Józef Wanat

Józef Henryk Wanat

podpułkownik łączności
Data i miejsce urodzenia	13 czerwca 1894 Wójtowa pow. gorlicki
Data i miejsce śmierci	9–11 kwietnia 1940 Katyń
Przebieg służby
Lata służby	1914–1940
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	3 pułk piechoty Legionów, 4 Dywizja Strzelców, 2 pułk piechoty Legionów, 24 Dywizja Piechoty, Ministerstwo Spraw Wojskowych
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa: kampania wrześniowa
Odznaczenia

Józef Henryk Wanat (ur. 13 czerwca 1894 w Wójtowej, pow. gorlicki, zm. 9–11 kwietnia 1940 w Katyniu) – podpułkownik łączności Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari, ofiara zbrodni katyńskiej.

Syn Wojciecha i Marianny z Zajchowskich, urodzony 14 czerwca 1894 w Wójtowej^[1]. Absolwent gimnazjum. Członek Drużyn Sokolich. Od 1914 w Legionach Polskich. Po przeszkoleniu w zakresie łączności wcielony do 3 pułku piechoty. Odbył z pułkiem kampanię bukowińską, besarabską i wołyńską. Brał udział we wszystkich walkach pułku. 15 lutego 1918 z II Brygadą przeszedł przez kordon pod Rarańczą. Walczył pod Kaniowem. Po rozbiciu II Korpusu Polskiego, wstąpił do POW w Kijowie. Został aresztowany. Po ucieczce z więzienia, wstąpił do 4 Dywizji gen. Żeligowskiego na Kaukazie. Po powrocie do kraju wstąpił do Wojska Polskiego, zweryfikowany jako podporucznik, został przydzielony do 2 pułku piechoty Legionów na dowódcę plutonu łączności. Wraz z 2 pułkiem odbył całą kampanię wojny 1920 r. Został odznaczony orderem „Virtuti Militari” V kl., a we wniosku o jego nadanie, napisano m.in.^[2][3]:

W okresie międzywojennym pozostał w wojsku. Służył w batalionach telegraficznych w Krakowie i Przemyślu. Od 1931 szef łączności 24 Dywizji Piechoty. Absolwent kursu łączności przy Wyższej Szkole Wojennej (1933)^[4]. Od 1933 kierownik Wydziału Zaopatrzenia Technicznego w Dowództwie Łączności Ministerstwa Spraw Wojskowych. 19 marca 1937 awansowano go na stopień podpułkownika^[4].

W czasie kampanii wrześniowej 1939, po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939, dostał się do niewoli sowieckiej. W październiku 1939 był przetrzymywany w obozie przejściowym w Putywlu^[5], a następnie od listopada 1939 przebywał w obozie jenieckim w Kozielsku^[5]. Między 7 a 9 kwietnia 1940 został przekazany do dyspozycji naczelnika Zarządu NKWD Obwodu Smoleńskiego^[5] – lista wywózkowa 015/2 z 5 kwietnia 1940^[5][4], pozycja 73^[2]. Między 9 a 11 kwietnia 1940 zamordowany w Katyniu^[5][4] przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Ofiary tej zbrodni grzebano w bezimiennych mogiłach zbiorowych, gdzie od 28 lipca 2000 mieści się oficjalnie Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu^[6][7]. W miejscu tym prowadzone były ekshumacje i prace archeologiczne^[8][9]. W 1943 jego ciało zostało zidentyfikowane w toku ekshumacji nadzorowanych przez Niemców^[10] pod numerem 1524^{[11][12][5][4][13]} – raport dzienny z 8 maja 1943^[5]. Przy jego szczątkach znaleziono legitymację na prawo noszenia znaku łączności^[14][13]. Figuruje na liście Komisji Technicznej PCK pod numerem 01524, wskazany jako podpułkownik urodzony 13 lutego 1894^[14]. Ponadto został wymieniony na liście jeńców wojennych – generałów i oficerów starszych – z 28 października 1939^[5]. W Archiwum Robla w pakiecie 65-11^[5], wspomniany w pamiętniku z września 1939 na jednej z kartek znalezionych przy szczątkach Jana Nelkena^[15], a także we wpisie z 16 października 1939 (pakiet 02595-04)^[5], w pamiętniku znalezionym przy szczątkach Michała Benescha^[16].

5 października 2007 minister obrony narodowej Aleksander Szczygło mianował go pośmiertnie na stopień pułkownika^[17][18][19]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

• podporucznik – 1918
• porucznik – 1921
• kapitan – 1922
• major –1928
• podpułkownik – 1937

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 7401 (VM 66-5894)^[2][20][1]
• Krzyż Niepodległości (6 listopada 1931)^[21][1]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)^[22]
• Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1936)^[23]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[24]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[24]
• Medal Zwycięstwa (Médaille Interalliée)^[24]
• Krzyż Honorowy 3 pp Legionów Polskich^[24]
• Odznaka II Brygady Legionów Polskich^[24]

• jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• obozy NKWD dla jeńców polskich
• ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Katyniu

• Kazimierz Banaszek, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki: Kawalerowie Orderu Virtuti Militari w mogiłach katyńskich. Warszawa: Kapituła Orderu Wojennego Virtuti Militari, 2000. ISBN 83-87893-79-X.
• Jędrzej Tucholski: Mord w Katyniu. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1991. ISBN 83-211-1408-3.
• Wanat Józef. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari; sygn. I.482.66-5894 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-08-23].
• Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach: Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Marek Tarczyński (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2000. ISBN 83-905590-7-2.
• Убиты в Катыни. Księga pamięci polskich jeńców wojennych – więźniów Kozielskiego Obozu NKWD rozstrzelanych decyzją Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940 roku. Лариса Еремина (red.). Moskwa: Stowarzyszenie Memoriał, 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.