Grubogonik

Grubogonik
	Sminthopsis
	O. Thomas, 1887
	; Grubogonik australijski (S. crassicaudata)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	torbacze
Rząd	niełazokształtne
Rodzina	niełazowate
Podrodzina	grubogoniki
Rodzaj	grubogonik
	Typ nomenklatoryczny
	Phascogale crassicaudata J. Gould, 1844
Synonimy
	Podabrus Gould, 1845;
	Podabrus Gould, 1845;
Gatunki
	21 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście
	21 gatunków (w tym 1 wymarły) – zobacz opis w tekście

Grubogonik^[3] (Sminthopsis) – rodzaj ssaków z podrodziny grubogoników (Sminthopsinae) w obrębie rodziny niełazowatych (Dasyuridae).

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Australii i południowo-wschodniej Papui-Nowej Gwinei^[4]^[5]^[6].

Charakterystyka

Długość ciała (bez ogona) 5,2–13,5 cm, długość ogona 4–13,5 cm; masa ciała 10–70 g; samce są większe i cięższe od samic^[5]^[7]. Większość gatunków w okresie suszy gromadzi tłuszcz w nasadzie ogona (stąd nazwa grubogoniki).

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1845 roku angielski przyrodnik John Gould w książce swojego autorstwa o tytule Ssaki Australii^[2], jednak nadana przez niego nazwa Podabrus okazała się zajęta przez rodzaj chrząszczy, który opisał w 1821 roku niemiecki przyrodnik Johann Fischer von Waldheim; nową nazwę dla rodzaju torbaczy ukuł w 1887 angielski zoolog Oldfield Thomas^[1]. Gatunkiem typowym jest (oznaczenie monotypowe) grubogonik australijski (S. crassicaudata).

Etymologia

Podabrus: gr. ποδαβρος ‘o delikatnych nogach’^[8].
Sminthopsis: gr. σμινθος sminthos ‘mysz’; οψις opsis ‘wygląd’^[9].

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[10]^[4]^[3]:

Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[3]	Podgatunki^[5]^[4]^[7]^[11]	Rozmieszczenie geograficzne^[5]^[4]^[7]^[11]	Podstawowe wymiary^[5]^[7]^[11]^[c]	Status IUCN^[12]
Sminthopsis granulipes	Troughton, 1932	grubogonik białoogonowy	gatunek monotypowy	endemit Australii: południowo-zachodnia Australia Zachodnia (obszary Avon, Mallee, Coolgardie, Esperance Plains i Geraldton)	DC: 6,9–8,8 cm DO: 5,6–6,6 cm MC: 18–37 g	LC
Sminthopsis youngsoni	N.L. McKenzie & M. Archer, 1982	grubogonik ciemny	gatunek monotypowy	endemit Australii: subtropikalne suche obszary Australii Zachodniej, południowego Terytorium Północnego, południowo-zachodniego Queenslandu i skrajnie północnej Australii Południowej	DC: 6,6–7,1 cm DO: 6,2–6,8 cm MC: 8,5–12 g	LC
Sminthopsis hirtipes	O. Thomas, 1898	grubogonik włosonogi	gatunek monotypowy	endemit Australii: suche i półsuche obszary od Australii Zachodniej do południowo-zachodniego Queenslandu; także półwysep Eyre’a, południowa Australia Południowa	DC: 7,2–8,3 cm DO: 7,2–10,1 cm MC: 13–19,5 g	LC
Sminthopsis psammophila	W.B. Spencer, 1895	grubogonik piaskowy	gatunek monotypowy	endemit Australii: południowa Australia Zachodnia (południowo-zachodnia Wielka Pustynia Wiktorii) oraz południowa Australia Południowa (rezerwaty Nullarbor, Yellabinna oraz półwysep Eyre’a)	DC: 8,5–11,4 cm DO: 10,6–13,3 cm MC: 25–55 g	VU
Sminthopsis leucopus	(J.E. Gray, 1842)	grubogonik białostopy	2 podgatunki	endemit Australii: północno-wschodni Queensland, południowo-zachodnia Nowa Południowa Walia, południowa Wiktoria i Tasmania; zakres wysokości: 0–810 m n.p.m.	DC: 6,7–11,7 cm DO: 6,7–10 cm MC: 16–32 g	LC
Sminthopsis archeri	Van Dyck, 1986	grubogonik kasztanowy	gatunek monotypowy	Papua-Nowa Gwinea (południowa Prowincja Zachodnia) i północno-wschodnia Australia (północny Queensland); zakres wysokości: 0–1000 m n.p.m.	DC: 8,3–10,7 cm DO: 8,2–10,5 cm MC: 12–16 g	DD
Sminthopsis butleri	M. Archer, 1979	grubogonik tropikalny	gatunek monotypowy	endemit Australii: Australia Zachodnia (Kulamburu, obszar wyżyny Kimberley) i Terytorium Północne (wyspy Bathurst i Melville’a)	DC: około 8,8 cm DO: około 9 cm MC: 15–30 g	VU
Sminthopsis murina	(G.R. Waterhouse, 1838)	grubogonik pospolity	2 podgatunki	endemit Australii: wschodni Queensland (wraz z Wielką Wyspą Piaszczystą), Nowa Południowa Walia, Wiktoria oraz wschodnia i południowo-wschodnia Australia Południowa	DC: 6,4–10,4 cm DO: 6,8–9,9 cm MC: 10–28 g	LC
Sminthopsis gilberti	D.J. Kitchener, Stoddart & J. Henry, 1984	grubogonik zachodnio-australijski	gatunek monotypowy	endemit Australii: południowa Australia Zachodnia (od skarpy Darling przez środkową i południową część regionu Wheatbelt; Roe Plain na południe do Nullarbor Plain); zakres wysokości: poniżej 600 m n.p.m.	DC: 8,1–9,2 cm DO: 7,5–9,2 cm MC: 14–25 g	LC
Sminthopsis ooldea	Troughton, 1965	grubogonik mysi	gatunek monotypowy	endemit Australii: Australia Zachodnia, Terytorium Północne i Australia Południowa	DC: 5,5–8,5 cm DO: 6–9,5 cm MC: 8–17 g	LC
Sminthopsis dolichura	D.J. Kitchener, Stoddart & J. Henry, 1984	grubogonik sucholubny	gatunek monotypowy	endemit Australii: półsuche i suche miejscowości w południowo-zachodniej Australii Zachodniej oraz Australii Południowej	DC: 6,3–9,9 cm DO: 8,4–10,9 cm MC: 10–21 g	LC
Sminthopsis fuliginosa	(J. Gould, 1852)	gruboogonik szarobrzuchy	3 podgatunki	endemit Australii: południowo-zachodnia Australia Zachodnia (wraz z wyspą Boullanger) oraz południowa Australia Południowa (półwysep Eyre’a i Wyspa Kangura)	DC: 6,5–9,4 cm DO: 6,5–10,6 cm MC: 14–25 g	NE
Sminthopsis crassicaudata	(J. Gould, 1844)	grubogonik australijski	2 podgatunki	endemit Australii: mniej suche obszary w Australii Zachodniej, Queenslandzie, Australii Południowej, Nowej Południowej Walii i Wiktorii	DC: 6–9 cm DO: 4–7 cm MC: 10 20g	LC
Sminthopsis bindi	Van Dyck, Woinarski & Press, 1994	grubogonik rudawy	gatunek monotypowy	endemit Australii: obszar Top End (Park Narodowy Kakadu) w Terytorium Północnym	DC: 5,2–8,4 cm DO: 6,1–10,5 cm MC: 12–20 g	NT
Sminthopsis macroura	(J. Gould, 1845)	grubogonik pustynny	gatunek monotypowy	endemit Australii: Australia Zachodnia, Terytorium Północne, Queensland, Nowa Południowa Walia i Australia Południowa	DC: 7–10 cm DO: 8–11 cm MC: 15–25 g	LC
Sminthopsis froggatti	(E.P. Ramsay, 1887)		gatunek monotypowy	endemit Australii: obszar wyżyny Kimberley w północnym Terytorium Północnym	DC: około 7,3 cm DO: około 7,1 cm MC: brak danych	NE
Sminthopsis stalkeri	O. Thomas, 1906		gatunek monotypowy	ndemit Australii: Terytorium Północne i Queensland	DC: 7–10 cm DO: 8–11 cm MC: 15–25 g	NE
Sminthopsis virginiae	(de Tarragon, 1847)	grubogonik rdzawolicy	2 podgatunki	Australia (północno-wschodni Queensland) oraz Papua-Nowa Gwinea (obszar Trans-Fly i Prowincja Centralna na Nowej Gwinei) oraz Indonezja (Wyspy Aru)	DC: 7,3–11 cm DO: 8,4–12 cm MC: 10,5–45 g	LC
Sminthopsis nitela	R. Collett, 1897		gatunek monotypowy	endemit Australii: północna Australia Zachodnia i północne Terytorium Północne włącznie z Wyspami Tiwi (wyspy Melville’a i Bathurst)	DC: 9,3–11,5 cm DO: 9,7–11,9 cm MC: 18–55 g	NE
Sminthopsis douglasi	M. Archer, 1979	grubogonik brązowy	gatunek monotypowy	endemit Australii: trawiaste wzgórza pomiędzy Julia Creek a Richmond w północno-zachodnim Queenslandzie	DC: 11–13,5 cm DO: 11–13 cm MC: 40–70 g	NT

Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, NT – gatunek bliski zagrożenia, VU – gatunek narażony, DD – gatunki o nieokreślonym stopniu zagrożenia; NE – gatunki niepoddane jeszcze ocenie.

Opisano również gatunek wymarły z pliocenu i plejstocenu Australii^[13]:

Sminthopsis floravillensis M. Archer, 1982

Uwagi

↑ Nowa nazwa dla Podabrus Gould, 1845.
↑ Młodszy homonim Podabrus G. Fischer, 1821 (Coleoptera).
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

1 2 O. Thomas. On the specimens of Phascologale in the Museo Civico, Genoa, with notes on the allied species of the genus. „Annali del Museo Civico di Storia Naturale di Genova”. Serie 2.^a. 4, s. 503, 1887. (ang.).
1 2 J. Gould: The mammals of Australia. Cz. 1. London: Printed by Taylor and Francis, pub. by the author, 1863, s. ryc. 47. (ang.).
1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 8–9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 68–70. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
1 2 3 4 5 A. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 335–348. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Sminthopsis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-24].
1 2 3 4 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 48–49. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 553.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 635.
↑ C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-04-20]. (ang.).
1 2 3 L.S. Umbrello, Ha. Newton, A.M. Baker, K.J. Travouillon & M. Westerman. Vicariant speciation resulting from biogeographic barriers in the Australian tropics: The case of the red-cheeked dunnart (Sminthopsis virginiae). „Ecology and Evolution”. 14 (8), s. e70215, 2024. DOI: 10.1002/ece3.70215. (ang.).
↑ Taxonomy: Sminthopsis – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-04-10]. (ang.).
↑ M. Archer: Review of the dasyurid (Marsupialia) fossil record, integration of data bearing on phylogenetic interpretation, and suprageneric classification. W: M. Archer (red.): Carnivorous Marsupials. Cz. 2. Sydney: Royal Society of New South Wales, 1982, s. 397–443. ISBN 978-0-9599951-3-8. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[1] Nowa nazwa dla Podabrus Gould, 1845.

[3] Młodszy homonim Podabrus G. Fischer, 1821 (Coleoptera).

[14] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Thomas-2] 1 2 O. Thomas. On the specimens of Phascologale in the Museo Civico, Genoa, with notes on the allied species of the genus. „Annali del Museo Civico di Storia Naturale di Genova”. Serie 2.^a. 4, s. 503, 1887. (ang.).

[Gould-4] 1 2 J. Gould: The mammals of Australia. Cz. 1. London: Printed by Taylor and Francis, pub. by the author, 1863, s. ryc. 47. (ang.).

[Cichocki&inni-5] 1 2 3 Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 8–9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-6] 1 2 3 4 C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 68–70. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Baker-7] 1 2 3 4 5 A. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 335–348. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[Wilson&Reeder-8] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Sminthopsis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-10-24].

[amw-9] 1 2 3 4 Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 48–49. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/561/mode/1up_553]-10] Palmer 1904 ↓, s. 553.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/item/88553#page/643/mode/1up_635]-11] Palmer 1904 ↓, s. 635.

[mdd-12] C.J. Burgin, J.S. Zijlstra, M.A. Becker, H. Handika, J.M. Alston, J. Widness, S. Liphardt, D.G. Huckaby & N.S. Upham: The ASM Mammal Diversity Database. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 2.1) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2025-04-20]. (ang.).

[umb&inni-13] 1 2 3 L.S. Umbrello, Ha. Newton, A.M. Baker, K.J. Travouillon & M. Westerman. Vicariant speciation resulting from biogeographic barriers in the Australian tropics: The case of the red-cheeked dunnart (Sminthopsis virginiae). „Ecology and Evolution”. 14 (8), s. e70215, 2024. DOI: 10.1002/ece3.70215. (ang.).

[15] Taxonomy: Sminthopsis – Genus. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2025-04-10]. (ang.).

[arch-16] M. Archer: Review of the dasyurid (Marsupialia) fossil record, integration of data bearing on phylogenetic interpretation, and suprageneric classification. W: M. Archer (red.): Carnivorous Marsupials. Cz. 2. Sydney: Royal Society of New South Wales, 1982, s. 397–443. ISBN 978-0-9599951-3-8. (ang.).

[a]

[1]

[b]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[c]

[12]

[13]