Hełmik purpurowobrody
| Oxypogon cyanolaemus[1] | |||
| Salvin & Godman, 1880 | |||
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
hełmik purpurowobrody | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
Hełmik purpurowobrody[3] (Oxypogon cyanolaemus) – gatunek małego ptaka z rodziny kolibrowatych (Trochilidae), podrodziny paziaków (Lesbiinae). Endemiczny dla pasma Sierra Nevada de Santa Marta w północnej Kolumbii. Zagrożony wyginięciem.
Taksonomia
Po raz pierwszy gatunek opisali Osbert Salvin i Frederick DuCane Godman w 1880; opis ukazał się na łamach czasopisma „Ibis”. Holotyp pochodził z gór Sierra Nevada de Santa Marta, odłowiony został na wysokości 3050–4265 m n.p.m. Salvin i Godman przydzielili mu nazwę Oxypogon cyanolæmus[4]. Z wyjątkiem zapisu æ jako ae tę samą nazwę uznaje Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (2020)[5]. Hełmik purpurowobrody był niegdyś klasyfikowany jako jeden z 4 podgatunków hełmika zielonobrodego (O. guerinii); autorzy Handbook of the Birds of the World zwrócili uwagę na możliwość istnienia 4 gatunków Oxypogon[6].
Morfologia
Długość ciała hełmika purpurowobrodego wynosi około 11,5 cm. Według autorów Handbook of the Birds of the World dziób ma mierzyć blisko 8 mm[6], inne dane podają Nigel J. Collar i Paul Salaman (BirdLife International i Rainforest Trust; w tabeli średnia w mm)[7]:
| Długość dzioba | D. czuba | D. skrzydła | D. ogona | |
|---|---|---|---|---|
| ♂♂, 10 | 14,2 | 22,6 | 71,2 | 54,8 |
Z wierzchu hełmik purpurowobrody jest głównie oliwkowozielony. Do jego unikatowych na tle rodzaju cech zaliczają się: brązowo-biały spód ciała, lśniąca fioletowo-niebieska broda, matowozielony połysk po bokach wierzchu głowy, w większej części biały ogon, stosunkowo krótki czubek – krótszy niż u innych przedstawicieli Oxypogon[6]. Wszystkie sterówki są białe, z wyjątkiem środkowej pary i zakończeń pozostałych par[7]. Dziób i nogi czarne[4].
Zasięg i ekologia
Gatunek endemiczny dla pasma Sierra Nevada de Santa Marta w północnej Kolumbii, gdzie występuje na wysokości 3000–4800 m n.p.m. na łąkach paramo[6]. Słabo poznany gatunek[8]. W artykule z 1922 wspomniano, że żeruje na kwiatach Espeletia (rośliny z rodzaju są znane jako frailejón)[9]; jedynym gatunkiem, który występuje w górach Sierra Nevada de Santa Marta, jest Espeletia occulta (syn. Libanothamnus occultus)[8]. Brak informacji o lęgach[6].
Status zagrożenia
IUCN od 2023 uznaje gatunek za zagrożony wyginięciem (EN, Endangered). Poprzednio – od 2014 miał status krytycznie zagrożonego wyginięciem (CR, Critically Endangered); wcześniej nie był osobno klasyfikowany, gdyż uznawano go za podgatunek. Liczebność populacji szacuje się na 250–999 dorosłych osobników, a jej trend uznawany jest za spadkowy[8].
4 marca 2015 o godzinie 11 jeden z członków ekspedycji organizacji ProAves w pasmo Sierra Nevada de Santa Marta wykonał zdjęcie nieokreślonego ptaka, który przysiadł na pobliskim krzewie; został później oznaczony jako hełmik purpurowobrody. Była to pierwsza obserwacja od 1946, kiedy M.A. Carriker odłowił 23 okazy – przez kolejne 69 lat O. cyanolaemus nie był widziany[10]. Podczas jednej z wypraw, w 2004, został odnaleziony rzadki strzyżyk górski (Troglodytes monticola; endemit tego samego pasma), jednak hełmika nie odnaleziono[10]. Wraz z okazami Carrikera w muzeach na całym świecie w marcu 2015 znajdowały się 62 okazy hełmika purpurowobrodego[7].
Już w 1922 gatunek został określony przez Todda i Carrikera mianem skrytego i skąpo rozlokowanego w badanym Paramo de Mamarongo[10]. Poważnym zagrożeniem dla hełmików purpurowobrodych jest wypalanie łąk celem uzyskania miejsca na wypas bydła oraz wycinka E. occulta celem uzyskania drewna na opał. Na kolumbijskiej czerwonej liście ten gatunek rośliny – mogący stanowić główne źródło pokarmu kolibra – oznaczony jest jako krytycznie zagrożony wyginięciem. Część pasma Sierra Nevada de Santa Marta jest objęta parkiem narodowym, co jednak nie zapewnia skutecznej ochrony paramo[8][7].
Przypisy
- 1 2 Oxypogon cyanolaemus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Oxypogon cyanolaemus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Lesbiini Reichenbach, 1853 (wersja 2024-09-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2025-01-11].
- 1 2 O. Salvin & F. DuCane Godman. Birds of the Sierra Nevada de Santa Marta. „Ibis”. 4, ser. 4, s. 172–173, 1880.
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hummingbirds. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-08-22]. (ang.).
- 1 2 3 4 5 del Hoyo, J., Collar, N., Kirwan, G.M., Sharpe, C.J. & Boesman, P.: Blue-bearded Helmetcrest (Oxypogon cyanolaemus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.) (2015). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2015. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-16)].
- 1 2 3 4 Nigel J. Collar & Paul Salaman. The taxonomic and conservation status of the Oxypogon helmetcrests. „Conservación Colombiana”. 19, s. 31–38, 2013.
- 1 2 3 4 Species factsheet: Oxypogon cyanolaemus. BirdLife International, 2023. [dostęp 2023-12-14]. (ang.).
- ↑ M.A. Carriker Jr: Description of the Santa Marta Region. W: Alexander G. Ruthven: 8. The amphibians and reptiles of the Sierra Nevada de Santa Marta, Colombia. University of Michigan, 1922, s. 14, seria: Miscellaneous Publications.
- 1 2 3 Carlos Julio Rojas & Christian Vasquez. Rediscovery of the Blue-bearded Helmetcrest, Oxypogon cyanolaemus, a hummingbird lost for almost 70 years. „Conservación Colombiana”. 22, s. 1–7, 2015.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).