Język tracki
 Zasięg występowania (Duridanow, 1985) | |
| Obszar | |
|---|---|
| Okres | |
Język tracki – wymarły indoeuropejski język starożytnej Tracji, która obejmowała w przybliżeniu współczesne: północno-wschodnią Grecję, europejską część Turcji, Bułgarię, Rumunię oraz wschodnią Serbię[1].
Trakowie nie wypracowali własnego systemu pisma. W razie potrzeby zapisu informacji trackie elity używały greki, o czym świadczą na przykład zapiski na naczyniach skarbu z Wracy[2]. Popularność języka greckiego była dodatkowo wspierana przez kontakty ekonomiczne i kulturowe elit, w wyniku których tracka arystokracja nauczyła się tego języka[3].
Zapiski w języku trackim są niezwykle rzadkie. Znane są napisy (graffiti) z sanktuariów, a także przedmioty przypuszczalnie zapisane trackimi inskrypcjami. Wśród nich znajdują się złoty pierścień z miejscowości Ezerowo koło Płowdiwu (znaleziony w 1912 roku), stela znaleziona w 1965 roku we wsi Kjołmen w gminie Wyrbica[2], czy inskrypcje na przedmiotach z kurhanu w Duwanlii[4].
Język tracki częściowo, we wsiach, zachował się aż do hellenizacji i romanizacji Tracji[3]. Wiele współczesnych bułgarskich nazw geograficznych pochodzi z języka trackiego[5]. Trakowie nazywali osady dawa lub dewa, gród - bria lub wria, zamek - dizos lub diza. Płowdiw po tracku nazywał się Pulpu-dewa, zaś dawna nazwa Nesebyru to Messem-bria[6].
Klasyfikacja
Język tracki należy do języków indoeuropejskich, choć jego dokładne stanowisko filogenetyczne w obrębie rodziny jest nieznane. Wraz z dackim tworzył on tracki kompleks językowy, będący zespołem dialektów jednego lub większej liczby języków[7]. Sam dacki bywa uważany za bliski trackiemu[8] lub za jego odmianę[9], choć Glottolog klasyfikuje oba jako odrębne języki o nieustalonej pozycji[10]. Według Erica Hampa tracki (wraz z dackim) wykształcił się na tym samym indoeuropejskim obszarze dialektalnym, co język kimmeryjski oraz gałęzie języków albańskich i bałtosłowiańskich[11].
W starszej literaturze językoznawczej tracki łączono z ormiańskim i frygijskim w kategorię języków tracko-ormiańskich[12], jednak w XXI w. teza ta została porzucona.
Złoty pierścień z Ezerowa
Złoty pierścień z Ezerowa jest datowany na V–IV w. p.n.e. Ma on wysokość 2,5 cm i jest przechowywany w Muzeum Archeologicznym w Sofii[13]. Powszechnie przyjmuje się, że umieszczona na nim inskrypcja została zapisana w języku trackim[13]. Ową inskrypcję, zapisaną alfabetem greckim, można odczytać następująco[1]:
ΡΟΛΙΣΤΕΝΕΑΣ ΝΕΡΕΝΕΑ ΤΙΛΤΕΑΝ ΗΣΚΟ ΑΡΑΖΕΑ ΔΟΜΕΑΝ ΤΙΛΕΖΥΠΤΑ ΜΙΗ ΕΡΑ ΖΗΛΤΑ
Istnieją rozbieżności co do jej dokładnego tłumaczenia [13]. Jedno z tłumaczeń przekłada tekst jako: „Jestem Rolisteneas, potomek Nereneasa. Tilezipta, kobieta z Arazji, wydała mnie na świat”[1].
Inskrypcje z Duwanlii
Na czterech naczyniach znalezionych w kurhanie Baszowa mogiła we współczesnej miejscowości Duwanlii (okolice Płowdiwu) znaleziono inskrypcję interpretowaną jako tracką, zapisywaną alfabetem greckim[14]. Można ją odczytać następująco[4][14]:
ΔΑ ΔΑΛΕ ΜΕ
Tekst ten jest interpretowany jako Da, dale me!, co z kolei miałoby znaczyć „Chroń mnie, Matko Ziemio!”[4].
Inskrypcja z Kjołmenu
Inskrypcja ta została odkryta na początku 1965 roku na płycie nagrobnej, około 1 km od wsi Kjołmen w gminie Wyrbica w Bułgarii. Grób, przykryty niskim kurhanem, uległ zniszczeniu w wyniku orki i został rozpoznany dzięki znalezionym fragmentom. Odnaleziono w nim m.in. fragmenty zbroi z metalowych płytek, grot włóczni, miecz, amforę i rozbite naczynia gliniane, a ze względu na brak szczątków szkieletowych przypuszcza się, że zastosowano rytuał kremacji[15].
Płyta nagrobna z inskrypcją, obecnie przechowywana w Muzeum Archeologicznym w Sofii (nr inw. 6858), jest datowana na VI w. p.n.e. i zawiera znaki alfabetu niepasujące w pełni do żadnego znanego wariantu greckiego pisma; być może jest to zapis w języku trackim[15].
Inskrypcja została zapisana scriptio continua, czyli bez odstępów między wyrazami. Może być odczytana, za Petarem Dimitrowem, jako[15]:
ΙΛΑΣΝΛΕΤΕΔΝΛΕΔΝΕΝΙΔΑΚΑΤΡΟΣΟ
ΕΒΑΡΟΖΕΣΑΣΝΗΝΕΤΕΣΑΙΓΕΚΟΑ
ΝΒΛΑΒΑΗΓΝ
Dimitrow powstrzymuje się jednak od próby tłumaczenia tekstu ze względu na zbyt wysoki stopień niepewności co do jego odczytu[16]. W 2017 roku Reinhardt Stein i Giancarlo Tomezzoli zaproponowali alternatywną hipotezę, według której owa inskrypcja nie pochodzi z języka trackiego, a z prasłowiańskiego. Według tej teorii, na podstawie porównań z współczesnymi językami słowiańskimi, inskrypcję można przetłumaczyć jako „Oto grób Ebawo, syna Zesaszy, a w grobie znajduje się także Ilasi, żona Letedy i moja córka”[15].
Zobacz też
Przypisy
- 1 2 3 The Thracians and their language [online], Palaeolexicon [dostęp 2025-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2025-05-01] (ang.).
- 1 2 Spier i in. 2024 ↓, s. 129.
- 1 2 Martinez i in. 2015 ↓, s. 158.
- 1 2 3 Marazow 1998 ↓, s. 22.
- ↑ Marazow 1998 ↓, s. 21.
- ↑ Tadeusz Wasilewski, Historia Bułgarii, Wyd. 2 popr. i uzup, Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1988, s. 14, ISBN 978-83-04-02466-3 [dostęp 2025-05-18].
- ↑ Katičić 1976 ↓, s. 128-153.
- ↑ Mallory i Adams 1997 ↓, s. 145.
- ↑ Trask 2000 ↓, s. 343.
- ↑ Harald Hammarström i inni red., Family: Unclassified Indo-European, [w:] Glottolog 5.1 [online], Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 29 października 2024 [dostęp 2025-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2024-11-08] (ang.).
- ↑ Hamp 2013 ↓, s. 4, 8.
- ↑ Milewski 2004 ↓, s. 137-138.
- 1 2 3 Spier i in. 2024 ↓, s. 132.
- 1 2 Vassil Karloukovski, The Thracian inscriptions [online], Kroraina, 11 września 2014 [dostęp 2025-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2025-05-01] (ang.).
- 1 2 3 4 Stein i Tomezzoli 2017 ↓, s. 289-297.
- ↑ Dimitrow 2009 ↓, s. 13.
Bibliografia
- Petar A. Dimitrow, Thracian language and Greek and Thracian epigraphy, Newcastle: Cambridge Scholars Publishing, 2009, ISBN 978-1-4438-1325-9 (ang.).
- Harald Hammarström i inni red., Family: Unclassified Indo-European, [w:] Glottolog 5.1 [online], Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology, 29 października 2024 [dostęp 2025-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2024-11-08] (ang.).
- Eric Hamp, The Expansion of the Indo-European Languages: An Indo-Europeanist’s Evolving View, „Sino-Platonic Papers”, 239, 2013, ISSN 2157-9687 (ang.).
- Vassil Karloukovski, The Thracian inscriptions [online], Kroraina, 11 września 2014 [dostęp 2025-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2025-05-01] (ang.).
- Radoslav Katičić, Ancient Languages of the Balkans, Haga–Paryż: Mouton, 1976, ISBN 3-11-119733-6 [zarchiwizowane] (ang.).
- James P. Mallory, Douglas Q. Adams, Encyclopedia of Indo-European Culture, Londyn: Fitzroy Dearborn Publishers, 1997, ISBN 1-884964-98-2 [zarchiwizowane] (ang.).
- Iwan Marazow, Ancient Gold: The Wealth of the Thracians, Nowy Jork: Abrams Books, 1998, ISBN 978-0-8109-1992-1 (ang.).
- Tadeusz Milewski, Językoznawstwo, wyd. 7, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, ISBN 83-01-14244-8, OCLC 749429940.
- Jean-Luc Martinez i inni, L’épopée des rois thraces. Des guerres médiques aux invasions celtes, 479-278 av. J.-C. Découvertes archéologiques en Bulgarie, Paryż: Musée du Louvre, 2015, ISBN 978-2-35031-498-3 (fr.).
- Jeffrey Spier i inni, Ancient Thrace and the Classical World: Treasures from Bulgaria, Romania, and Greece, Los Angeles: J. Paul Getty Museum, 2024, ISBN 978-1-60606-940-0 (ang.).
- Reinhardt S. Stein, Giancarlo T. Tomezzoli, The Inscription Nr. 6858 from Kjolmen (Bulgaria), „Advances in Anthropology”, 7 (4), 2017, s. 289–297, DOI: 10.4236/aa.2017.74016, ISSN 2163-9361 (ang.).
- The Thracians and their language [online], Palaeolexicon [dostęp 2025-05-01] [zarchiwizowane z adresu 2025-05-01] (ang.).
- Robert L. Trask, Dictionary of Historical and Comparative Linguistics, Chicago–Londyn: Fitzroy Dearborn Publishers, 2000, ISBN 978-1-57958-218-0 [zarchiwizowane] (ang.).