotypowy	karaibskie i pacyficzne zbocza oraz centralne wyżyny Kostaryki i Panamy; zakres wysokości: 0–2700 m n.p.m.	DC: 15,5–29 cm DO: 15–32 cm MC: 196–252 g	LC
Tylomys fulviventer	H.E. Anthony, 1916	gałęziak płowobrzuchy	gatunek monotypowy	endemit Panamy: znany tylko z małego obszaru w przesmyku Darién	DC: około 22 cm DO: około 23 cm MC: brak danych	DD
Tylomys panamensis	(J.E. Gray, 1873)	gałęziak panamski	gatunek monotypowy	endemit Panamy: znane miejsca znajdują się w Parku Narodowym Darién	DC: około 23 cm DO: około 19,9 cm MC: brak danych	DD
Tylomys mirae	O. Thomas, 1899	gałęziak magdaleński	2 podgatunki	tropikalne lasy deszczowe w zachodniej i środkowej Kolumbii oraz północno-zachodniego Ekwadoru; zakres wysokości: 200–1300 m n.p.m.	DC: około 23 cm DO: około 27 cm MC: 200–255 g	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, CR – gatunek krytycznie zagrożony, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia.

Uwagi

↑ Młodszy homonim Neomys Kaup, 1829 (Soricidae).
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Tylomys W.C.H. Peters, 1866.
↑ Obecnie synonim Calomys.
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 W. Peters. Mittheilung über neue oder ungenügend bekannte Flederthiere (Vampyrops, Uroderma, Chiroderma, Ametrida, Tylostoma, Vespertilio, Vesperugo) und Nager (Tylomys, Lasiomys). „Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1866, s. 404, 1867. (niem.).
↑ J.E. Gray. Notes on the rats; with the description of some new species from Panama and the Aru Islands. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 12 (71), s. 416, 1873. (ang.).
↑ B. Villa R.. Una nueva rata de campo (Tylomys gymnurus sp. nov.). „Anales del Instituto de Biología”. Serie Zoología. 12, s. 763, 1941. (hiszp.).
1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 257. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 438. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
1 2 3 4 5 U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 533–535. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Tylomys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-03].
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 280. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 698.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 454.
↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-05-11]. (ang.).
↑ Taxonomy: Tylomys – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-05-24]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[2] Młodszy homonim Neomys Kaup, 1829 (Soricidae).

[4] Niepoprawna późniejsza pisownia Tylomys W.C.H. Peters, 1866.

[11] Obecnie synonim Calomys.

[15] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Peters-1] 1 2 W. Peters. Mittheilung über neue oder ungenügend bekannte Flederthiere (Vampyrops, Uroderma, Chiroderma, Ametrida, Tylostoma, Vespertilio, Vesperugo) und Nager (Tylomys, Lasiomys). „Monatsberichte der Königlichen Preussische Akademie des Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1866, s. 404, 1867. (niem.).

[gray-3] J.E. Gray. Notes on the rats; with the description of some new species from Panama and the Aru Islands. „The Annals and Magazine of Natural History”. Fourth series. 12 (71), s. 416, 1873. (ang.).

[vil-5] B. Villa R.. Una nueva rata de campo (Tylomys gymnurus sp. nov.). „Anales del Instituto de Biología”. Serie Zoología. 12, s. 763, 1941. (hiszp.).

[Cichocki&inni-6] 1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 257. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-7] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 438. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Pardiñas&inni-8] 1 2 3 4 5 U. Pardiñas, P. Myers, L. León-Paniagua, N.O. Garza, J. Cook, B. Kryštufek, R. Haslauer, R. Bradley, G. Shenbrot & J. Patton. Opisy gatunków Cricetidae: U. Pardiñas, D. Ruelas, J. Brito, L. Bradley, R. Bradley, N.O. Garza, B. Kryštufek, J. Cook, E.C. Soto, J. Salazar-Bravo, G. Shenbrot, E. Chiquito, A. Percequillo, J. Prado, R. Haslauer, J. Patton & L. León-Paniagua: Family Cricetidae (True Hamsters, Voles, Lemmings and New World Rats and Mice). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 533–535. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Tylomys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-03].

[amw-10] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 280. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA698_698]-12] Palmer 1904 ↓, s. 698.

[CITEREFPalmer1904[http://books.google.com/books?id=ApMeAQAAIAAJ&pg=PA454_454]-13] Palmer 1904 ↓, s. 454.

[mdd-14] C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-05-11]. (ang.).

[16] Taxonomy: Tylomys – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-05-24]. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[b]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[c]

[9]

[10]

[11]

[d]

[12]