Innowacja językowa

innowacja językowa – każdy nowy element (wyraz, wyrażenie, forma gramatyczna, znaczenie lub konstrukcja składniowa) pojawiający się w języku[1]. O innowacjach można mówić na poziomie tekstu, uzusu językowego, normy lub systemu języka[2]. Pojęcie innowacji to jedno z podstawowych pojęć językoznawstwa diachronicznego (historycznego), zajmującego się badaniem ewolucji języka[3].

Innowacje językowe odzwierciedlają zmiany w rzeczywistości społecznej, wpływy obce oraz wewnętrzne tendencje rozwojowe języka[3]. Pojawianie się innowacji w języku jest związane z różnymi zjawiskami i procesami językowymi; powstają wskutek skojarzeń i przejęzyczeń, w celu zaspokojenia potrzeb nazewniczych, uproszczenia sposobu formułowania myśli i pod wpływem analogii do zjawisk charakterystycznych dla danego języka[2].

Najczęściej kształtują się innowacje leksykalne, czyli nowe wyrazy odnoszące się do nowych przedmiotów lub pojęć lub służące wyrażeniu określonego stosunku mówiącego do rzeczywistości[1]. Takie innowacje są określane mianem neologizmów[4][5]. Czasami utożsamia się neologizmy i szeroko pojęte innowacje językowe[1].

Innowacje pojawiają się w konkretnych tekstach i kształtują w sposób ciągły, a jeśli dana innowacja się utrwala, to wchodzi do uzusu danego typu tekstów lub grupy społecznej. Z czasem innowacja może zostać zaakceptowana przez normę, wejść do systemu językowego i przybrać charakter zmiany językowej. Ocena innowacji jest zaliczana do zadań tzw. językoznawstwa normatywnego, które wartościuje je pod względem przydatności i zgodności z normą językową[2]. Tradycyjne koncepcje kultury (kultywacji) języka często postrzegają zmienność języka jako zjawisko niepożądane lub wręcz szkodliwe[6].

Podział innowacji

Typologia formalna

Typologia formalna wyróżnia następujące typy innowacji:[2]

Typologia funkcjonalna

Typologia wyróżnia następujące typy innowacji:[2]

  • innowacje uzupełniające mają charakter leksykalny i służą wypełnieniu braków w systemie nazewniczym, nazywając nowo powstałe desygnaty, np. walentynki, dekomunizacja; zaspokajają nową potrzebę wyrażenia stanów emocjonalnych, np.: oszołom, superatrakcyjny. Powstają najczęściej poprzez neosemantyzację, zapożyczenia, mogą także przybierać formę neologizmów słowotwórczych lub frazeologicznych;
  • innowacje regulujące służą usuwaniu z języka zjawisk wyjątkowych, dotyczą głównie systemu gramatycznego, np.: forma gałęziami (uznawana przez normę), koniami, przyjacielami (odstępstwa fleksyjne);
  • innowacje rozszerzające powstają poprzez rozszerzenie zakresu stosowania schematu gramatycznego, np.: cztery dziewczęta zamiast czworo dziewcząt, wskutek czego następuje poszerzenie łączliwości liczebników głównych kosztem zbiorowych;
  • innowacje alternatywne wskutek nasilania się mód i tendencji tworzą alternatywne określenia dla tego samego zjawiska, np.: zapożyczone z angielskiego lider obok dawnego przywódca;
  • innowacje nawiązujące tworzą nowe formy językowe w analogii do form już istniejących, np.: nienormatywne protokół z zebrania zamiast protokół zebrania nawiązuje do fraz relacja z zebrania, sprawozdanie z zebrania lub również nienormatywne przywiązywać do czegoś uwagę zamiast przywiązywać wagę powstało w analogii do zwracać na coś uwagę;
  • innowacje skracające służą ekonomizacji języka, mają charakter skrótu lub skrótowca, np.: inż., Pekao, albo też powstają poprzez uniwerbizację: budżetówka (od strefa budżetowa). Skróceniu może podlegać także składnia: Dawno wiedział o tym, że go zdradza;
  • innowacje precyzujące mają charakter ściśle znaczeniowy, służą likwidowaniu zbędnej synonimii, np.: romanse (przygody miłosne) i romansy (typ powieści)

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 3 Stanisław Urbańczyk (red.), Encyklopedia języka polskiego, wyd. 2 popr. uzup., Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum, 1991, s. 221–222, ISBN 83-04-029-94-4.
  2. 1 2 3 4 5 Hanna Jadacka, Andrzej Markowski, Hasła problemowe, [w:] Andrzej Markowski (red.), Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, t. 2: Q–Ż, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2022, s. 1581–1582, ISBN 978-83-01-22136-2, ISBN 978-83-01-22135-5, OCLC 1325603935, hasło „innowacja językowa”.
  3. 1 2 Daniela Podlawska, Iwona Płóciennik, Leksykon nauki o języku, Bielsko-Biała: Park, 2002, s. 160, ISBN 83-7266-144-8, OCLC 52084427.
  4. ↑ Jozef Mistrík i inni, Encyklopédia jazykovedy, Bratislava: Obzor, 1993, s. 294, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758 (słow.).
  5. ↑ Olga Martincová, Neologismus, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 (cz.).
  6. ↑ Klára Sándor, Secular linguistics and education: questions of minority bilingualism, „Regio: Kisebbségtudományi Szemle”, 1998, s. 141–173 [zarchiwizowane z adresu 2020-03-15] (ang.), patrz s. 144.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.