Gołogrzbietek

Gołogrzbietek
	Dobsonia
	Palmer, 1898
	; Gołogrzbietek molucki (D. moluccensis) na ilustracji z 1830 roku
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	nietoperze
Podrząd	rudawkokształtne
Rodzina	rudawkowate
Podrodzina	Harpyionycterinae
Plemię	Dobsoniini
Rodzaj	gołogrzbietek
	Typ nomenklatoryczny
	Cephalotes peronii É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1810
Synonimy
	Pteronotus Rafinesque, 1815; Hypoderma É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1828; Tribonophorus E.T. Burnett, 1829;
	Pteronotus Rafinesque, 1815; Hypoderma É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1828; Tribonophorus E.T. Burnett, 1829;
Gatunki
	14 gatunków – zobacz opis w tekście
	14 gatunków – zobacz opis w tekście

Gołogrzbietek^[5] (Dobsonia) – rodzaj ssaków z podrodziny Harpyionycterinae w obrębie rodziny rudawkowatych (Pteropodidae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Azji oraz Australii i Oceanii^[6]^[7]^[8].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) 102–254 mm, długość ogona 5–42 mm, długość ucha 13–41 mm, długość tylnej stopy 16–47 mm, długość przedramienia 78–162 mm; masa ciała 63–600 g^[7]^[9].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1828 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire w haśle „Le Hypodermes” opublikowanym w „Klasycznym słowniku historii naturalnej” pod redakcją francuskiego przyrodnika Jeana Baptiste’a Bory de Saint-Vincenta^[3]. Jednak nazwa – Hypoderma – którą ukuł Geoffroy Saint-Hilaire, okazała się młodszym homonimem rodzaju muchówek opisanego w 1825 roku, dlatego w 1898 roku amerykański zoolog Theodore Sherman Palmer zaproponował dla rodzaju nietoperzy nową nazwę – Dobsonia^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) gołogrzbietek leśny (D. peronii).

Etymologia

Pteronotus: gr. πτερον pteron ‘skrzydło’; -νωτος -nōtos ‘-grzbiety’, od νωτον nōton ‘plecy, grzbiet’^[10].
Hypoderma: gr. ὑπο hupo ‘nieco, trochę’; δερμα derma, δερματος dermatos ‘skóra’^[11].
Tribonophorus: gr. τρίβων tribon ‘wytarty płaszcz’; -φορος -phoros ‘-noszący’, od φερω pherō ‘nosić’^[12]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Tribonophorus desmarestii Burnett, 1829 (= Cephalotes peronii É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1810).
Dobsonia: George Edward Dobson (1848–1895), irlandzki zoolog, pionier fotografii i wojskowy chirurg^[13].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[14]^[9]^[6]^[5]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[5]	Podgatunki^[7]^[6]^[9]	Rozmieszczenie geograficzne^[7]^[6]^[9]	Podstawowe wymiary^[7]^[9]^[d]	Status IUCN^[15]
Dobsonia minor	(Dobson, 1879)	gołogrzbietek mały	gatunek monotypowy	Nowa Gwinea w Indonezji i Papui Nowej Gwinei (wraz z wyspami Yapen i Bagabag); zakres wysokości: 0–600 m n.p.m.	DC: 10,2–13,5 cm DO: 0,5–2,8 cm DP: 7,8–9,2 cm MC: – g	LC
Dobsonia moluccensis	(Quoy & Gaimard, 1830)	gołogrzbietek molucki	gatunek monotypowy	Moluki (Bacan, Buru, Ambon, Seram, Wyspy Banda, Wyspy Kai i Wyspy Aru); zakres wysokości: 0–2700 m n.p.m.	DC: 18,5–21 cm DO: 2,5–3 cm DP: 12–14,6 cm MC: 490–500 g	LC
Dobsonia magna	O. Thomas, 1905		gatunek monotypowy	Nowa Gwinea (z wyspami Waigeo, Batanta, Salawati, Wyspy Raja Ampat (Misool), Yapen, Kariru, Karkar i Sideia), północno-wschodnia Australia (północny Queensland); zakres wysokości: 0–2700 m n.p.m.	DC: 19,1–25,4 cm DO: 2,1–4,2 cm DP: 12–14,6 cm MC: 325–600 g	LC
Dobsonia peronii	(É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1810)	gołogrzbietek leśny	2 podgatunki	Małe Wyspy Sundajskie (od Bali na wschód do Timoru, Sermata i Babar); zakres wysokości: 0–880 m n.p.m.	DC: 14,1–15,8 cm DO: 2,9–3,2 cm DP: 11,4–12,1 cm MC: 162–235 g	LC
Dobsonia andersoni	O. Thomas, 1914	gołogrzbietek archipelagowy	gatunek monotypowy	endemit Papui-Nowej Gwinei (Archipelag Bismarcka, Manus, Mussau i kilka przybrzeżnych wysp (Karkar, Bagabag, Tolokiwa, Sakar i Umboi)); zakres wysokości: 0–1500 m n.p.m.	DC: 13–21,2 cm DO: 1,5–3,2 cm DP: 10,9–13,5 cm MC: 156–325 g	LC
Dobsonia pannietensis	(De Vis, 1905)	gołogrzbietek zatokowy	2 podgatunki	endemit Papui-Nowej Gwinei (Wyspy d’Entrecasteaux, Luizjady, Wyspy Trobrianda (Kiriwina) i Wyspy Woodlark)); zakres wysokości: 0–1800 m n.p.m.	DC: 15–20 cm DO: 2,1–3,6 cm DP: 10,8–12,5 cm MC: 180–304 g	NT
Dobsonia chapmani	Rabor, 1952	gołogrzbietek negroski	gatunek monotypowy	endemit Filipin (Cebu i Negros); zakres wysokości: 0–680 m n.p.m.	DC: brak danych DO: 2,3–2,6 cm DP: 12,3–13,1 cm MC: 138–143 g	CR
Dobsonia emersa	Bergmans & Sarbini, 1985	gołogrzbietek jaksiniowy	gatunek monotypowy	endemit Indonezji (Wyspy Schoutena (Numfoor, Biak-Supiori i Owi) u wybrzeży północno-zachodniej Nowej Gwinei)); zakres wysokości: 0–30 m n.p.m.	DC: 15,8–17 cm DO: 2,4–2,7 cm DP: 11,2–12,9 cm MC: 178–218 g	VU
Dobsonia exoleta	K. Andersen, 1909	gołogrzbietek sulaweski	gatunek monotypowy	endemit Indonezji (Celebes (wraz z Togean i Muna) i Wyspy Sula (Mangole i Sanana); prawdopodobnie całe Wyspy Togian, być może wyspa Buton	DC: 15–18,2 cm DO: 2,3–3,4 cm DP: 10,5–12,4 cm MC: 162–275 g	LC
Dobsonia viridis	(Heude, 1896)	gołogrzbietek zielonawy	gatunek monotypowy	endemit Indonezji (Wyspy Sula (Mangole), środkowe Moluki (Buru, Seram i Ambon), Wyspy Banda (Banda Neira) i Wyspy Kai; być może Wyspy Tanimbar); zakres wysokości: 0–1000 m n.p.m.	DC: 15,4–17,6 cm DO: 2,5–3,9 cm DP: 10,9–11,8 cm MC: 173–229 g	LC
Dobsonia beauforti	Bergmans, 1975	gołogrzbietek wyspowy	gatunek monotypowy	endemit Indonezji (Wyspy Raja Ampat (Gebe, Gag, Waigeo, Batanta być może Misool), Wyspy Schouten (Biak-Supior i Owi)	DC: 12–15,5 cm DO: 2–2,8 cm DP: 10–11,4 cm MC: – g	LC
Dobsonia crenulata	K. Andersen, 1909	gołogrzbietek halmaherski	gatunek monotypowy	endemit Indonezji (Celebes (wraz przybrzeżnymi wyspami), Wyspy Talaud, Wyspy Sangihe, Wyspy Sula (Mangole i Sanana) oraz środkowe Moluki); zakres wysokości: 0–1000 m n.p.m.	DC: 16,5–20 cm DO: 2,3–3,8 cm DP: 11,9–13,6 cm MC: 220–320 g	LC
Dobsonia inermis	K. Andersen, 1909	gołogrzbietek bezbronny	g2 podgatunki	Wyspy Salomona (Papua-Nowa Gwinea i Wyspy Salomona); zakres wysokości: 0–1300 m n.p.m.	DC: 11,8–18,8 cm DO: 1,3–3,2 cm DP: 9,1–11,6 cm MC: 125–215 g	LC
Dobsonia praedatrix	K. Andersen, 1909	gołogrzbietek nowobrytyjski	gatunek monotypowy	endemit Papui-Nowej Gwinei (Archipelag Bismarcka (wraz z wyspami Umboi i pobliskimi wyspami)); zakres wysokości: 0–300 m n.p.m.	DC: 11,6–18 cm DO: 2,1–3,7 cm DP: 10,1–12,5 cm MC: 141–260 g	LC

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, VU – gatunek narażony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.

Uwagi

↑ Nowa nazwa dla Hypoderma É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1828.
1 2 Nomen nudum.
↑ Młodszy homonim Hypoderma Latreille, 1825 (Diptera).
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; DP – długość przedramienia; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 T.S. Palmer. Random notes on the nomenclature of the Chiroptera. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 12, s. 114, 1898. (ang.).
↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 54. (fr.).
1 2 É. Geoffroy Saint-Hilaire: Le Hypodermes. W: J.B. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire Classique d’Histoire Naturelle. T. 14. 1828, s. 707. (fr.).
↑ G.T. Burnett. Illustrations of the Alipeda (Alipeds), or Bats and their allies; being the arrangement of the Cheiroptera, Volitantia, or wing-footed Beasts, indicated in Outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 27, s. 269, 1829. (ang.).
1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 80. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 98–100. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
1 2 3 4 5 N. Giannini, C. Burgin, V. Van Cakenberghe, S. Tsang, S. Hintsche, T. Lavery, F. Bonaccorso, F. Almeida & B. O’Toole: Family Pteropodidae (Old World Fruit Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 108–113. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Dobsonia. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-01-19].
1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 455–456. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 595.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 341.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 688.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 241.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-12-26]. (ang.).
↑ Taxonomy: Dobsonia – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-12-26]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[1] Nowa nazwa dla Hypoderma É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1828.

[nn-3] 1 2 Nomen nudum.

[5] Młodszy homonim Hypoderma Latreille, 1825 (Diptera).

[18] DC – długość ciała; DO – długość ogona; DP – długość przedramienia; MC – masa ciała

[Palmer-2] 1 2 T.S. Palmer. Random notes on the nomenclature of the Chiroptera. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 12, s. 114, 1898. (ang.).

[Rafinesque-4] C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 54. (fr.).

[Geoffroy-6] 1 2 É. Geoffroy Saint-Hilaire: Le Hypodermes. W: J.B. Bory de Saint-Vincent: Dictionnaire Classique d’Histoire Naturelle. T. 14. 1828, s. 707. (fr.).

[Burnett-7] G.T. Burnett. Illustrations of the Alipeda (Alipeds), or Bats and their allies; being the arrangement of the Cheiroptera, Volitantia, or wing-footed Beasts, indicated in Outline. „Quarterly Journal of Science, Literature and the Arts”. 27, s. 269, 1829. (ang.).

[Cichocki&inni-8] 1 2 3 Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 80. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-9] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 98–100. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).

[Giannini&inni-10] 1 2 3 4 5 N. Giannini, C. Burgin, V. Van Cakenberghe, S. Tsang, S. Hintsche, T. Lavery, F. Bonaccorso, F. Almeida & B. O’Toole: Family Pteropodidae (Old World Fruit Bats). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 9: Bats. Barcelona: Lynx Edicions, 2019, s. 108–113. ISBN 978-84-16728-19-0. (ang.).

[Wilson&Reeder-11] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Dobsonia. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-01-19].

[amw-12] 1 2 3 4 5 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 455–456. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792342_595]-13] Palmer 1904 ↓, s. 595.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792088_341]-14] Palmer 1904 ↓, s. 341.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27792435_688]-15] Palmer 1904 ↓, s. 688.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/27791988_241]-16] Palmer 1904 ↓, s. 241.

[mdd-17] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-12-26]. (ang.).

[19] Taxonomy: Dobsonia – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-12-26]. (ang.).

[a]

[1]

[b]

[2]

[c]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[d]

[15]