Język praindoirański
 Kultura andronowska (na czerwono) często jest uważana za kolebkę indoirańczyków[1] | |
| Rekonstrukcja dla | |
|---|---|
| Obszar |
południowy Ural, Kazachstan |
| Okres |
III–II tysiąclecie p.n.e. |
| Przodek | |
| Przodek dla |
język praindoaryjski |
Język praindoirański[2][3] (skrót pii) – rekonstruowany prajęzyk będący wspólnym przodkiem języków indoirańskich, należących do indoeuropejskiej rodziny językowej. Był językiem satemowym.
Czasami uważa się, że praindoirański tworzy podgrupę wraz z greckim, ormiańskim i frygijskim, na podstawie wielu uderzających podobieństw w strukturze morfologicznej. Kwestia ta pozostaje jednak nierozstrzygnięta[4].
Jest on wspólnym przodkiem języków indoaryjskich, irańskich i nuristańskich.
Obszar i okres
Współcześnie najbardziej rozpowszechnioną teorią dotyczącą pochodzenia Indoirańczyków jest teoria, wedle której wywodzą się oni bezpośrednio od ludności wschodniego stepu. Od końca III tysiąclecia p.n.e. na południowym Uralu i w Kazachstanie pojawiają się kultury, które wydają się posiadać wszystkie przesłanki tego, czego można by oczekiwać od najwcześniejszych Indoirańczyków. Te warunki wstępne obejmują konia domowego i rydwan, który po raz pierwszy pojawia się w takich miejscach jak Sintaszta na południowym Uralu tuż przed rokiem 2000 p.n.e. Bardziej mobilny sposób życia, widoczny w najwcześniejszych hymnach wedyjskich, jest również widoczny w tym regionie wraz z pierwotną gospodarką hodowlaną[5].
Kulturą najczęściej kojarzoną z najwcześniejszymi Indoirańczykami jest kultura andronowska, będąca w rzeczywistości ogólnym określeniem różnych kultur usytuowanych na terenach leśno-stepowych, stepowych, a później na północnych rubieżach Azji Środkowej[5].
Fonetyka
| Wargowe | Przedniojęzykowe | Podniebienne | Miękko-podniebienne | Gardłowe | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| dziąsłowe/przednio-językowo-dziąsłowe | zadziąsłowe | pierwsze | drugie | |||||
| Zwarte | bezdźwięczne | *p | *t | *ć | *č | *k | ||
| dźwięczne | *b | *d | *ȷ́ | *ǰ | *g | |||
| przydechowe | *bʰ | *dʰ | *ȷ́ʰ | *ǰʰ | *gʰ | |||
| Szczelinowe | bezdźwięczne | *s | *š | *H | ||||
| dźwięczne | (*z) | (*ž) | ||||||
| Nosowe | *m | *n | ||||||
| Płynne | (*l) | *r, *r̥ | ||||||
| Półotwarte | *y | *w | ||||||
| Przymknięte | *i, *ī | *u, *ū |
|---|---|---|
| Otwarte | *a, *ā | |
| Dyftongi | *ay, *aw, *āy, *āw | |
Dwie serie podniebienne
Hipotetyzuje się, że język praindoirański zawierał dwie serie spółgłosek zwartych podniebiennych[7]:
- pierwsza: *ć, *ȷ́, *ȷ́ʰ
- druga: *č, *ǰ, *ǰʰ
Pierwsza kontynuuje kolejno praindoeuropejskie *ḱ, *ǵ, *ǵʰ, natomiast druga jest efektem palatalizacji spółgłosek miękkopodniebiennych. Nie jest jasne, dlaczego istnieją te dwie serie spółgłosek zwartych; według Aleksandra Markowicza Łubockiego pierwsza seria musiała być wymawiana z językiem blisko zębów (podniebienno-przedniojęzykowo-dziąsłowa), jako [tś], [dź], [dźh], a gdy zaszła palatalizacja i pojawiła się druga seria, pierwsza seria przesunęła się do przodu, by zachować odrębność[7].
| Praindoirański | Praindoaryjski | Sanskryt | Prairański | Awestyjski | Staroperski | Nuristańskie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| *ć | *ś ([ɕ]) | ś ([ɕ]) | *ts | s | θ | ċ ([ts]) / š |
| *ȷ́ | *j ([ɟ]) | j ([ɟ]) | *dz | z | d | j ([dz]) / z |
| *ȷ́ʰ | *źh ([ʑʱ]) | h ([ɦ]) | ||||
| *č | *c ([c]) | c ([c]) | *č | č | č | č |
| *ǰ | *j ([ɟ]) | j ([ɟ]) | *ǰ | ǰ | ǰ | ǰ / ž |
| *ǰʰ | *źh ([ʑʱ]) | h ([ɦ]) |
Laryngały
Zazwyczaj zakłada się, że w języku praindoeuropejskim występowały trzy do czterech spółgłosek krtaniowych, z których każda mogła wystąpić w pozycji sylabicznej lub niesylabicznej. W języku praindoirańskim, spółgłoski krtaniowe połączyły się jako jeden fonem /*H/. Robert Beekes sugeruje, że niektóre przypadki tego fonemu przetrwały w sanskrycie wedyjskim i w języku awestyjskim (Gathy), o czym świadczą rozziewy zachowane w archaicznych tekstach, które można wyjaśnić znajdowaniem się między samogłoskami niezapisanych zwarć krtaniowych[10].
Rozwój fonetyczny
Najbardziej charakterystyczną zmianą fonologiczną oddzielającą język praindoirański od praindoeuropejskiego jest zlanie się samogłosek przegłosowych *e, *o w jedną praindoirańską *a (ale patrz prawo Brugmanna). Prawo Grassmanna, prawo Bartholomaego i zasada ruki były również kompletne w języku praindoirańskim.
Pie. spółgłoski podniebienne *ḱ, *ǵ, *ǵʰ przechodzą w *ć, *ȷ́, *ȷ́ʰ, natomiast uwargowione spółgłoski miękkopodniebienne *kʷ, *gʷ i *gʷʰ zostają odwargowione i przechodzą w *k, *g i *gʰ[11]:
| Pie. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Łacina | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| *ḱm̥tóm | *ćatám | śatám | satəm | centum | sto(?) | sto |
| *ǵónu | *ȷ́ā́nu | jā́nu | zānu | genū | zwono | kolano |
| *ǵʰimós | *ȷ́ʰimás | himá | ziiā̊ | hiems | zima | zima |
| *kʷós | *kás | kás | ka | quis | kto, ki, co, cz | kto |
| *gʷṓws | *gā́wš | gaus | gao | bōs | gumno | bydło |
| *gʷʰormós | *gʰarmás | gharmá | garəma | formus | garnek, garniec | ciepło, upał |
Pie. spółgłoski płynne *l, *r, *l̥, *r̥ przechodzą w praindoirańskie *r *r̥[12]:
| Pie. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Łacina | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| *ḱléwos | *ćráwas | śrávas | srauua | clueō | słowo | sława |
| *wĺ̥kʷos | *wŕ̥kas | vŕ̥kas | vəhrka | lupus | wilk | wilk |
Pie. sylabiczne spółgłoski nosowe *m̥ *n̥ przeszły w *a[12]:
| Pie. | Pre-pii. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Łacina | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *déḱm̥ | *dáĉm̥ | *dáća | dáśa | dasā | decem | dziesięć | dziesięć |
| *gʷm̥tós | *gm̥tás | *gatás | gatá | gata | ventus | – | przeszły, miniony, nieobecny |
| *n̥bʰrós | *n̥bʰrás | *abʰrás | abhrá | aβra | imber | – | deszcz, chmura |
Prawo Bartholomaego: spółgłoska przydechowa, po której bezpośrednio następuje spółgłoska bezdźwięczna, staje się dźwięczną spółgłoską zwartą + dźwięczną spółgłoską przydechową. Ponadto, *dʰ + *t > *dᶻdʰ[13]:
| Pie. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|
| *ubʰtós | *ubdʰás | sámubdha | ubdaēna | – | tkany |
| *wr̥dʰtós | *wr̥dᶻdʰás | vr̥ddʰá | vərəzda | ~wrzód | wyrosły, dojrzały |
| *dʰéwgʰti | *dáwgdʰi | dógdhi | *daogdi | dąg | doić |
Zasada ruki: *s przechodzi w *š gdy poprzedzone spółgłoskami płynnmi (*l, *r, *l̥, *r̥), samogłoskami przymkniętymi (*i, *o), spółgłoskami miękkopodniebiennymi (*ḱ, *ǵ, *ǵʰ, *k, *g, *gʰ, *kʷ, *gʷ, *gʷʰ) lub sylabicznym gardłowym *H̥[14]. Alofon *z przechodzi w *ž[12]:
| Pie. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Łacina | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| *wisós | *wišás | víṣas | viša | vīrus | – | trucizna, jad |
| *ḱeHs- | *ćH̥šam | aśiṣam | sīšā | – | – | ucz! |
| *ǵéwseti | *ȷ́áwšati | jóṣati | zaošō | gustus | – | lubić, kosztować (coś) |
| *kʷsép- | *kšáp- | kṣáp- | xšap- | – | – | ciemność, noc |
| *plúsis | *plúšiš | plúṣi | *fruši | pūlex | pchła | pchła |
| *nisdós | *niždás | nīḷá/nīḍá | *nižda | nīdus | gniazdo | gniazdo |
Przed zwarto-wybuchowymi spółgłoskami zębowymi, *ĉ przechodzi w *š a *ĵ przechodzi w *ž. *ĵʰ przechodzi w *ž gdy występuje przed przydechową spółgłoską zwarto-wybuchową[15]:
| Pie. | Pre-pii. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Łacina | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *h₁oḱtṓ | *Haĉtā́ | *Haštā́ | aṣṭá | ašta | octō | osiem | osiem |
| *dr̥ḱtós | *dr̥ĉtás | *dr̥štás | dr̥ṣṭá | dərəšta | – | – | widoczny |
| *mr̥ǵt- | *mr̥ĵd- | *mr̥žd- | mr̥ḷ-/mr̥ḍ- | mərəžd- | – | – | przepraszać |
| *uǵʰtós | *uĵdʰás | *uždʰás | ūḍhá | *užda | vector | wóz, wozić, wiosło | przeniesiony |
Druga palatalizacja: *k, *g, *gʰ przechodzi w *č, *ǰ, *ǰʰ jeżeli poprzedzone samogłoskami rozwartymi *i, *e[13] przez pośrednie *kʲ, *gʲ, *gʲʰ:
| Pie. | Pre-pii. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Łacina | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *-kʷe | *-kʲa | *-ča | -ca | -ča | -que | jesz-cze | i |
| *gʷih₃wós | *gʲiHwás | *ǰiHwás | jīvás | juuō | vīvus | żywy | żywy |
| *gʷʰénti | *gʲʰánti | *ǰʰánti | hánti | jaiṇti | -fendit | gnać | zabić |
Prawo Brugmanna: *o w otwartej sylabie wzdłuża się do *ō, a następnie przechodzi w *ā[16]:
| Pie. | Pre-pii. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Łacina | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| *deh₃tórm̥ | *daHtā́rm̥ | *daHtā́ram | dātā́ram | dātārəm | dator | – | dawcę (biernik lp od dawca) |
Samogłoski *e, *o przechodzą w *a. Podobnie, *ē, *ō przechodzą w *ā[17]:
| Pie. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Łacina | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| *dédeh₃ti | *dádaHti | dádāti | dadāiti | dat | dać | dać |
| *h₃dónts | *Hdánts | dant | dantan | dēns | dziąsno (> dziąsło) | ząb |
| *bʰréh₂tēr | *bʰráHtā | bhrā́tr̥ | brātar | frāter | brat | brat |
| *wṓkʷs | *wā́kš | vā́k | vāxš | vōx | – | głos |
W konkretnych pozycjach laryngały przechodziły w *i. Zmiana ta poprzedzała drugą palatalizację[18][19].
- Po spółgłosce i przed zbitką spółgłoskową:
| Pie. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Łacina | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| *ph₂tréy | *pitráy | pitré | piθrē | patrī | – | ojcu (celownik od ojciec) |
- Po spółgłosce i na końcu wyrazu:
| Pie. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|
| *‑medʰh₂ | *‑madʰHi | ‑mahi | ‑maidī/‑maiδi | (1 os lm końcówka środkowa) |
Wszystkie pie. spółgłoski krtaniowe połączyły się w jeden fonem *H, który mógł być zwarciem krtaniowym[10]:
| Pie. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Łacina | Polski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|---|---|
| *ph₂tḗr | *pHtā́ | pitā́ | ptā | pater | – | ojciec |
Według prawa Łubockiego, *H zanikało, gdy po nim następowała dźwięczna spółgłoska zwarta i inna spółgłoska[20]:
| Pie. | Pii. | Sanskryt | Awestyjski | Znaczenie |
|---|---|---|---|---|
| *bʰeh₂g- | *bʰáǰati | bhájati | bažat̰ | dzielić, rozdzielać |
Pełna ewolucja fonetyczna
| Pie. | Sans. wed. | Awest. | Pie. | Sans. wed. | Awest. | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| *p | > | p | p | *ph̥₂tḗr „ojciec” | pitā́ „ojciec” | pitar- „ojciec” |
| *b | > | b | b | *bél- „silny” | bálam „siła” | – |
| *bʰ | > | bh | b | *bʰréh₂tēr „brat” | bhrā́tār- „brat” | brātar- „brat” |
| *t | > | t | t | *tuHóm „ty” | tuvám „ty” | tvəm „ty” |
| *d | > | d | d | *dóru „drewno” | dā́ru „drewno” | dāru- „drewno” |
| *dʰ | > | dh | d | *dʰoHnéh₂- „ziarno” | dhānā́- „ziarno” | dāna- „ziarno” |
| *ḱ | > | ś | s | *déḱm̥ „dziesięć” | dáśa „dziesięć” | dasa „dziesięć” |
| *ǵ | > | j | z | *ǵónu „kolano” | jā́nu „kolano” | zānu- „kolano” |
| *ǵʰ | > | h | z | *ǵʰimós „zimno” | himá- „zimno, mróz” | zəmaka- „śnieżyca” |
| *k | > | k ~ c | x ~ č | *kruh₂rós „krwawy” | krūrá- „krwawy” | xrūra- „krwawy” |
| *téket „uciekaj” | – | tačat̰ „uciekaj” | ||||
| *g | > | g ~ j | g ~ ǰ | *h₂éuges- „siła” | ójas- „siła” | aoǰah „siła” |
| *h₂ugrós „silny” | ugrá- „silny” | ugra- „silny” | ||||
| *gʰ | > | gh ~ h | g ~ ǰ | *dl̥Hgʰós „długi” | dīrghá- „długi” | darəga- „długi” |
| *dleHgʰistos „najdłuższy” | – | draǰišta- „najdłuższy” | ||||
| *kʷ | > | k ~ c | k ~ č | *kʷós „kto” | káḥ „kto” | kō „kto” |
| *kʷe „i” | ca „i” | ́ča „i” | ||||
| *gʷ | > | g ~ j | g ~ ǰ | *gʷou- „krowa” | gav- „krowa” | gau- „krowa” |
| *gʷih₃wós „żywy” | jīvá- „żywy” | staropers. ǰīva- „żyjący” | ||||
| *gʷʰ | > | gh ~ h | g ~ ǰ | *gʷʰnénti „bicie” (pl.) | ghnánti „bicie” (pl.) | – |
| *gʷʰénti „uderza” | hánti „uderza” | ǰainti „uderza” | ||||
| *s | > | s | s ~ h | *septm̥ „siedem” | saptá „siedem” | hapta „siedem” |
| *h₁ésti „jest” | ásti „jest” | asti „jest” | ||||
| *y | > | y | y | *yugóm „uzda” | yugam „uzda” | yuga- „uzda” |
| *w | > | v | v | *wéǵʰeti „wozi, jedzie” | váhati „wozi” | vazaiti „podróżuje” |
| *m | > | m | m | *méh₂tēr „matka” | mātár- „matka” | mātar- „matka” |
| *n | > | n | n | *nós „nas” | nas „nas” | nō „nas” |
| *l | > | l ~ r | r | *kʷeleti „rusza” | carati „rusza” | caraiti „rusza” |
| *r | > | r | r | *bʰréh₂tēr „brat” | bhrā́tār- „brat” | brātar- „brat |
| *n̥ | > | a | a | *n̥- „nie-” | a- „nie-” | a- „nie-” |
| *m̥ | > | a | a | *ḱm̥tóm „sto” | śatám „sto” | satəm „sto” |
| *l̥ | > | r̥ | ərər | *wĺ̥kʷos „wilk” | vŕ̥ka- „wilk” | vəhrka- „wilk” |
| *r̥ | > | r̥ | ərər | *ḱŕ̥d- „serce” | hŕ̥d- „serce” | zərəd- „serce” |
| *i | > | i | i | *linékʷti „opuszcza” | riṇákti „opuszcza” | irinaxti „uwalnia” |
| *e | > | a | a | *déḱm̥ „dziesięć” | dáśa „dziesięć” | dasa „dziesięć” |
| *ē | > | ā | ā | *h₂nḗr „mężczyzna” | nā „mężczyzna” | nā „mężczyzna” |
| *a | > | a | a | *h₂éǵeti „powozi” | ájati „powozi” | azaiti „powozi” |
| *ā | > | ā | ā | *méh₂tēr „matka” | mātā́ „matka” | mātar- „matka” |
| *o | > | a ~ ā | a ~ ā | *ǵómbʰos „ząb, kołek” | jā́mbha- „ząb, kieł” | – |
| *ǵónu „kolano” | jānu „kolano” | zānu- „kolano” | ||||
| *ō | > | ā | ā | *dʰoHnéh₂- „ziarno” | dhānā́- „ziarno” | dāna- „ziarno” |
| *u | > | u | u | *yugóm „jarzmo” | yugám „jarzmo” | yuga- „jarzmo” |
| *ū | > | ū | ū | *mū́s „mysz” | mū́ṣ- „mysz” | pers. mūs „mysz” |
| *h₁ | > | ∅ | ∅ | *h₁ésti „jest” | ásti „jest” | asti „jest” |
| *h₂ | > | ∅ | ∅ | *h₂ŕ̥tḱos „niedźwiedź” | ŕ̥kṣa- „niedźwiedź” | arəša- „niedźwiedź” |
| *h₃ | > | ∅ | ∅ | *h₃ókʷs(i) „oko” | ákṣi „oko” | aši „oko” |
| *h₄ | > | ∅ | ∅ | *h₄órǵʰis „jądro” | – | ərəzi- „jądro” |
Morfologia
Rzeczowniki odmieniało się przez trzy liczby: pojedynczą, podwójną, mnogą, przez osiem przypadków: wołacz, mianownik, biernik, narzędnik, celownik, pochodnik, dopełniacz i miejscownik. Rzeczowniki mogły mieć rodzaj męski, żeński lub nijaki. Wołacz, mianownik i biernik były zawsze jednolicie reprezentowane w liczbie podwójnej i wszystkich liczbach rodzaju nijakiego. Rodzaj męski i żeński był związany z płcią opisanego np. zwierzęcia[22].
Przymiotniki odmieniane były jak rzeczowniki (poza tematami -nt i -s), przez trzy rodzaje, oraz były stopniowane przez stopień równy, wyższy i najwyższy[23].
Czasowniki posiadały trzy osoby, trzy liczby, czas przeszły i teraźniejszy, tryb oznajmujący, nakazujący, rozkazujący, życzący, łączący[24].
Zapożyczenia
W słownictwie praindoirańskim znajdują się słowa, dla których nie da się opracować wiarygodnej etymologii praindoeuropejskiej i nie posiadają odpowiedników w innych językach indoeuropejskich. W związku z czym uznaje się, że już do języka praindoirańskiego przechodziły słowa z języków nieindoeuropejskich w III i wczesnym II tysiącleciu p.n.e.[25]
Jednym ze źródeł zapożyczeń jest język rozwiniętej, zurbanizowanej kultury archeologicznej Baktryjsko-Margiańskiej; niektóre z nich to[25]:
- Zwierzęta: *úštra- ‘wielbłąd’, *mr̥gá- ‘dzikie zwierzę’, *kapáwta- ‘gołąb’
- Rolnictwo i hodowla: *kširá- ‘mleko’, *paršá- ‘snop, wiązka’, *bī́ǰa- ‘nasiono, nasienie’
- Gospodarka wodna: *yavyā́- ‘kanał’, *kʰā́ ‘studnia’
- Budownictwo: *išta- ‘cegła’, *mayū́kʰa- ‘drewniany kołek’, *síkatā- ‘żwir’
- Ubranie: *átka- ‘płaszcz’, *sūčī́- ‘igła’
- Części ciała: *gáyća- ‘włos (z głowy)’, *púsća- ‘ogon’, *wr̥tká ‘nerka’
- Religia: *anćú- ‘roślina soma’, *átʰarwan- ‘rodzaj kapłana’, *ŕ̥ši- ‘ryszi’
- Mitologia: *g(ʰ)andʰarbʰá- ‘gandharwa’
Do języka praindoirańskiego zostały zapożyczone też słowa z języków ugrofińskich, np. indoirańskie słowa na ‘marihuanę, konopie’: pii. *bʰangá- z praural. *paŋká-, pii. *k̑aná- z praugrof. *kənä, pii. *ganǰā- z prafińskoperm. *kančá[26].
Istniały też zapożyczenia w drugą stronę, np. wczesne pii. *kētstro- ‘wrzeciono’ > praugrof. *kešträ, por. sa. ćattra : fiń. kehrä[5].
Owca i konie w języku praindoirańskim
Áwis áćwās-ka
Áwis yasiās wŕ̥ˀnā na āst áćwans dádarća; tam gurúm waj́ʰam waj́ʰantam tam maj́⁽ʰ⁾ā́ntam bʰaram, tam wīrám āćú bʰárantam. Áwis áćwabʰyas áwaučat: „j́ʰr̥d mā rišyati, náram čaćšwi áćwans áj́antam.” Áćwās áwaučánt: „ćrudʰí áwi! J́ʰr̥d nās rišyati čaćšwi, nār, pátis, áwīnām wŕ̥ˀnām gʰarmám wástram tanáwai kr̥náuti awīnām-ka wŕ̥ˀnā na asti.” Tad ćaćruwás áwis aj́rám ábʰuj́at[27].
Przypisy
- ↑ Mallory 1997b ↓, s. 20–21.
- ↑ Walczak 1999 ↓, s. 17.
- ↑ Bednarczuk 2007 ↓, s. 25.
- ↑ Fortson 2004 ↓, s. 203.
- 1 2 3 Adams i Mallory 1997a ↓, s. 309.
- 1 2 Łubockij 2018 ↓, s. 1875–1878.
- 1 2 Łubockij 2018 ↓, s. 1880.
- ↑ Sims-Williams 1998 ↓, s. 133–135.
- ↑ Jain i Cardona 2003 ↓, s. 27.
- 1 2 Beekes 1988 ↓, s. 50.
- ↑ Burrow 1973 ↓, s. 74–75.
- 1 2 3 Fortson 2004 ↓, s. 182.
- 1 2 Fortson 2004 ↓, s. 181.
- ↑ Kuiper 1976 ↓, s. 242.
- ↑ Burrow 1973 ↓, s. 91.
- ↑ Fortson 2004 ↓, s. 183.
- ↑ Łubockij 2018a ↓, s. 1876.
- ↑ Beekes 1988 ↓, s. 85–86.
- ↑ Łubockij 1988 ↓, s. 53.
- ↑ Beekes 1988 ↓, s. 88–89.
- ↑ Adams i Mallory 1997a ↓, s. 305.
- ↑ Łubockij 2018b ↓, s. 1891.
- ↑ Łubockij 2018b ↓, s. 1897–1898.
- ↑ Łubockij 2018b ↓, s. 1905.
- 1 2 Łubockij 2018c ↓, s. 1948–1949.
- ↑ Łubockij 2018c ↓, s. 1949.
- ↑ Quiles i López-Menchero 2019 ↓, s. 132.
Bibliografia
- Bogdan Walczak: Zarys dziejów języka polskiego. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 1999. ISBN 83-229-1867-4. (pol.).
- Leszek Bednarczuk: Związki i paralele fonetyczne języków słowiańskich. Slawisticzny Ośrodek Wydawniczy, 2007. ISBN 83-89191-62-8. (pol.).
- 110. The phonology of Proto-Indo-Iranian. W: Aleksandr Markowicz Łubockij: Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. Jared Klein, Brian D. Joseph, Matthias Fritz, Mark Wenthe (red.). T. 3. Berlin: De Gruyter Mouton, 2018. ISBN 978-3-11-054243-1. (ang.).
- 111. The morphology of Indo-Iranian. W: Aleksandr Markowicz Łubockij: Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. Jared Klein, Brian D. Joseph, Matthias Fritz, Mark Wenthe (red.). T. 3. Berlin: De Gruyter Mouton, 2018. ISBN 978-3-11-054243-1. (ang.).
- 113. The lexicon of Indo-Iranian. W: Aleksandr Markowicz Łubockij: Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. Jared Klein, Brian D. Joseph, Matthias Fritz, Mark Wenthe (red.). T. 3. Berlin: De Gruyter Mouton, 2018. ISBN 978-3-11-054243-1. (ang.).
- Robert Stephen Paul Beekes: A Grammar of Gatha-Avestan. Leiden; New York: Brill, 1988. ISBN 90-04-08332-4. (ang.).
- Benjamin W. Fortson: Indo-European Language and Culture: An Introduction. Wyd. illustrated. Malden, MA: Blackwell Publishing, 2004. ISBN 1-4051-0316-7. (ang.).
- Thomas Burrow: The Sanskrit Language. Wyd. 3. Faber, 1973. ISBN 0-571-04819-6. (ang.).
- Aleksandr Markowicz Łubockij: The System of Nominal Accentuation in Sanskrit and Proto-Indo-European. Leiden; New York: Brill, 1988. ISBN 90-04-08835-0. (ang.).
- The Iranian Languages. W: Nicholas Sims-Williams: The Indo-European Languages. Anna Giacalone Ramat, Paolo Ramat (red.). Londyn: Routledge, 1998. ISBN 0-415-06449-X. (ang.).
- Dhanesh Jain, George Cardona: The Indo-Aryan Languages. Routledge, 2003. ISBN 0-7007-1130-9. (ang.).
- Franciscus Bernardus Jacobus Kuiper. Old East Iranian dialects. „Indo-Iranian Journal”. 18, 1976.
- Indo-Iranian languages. W: Douglas Q. Adams, James Patrick Mallory: Encyclopedia of Indo-European Culture. James P. Mallory, Douglas Q. Adams (red.). Chicago: Fitzroy Dearborn, 1997. (ang.).
- Andronovo culture. W: James Patrick Mallory: Encyclopedia of Indo-European Culture. James P. Mallory, Douglas Q. Adams (red.). Chicago: Fitzroy Dearborn, 1997. (ang.).
- Carlos Quiles, Fernando López-Menchero: A Song of Sheep and Horses: eurafrasia nostratica, eurasia indouralica. Wyd. 3. T. 3: A Storm of Words: vetera verba, priscae linguae. Academia Prisca, 2019. ISBN 978-1-072-03529-9. (ang.).