Irena Turkewycz-Martyneć

Irena Turkewycz-Martyneć

Ірена Туркевич-Мартинець

Data i miejsce urodzenia	25 grudnia 1899 Brody, Ukraina
Data i miejsce śmierci	5 lipca 1983 Winnipeg, Manitoba, Kanada
Zawód, zajęcie	wokalistka, pedagog
Narodowość	ukraińska
Alma Mater	Lwowska Narodowa Akademia Muzyczna
Wyznanie	Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego
Małżeństwo	Володимир Мартинець

Irena Turkewycz-Martyneć (ur. 1899 w Brodach, zm. 1983 w Winnipeg) – ukraińska śpiewaczka operowa, primadonna Opery Lwowskiej, czołowa śpiewaczka wielu teatrów operowych w Europie^[1].

Irena Turkewycz urodziła się 25 grudnia 1899 r. w Brodach. Była trzecim dzieckiem greckokatolickiego kapłana, dyrygenta chóralnego, katechety i krytyka muzycznego Iwana Turkewycza i jego żony Sofii zd. Kormosz^[2].

Kiedy miała sześć lat, jej ojciec został katechetą seminarium w Zaleszczykach, otrzymując oddzielny dom położony w pobliżu brzegu Dniestru. Stał się on centrum życia muzycznego miasta, w dużej mierze dzięki Sofii Turkewycz, utalentowanej muzycznie pianistce i jej dzieciom. Od najmłodszych lat Irena wykazywała muzyczne i artystyczne zdolności, uczestniczyła w koncertach na rocznice urodzin i śmierci Tarasa Szewczenki. Pierwszych lekcji muzyki udzielała jej matka, później w ich domu pojawił się profesjonalny nauczyciel^[2].

W 1911 r. jej ojciec został katechetą II gimnazjum ukraińskiego we Lwowie, a rodzina przeprowadziła się tam na stałe. Irena Turkewycz podjęła naukę w gimnazjum bazylianek, gdzie poza obowiązkowymi zajęciami uczyła się gry fortepianie. Jej nauczycielem teorii muzyki był Stanisław Ludkewycz^[2]. Przed rozpoczęciem I wojny światowej rodzina wyjechała do Wiednia, gdzie pozostawała do 1916 r. W kościele św. Barbary ojciec Ireny prowadził chór, który był wówczas jednym z największych i najlepszych ukraińskich chórów kościelnych w Europie^[2]. Po powrocie do Lwowa Irena kontynuowała naukę w szkole bazylianek^[2].

Była studentką Wydziału Prawa Uniwersytetu Lwowskiego, Wyższego Instytutu Muzycznego im. Mykoły Łysenki (pod kierunkiem profesorów Flem-Płomenskiego i Zaremby) oraz szkoły teatralnej (w klasie profesorów Kozłowskiego i Bohdana Kryżanowskiego). Działalność koncertową rozpoczęła w 1923 roku jako solistka lwowskiego chóru "Banduryst".

Na scenie operowej zadebiutowała w partii Maženki w Sprzedanej narzeczonej Bedřicha Smetany, w inscenizacji Josefa Stadnika w teatrze "Ukraińska Rozmowa" z okazji 100. rocznicy urodzin kompozytora. 21 czerwca 1929 r. wystąpiła na scenie Lwowskiego Teatru Opery i Baletu, w inscenizacji opery Fidelio Ludwiga van Beethovena, w której wystąpili uczniowie starszych lat Konserwatorium Lwowskiego pod kierunkiem nauczyciela Adama Soltisa. W recenzji gazety "Diło" z 22 czerwca 1929 r. jej występ opisywano z zachwytem^[3][4][5].

Wykazała się również talentem aktorki dramatycznej. Pisarz Zynowij Knysz w swoich wspomnieniach o muzycznym życiu Lwowa pisze, że w 1929 r. zorganizowała w domu ojca koło teatralne i wystawiła spektakle "Grzech" Wołodymyra Wynnyczenki i "Mgła Iwanowych nocy" Hermanna Zudermanna^[6] Wiosną 1930 r. dała pierwszy koncert solowy, wykonując arię Gorysławy z opery Rusłan i Ludmiła, Cio-Cio-san z opery Madame Butterfly oraz kilka romansów i ukraińskich pieśni ludowych.

W tym samym roku wyjechała do Berlina (mieszkała tam jej siostra Stefania) i przez trzy lata studiowała w Hochschule für Musik u prof. Weissborna, który pracował z takimi studentami jak Dietrich Fischer-Dieskau. Studiowała w Państwowej Operze w Berlinie i ukończyła dramaturgię w Hochschule für Musik^[7][8].

W 1933 r. przeniosła się do Pragi, gdzie jej siostra Stefania uczyła gry na fortepianie i akompaniowała w Praskim Konserwatorium. Brała lekcje śpiewu w Konserwatorium w Pradze i śpiewała w Operze w Pradze^[2].

Irena wyszła za mąż za polityka Wołodymyra Martyncia, działacza Ukraińskiej Organizacji Wojskowej, a następnie Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Przez dwanaście lat małżeństwo zmieniało miejsce zamieszkania wraz z kolejnymi przeprowadzkami śpiewaczki^[9]. Latem 1942 r. Irena wraz z mężem wróciła do okupowanego przez hitlerowców Lwowa i przyjęła propozycję objęcia stanowiska solistki Lwowskiego Teatru Opery i Baletu. W latach 1942–1944 wykonywała następujące role:

Latem 1943 r. Irena wraz z koloraturową sopranistką Niną Szewczenką i barytonem Michałem Olchowem odbyła trasę koncertową po miastach i wioskach Galicji. Jej głos był często słyszany w Radiu Lwowskim. Wiosną 1944 r. Irena Turkewycz-Martyneć i grupa lwowskich artystów operowych wyjechali do Niemiec - na tydzień przed przybyciem Armii Radzieckiej.

W Niemczech była liderem zespołów operowych "Duma" w Karlsbad (Baden) i "Orlik" w Berchtesgaden (Niemcy), wykonując z nimi m.in. "Natałkę Połtawkę" i "Topielicę", fantastyczno-liryczną operę Mykoły Łysenki na podstawie opowiadania Nikołaja Gogola "Noc majowa" ze zbioru "Wieczory na chutorze w pobliżu Dykańki"^[10]. 28 stycznia 1946 r. Irena wstąpiła do organizacji "Stowarzyszenie Ukraińskich Artystów Sceny", utworzonej w obozie dla przesiedleńców, położonym niedaleko Augsburga^[2].

W 1949 r. Irena wyemigrowała do Kanady i osiadła w Winnipeg. Jej mąż objął stanowisko redaktora gazety "Nowa droga", a Irena została członkiem zespołu teatru "Renesans".

W 1960 roku Irena bardzo aktywnie współpracowała z dziecięcą operą w Winnipeg w Kanadyjsko-Ukraińskim Instytucie "Proswita" przy Pritchard Avenue i Arlington Street w północnej dzielnicy miasta^[11]. Kierowany przez nią zespół w 1964 r. wystawił operę Mykoły Łysenki "Koza-dereza", a rok później operę "Snihowa krala". Obydwie inscenizacje odbyły się w Pantages Playhouse w Winnipeg^[12][13]. W 1967 roku zespół wystąpił ze spektaklem "Koza-Dereza" na międzynarodowej wystawie międzynarodowej (Expo-67) na stulecie Kanady.

7 października 1977 r. Ukraiński Kongres Kanadyjski nadał Irenie Turkewycz-Martynec Medal Tarasa Szewczenki^[14].

Zmarła 5 lipca 1983 r. w Winnipeg.

• Marunchak, Michael, H. The Ukrainian Canadians: A History, Winnipeg, Ottawa: Ukrainian Free Academy of Sciences, 1970.

• Obituary for Irena Turkevycz-Martynec
• Gravesite of Irene Martynec