Historická lesná úvraťová železnica

Linia kolejowa

Historyczna Leśna Kolej Nawrotowa Historická lesná úvraťová železnica (HLÚŽ)
Dane podstawowe
Długość	3,4 km
Rozstaw szyn	760 mm
Lokomotywownia
Historia
Lata budowy	1916–1926
Rok otwarcia	1980
Przebieg Legenda eksploatowana / istniejąca   zlikwidowana / rozebrana lub planowana kolej metro lub kolej lekka stacja kolejowa/stacja metra przystanek stacja bez ruchu pasażerskiego ładownia, posterunek ruchu itp przystanek częściowo używany koniec linii odcinek odcinek w tunelu odcinek na estakadzie wiadukt most tunel pod wodą zmiana kilometrażu granica państwowa / inna mijanka przejazd kolejowo-drogowy przeprawa promowa     odcinek zelektryfikowany   kier. Oščadnica 0 st. Kubátkovia (Vychylovka) potok Chmúra 1.9 st. Skanzen lokomotywownia 2,9 st. Chmúra 2. nawrót 3. nawrót 4. nawrót 7,6 stacja Beskyd kier. Tanečník

Historická lesná úvraťová železnica (pol. Historyczna Leśna Kolej Nawrotowa^[a]) – muzealna kolej wąskotorowa w regionie Kysuce w północno-wschodniej Słowacji, o rozstawie szyn 760 mm, działająca na odcinku dawnej Kysucko-Orawskiej Kolei Leśnej zbudowanej w latach 1916–1926. Na innym odcinku tej kolei działa muzealna Orawska Kolej Leśna (Oravská lesná železnica).

W 1914 roku zrzeszenie właścicieli lasów obszaru dorzecza Białej Orawy (Komposesorat Orawski) oraz spółka akcyjna z Wiednia otrzymały niezależnie od siebie zezwolenia na budowę kolei leśnych na Orawie i w Kysucach^[1]. Zezwolenie na przewozy zostało wydane odpowiednio 27 lipca i 15 października 1918 roku^[1]. W latach 1925–1926 wybudowano odcinek o długości 10,5 km, łączący sieci kolei wąskotorowej na Orawie i w Kysucach, tworząc Kysucko-Orawską Kolej Leśną (Kysucko-oravská lesná železnica), z główną linią o długości 61 km z Łokczy po stronie orawskiej do Oszczadnicy, gdzie była skomunikowana z Koleją Koszycko-Bogumińską^[1]. Budowa łącznicy wiązała się z koniecznością pokonania trudności technicznych związanych z podjazdem na stromy stok Beskidu, co rozwiązano za pomocą zastosowania nawrotów (nazywanych też pętlicami) na stacjach w Chmúra i na przełęczy Beskyd oraz trzech pomiędzy nimi^[b]. Trawersując pokonywane wzniesienia, pociągi kolejki, to jadąc w przód, to w tył, na długości 1,5 km pokonywały po stronie kysuckiej różnicę wzniesień wielkości 217,69 metrów, przy pochyleniu dochodzącym do 73‰^[1][2]. Stacja Beskyd, na wysokości 939 m n.p.m., stanowiła zarazem granicę między Kysucami a Orawą^[1][2]. Łącznie z licznymi bocznicami, pod koniec lat 20. sieć sięgnęła maksymalnie długości ok. 110 km, przy długości głównej linii 61 km^[1].

Po II wojnie światowej kolej upaństwowiono, a jej zarząd państwowej kolei leśnej mieścił się w Zákamenném^[1]. W następnej dekadzie zwożenie drewna tym środkiem transportu przestało być opłacalne, a zastąpił je transport samochodowy. W styczniu 1969 roku władze czechosłowackie zdecydowały o likwidacji kolei do końca 1971 roku^[3]. Przewozy zawieszono oraz rozpoczęto demontaż torów i infrastruktury. Dzięki protestom miłośników kolei i techniki, uratowano przed rozbiórką ośmiokilometrowy odcinek między Tanečníkiem (przysiółek Orawskiej Leśnej) a stacją Chmúrą, obejmujący część łącznika wybudowanego w 1926 roku, z najcenniejszym pod względem rozwiązań technicznych układem nawrotów^[3]. Zachowany odcinek został w 1991 roku uznany za narodowy zabytek kultury Republiki Słowackiej jako zabytek techniki^[4].

Od strony kysuckiej, w 1974 roku część kolei oddano Muzeum Kysuckiemu w Czadcy, które jednocześnie przystąpiło w tym roku do budowy w tym rejonie skansenu budownictwa ludowego – Muzeum Wsi Kysuckiej^[3]. Zrekonstruowano rozebrany uprzednio odcinek o długości 2,7 km między stacjami Chmúra a Kubátkovia (w Vychylovce – części Nowej Bystrzycy)^[3]. Techniczny ruch wznowiono 24 sierpnia 1980 roku, następnie organizowano na części linii między Kubátkovią a Muzeum Wsi Kysuckiej sporadyczne pociągi specjalne^[3]. Po dofinansowaniu przez Ministerstwo Kultury Słowacji, na początku lat 90. zintensyfikowano prace nad udostępnieniem kolei do przewozów pasażerskich^[3]. W 1991 roku kolejka turystyczna otrzymała nazwę Historycznej Leśnej Kolei Nawrotowej (Historická lesná úvraťová železnica), w skrócie HLÚŽ^[4]. W latach 1991–1993 zbudowano parowozownię, będącą kopią parowozowni z powaskiej kolei leśnej^[3]. Równocześnie między 1992 a 1994 rokiem z pomocą wojska słowackiego wykonano remont linii między Kubatkovią a Beskydem^[3]. Pod zarządem Muzeum Kysuckiego znajduje się odcinek o długości 7,64 km od stacji Kubatkovią do przełęczy Beskyd^[4].

Od 1995 roku rozpoczęto na HLÚŽ rozkładowy sezonowy ruch turystyczny w miesiącach od maja do października^[4]. Turystyczne składy kursują na trasie Kubátkovia (Vychylovka) – skansen – Chmúra, wjeżdżając dalej tylko na fragment pierwszego trawersu^[5] . W 2000 roku pożar uszkodził część taboru, głównie spalinowego^[c].

Kolej posiada parowozy U34.901 z 1909 roku i większy U45.9 z 1916 roku (nie wszystkie sprawne w tym samym czasie), a także lokomotywy spalinowe^[3][6].

Na odcinku orawskim część przejęło Muzeum Orawskie. Dopiero 31 maja 2008 wznowiono tam ruch pociągów turystycznych jako Orawska Kolej Leśna na odcinku Tanečník – Beskyd^[7]. Na środkowym odcinku Chmúra – Beskyd pomiędzy koleją kysucką a orawską prowadzony był ruch drezynowy^[7].

• Roman Garbacik. Kysucko-Orawska Kolej Leśna. „Świat Kolei”. Nr 2/2012, 2012. 
• Piotr Rogoziński. Historia kolei leśnej na Kysucach. „Świat Kolei”. Nr 1/1996, 1996. 
• R. Rusak. Skansen Vychylovka. „Świat Kolei”. Nr 7/2002, s. 9, 2002. 

• Historická lesná úvraťová železnica. Kysucke muzeum. (słow.). – strona oficjalna