Harmonia pedałowa

Harmonia pedałowa (gwar. „pedałówka”^[1]) – polski ludowy instrument muzyczny. Odmiana ta występuje w Polsce^[2]. Instrument ten powstał w wyniku połączenia elementów konstrukcyjnych harmonii oraz fisharmonii lub według innych teorii eoliny^[3].

• 2 miechy nożne (pedały)
• rura metalowa lub mosiężna rura, śr. 35 mm, łącząca pedały z korpusem
• instrument właściwy – najczęściej 24 basy, skala melodyczna: g-c3

Zastosowanie miechów nożnych powoduje prawie całkowite wyłączenie pracy rąk przy rozciąganiu miechów. Najczęściej miechy w górnej części instrumentu są tylko atrapą lub spełniają tylko funkcję pomocniczą przy zaznaczaniu akcentów muzycznych. Cechą charakterystyczną harmonii pedałowej jest małe zróżnicowanie dynamiczne, gra nonlegato. Gra się wyłącznie w pozycji siedzącej^[4].

Pierwsze polskie harmonie pedałowe budowano w warszawskiej pracowni Piotra Stamirowskiego od 1900 roku^[4]. Później te instrumenty produkował zakład Józefa Boruckiego, Adolf i Władysław Leonard oraz inni twórcy z mniejszych manufaktur warszawskich, radomskich i dęblińskich. Najczęściej "pedałówki" mają 24 basy w trybie durowym, co znacząco wpływa na lekkość instrumentu. Zdarzają się jednak egzemplarze 64-basowe, ze zmianami akordów durowych, molowych, septymowych^[5].

Harmonie pedałowe cieszą się do dziś popularnością wśród kapel ludowych. Stanowią nieodłączny element kapel z regionów: radomskiego, świętokrzyskiego oraz Kurpi Zielonych. Najbardziej typowy skład kapeli w tych regionach to: harmonia pedałowa, skrzypce, bębenek ręczny (lub baraban).

Działające kapele z harmonią pedałową:

• Kapela Kołazińskich (radomskie)^[6][7][8]
• Kapela Siwaka z Chustek (świętokrzyskie)^[9]
• Kapela Ryszarda Maniurskiego z Kadzidła (Kurpie Zielone)^[10][11][12]
• Kapela Kurpiowskiego Zespołu „Pod Borem” z Zawad (Kurpie Zielone)^[13][14]
• Kapela Drężków z Myszyńca (Kurpie Zielone)^[6]
• Kapela Wiesławy Gromadzkiej (radomskie)^[15][16][17]
• Kapela Bursów (radomskie)^[18]
• Kapela Jana Kani (Kurpie Zielone)^[19]
• Kapela Adamczyków (radomskie)^[20][21]

Harmoniści:

• Czesław Drząszcz (Kurpie Zielone)^[22]
• Jerzy Święch z Rząśnika (Kurpie Białe)^[23][24]
• Henryk Borek z Komorowa (Kurpie Białe)^[23][24]
• Kacper Ciaś^[25]
• Józef Bębenek (radomskie)^[26]
• Marian Pełka (radomskie)^[27]

Nieistniejące kapele:

• Kapela Józefa Mroza „Kadzidlanie” z Kadzidła^[28][29][30]
• Kapela Ignacego Mielnickiego z Ostrołęki^[31]
• Kapela Mariana Pełki (radomskie)^[21]
• Kapela Wyrwińskich (radomskie)^[32]
• Kapela Gibałów (radomskie)^[33].

• 
  Zygmunt Koziatek z kapeli Kurpiowskiego Zespołu „Pod Borem” z Zawad
• 
  Wiktoria Zielińska na OFKiŚL w Kazimierzu (2023)
• 
  Grzegorz Chorążewicz (Kurpie Zielone)
• 
  Michał Olchowik (Kurpie Zielone)
• 
  Jan Karczewski (Kurpie Zielone)
• 
  Kapela Ryszarda Maniurskiego na OFKiŚL w Kazimierzu (2022)
• Gracyki Orkiestra Tradycyjna (Kurpie Zielone)
• 
  Rafał Sendrowski
• 
  Na pierwszym planie Jan Kania (Kurpie Zielone)
• 
  Tomasz Mielnicki (Kurpie Zielone)
• 
  Piotr Gołaś (Kurpie Zielone)
• 
  Kapela Aż do rana (Dawid Sutkowski, Miłosz Maśkiewicz, Wojciech Glinka)
• 
  Kapela Zespołu „U nas na Kurpiach Białych”
• 
  Kapela braci Borków (Kurpie Białe)

• harmonia pedałowa [w:] Polskie Instrumenty Ludowe. Narodowy Instytut Muzyki i Tańca.