Jerzy Wałga

Jerzy Wałga
Ilustracja
Jerzy Wałga trzymający jedną z wykonanych przez siebie cieszynek
Data i miejsce urodzenia

17 listopad 1946
Cieszyn

Dziedzina sztuki

Rusznikarstwo artystyczne – wyroby według tradycyjnej szkoły cieszyńskiej

Muzeum artysty

Izba Cieszyńskich Mistrzów w Cieszynie

Ważne dzieła

• Cieszynki wykonane dla muzeów, kolekcjonerów etc.
• Cieszynka wykonana dla Prezydenta RP, dla Prezydenta Republiki Słowacji

Odznaczenia
Srebrny Krzyż Zasługi Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej”
Nagrody

• Dyplom na VII wystawie rękodzieła artystycznego (1984)
• Laur Złotej Cieszynianki (2015)
• Złoty Laur Umiejętności i Kompetencji (2017)

Strona internetowa

Jerzy Wałga (ur. 17 listopada 1946 w Cieszynie) – ostatni rusznikarz w Europie wykonujący cieszynki[1], artysta, samorządowiec, radny Rady Miasta Cieszyna, działacz społeczny, historyczny i lokalny[2].

Życiorys

Wykształcenie i doświadczenie

Urodzony 17 listopada 1946 roku w Cieszynie. Absolwent szkoły podstawowej i zawodowej w Cieszynie. Od dziecka zafascynowany był majsterkowaniem, tworzeniem i militariami. W dzieciństwie sporą część czasu spędzał w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie oraz w warsztacie swojego dziadka Jana Wałgi[2].

W szkole średniej jego ulubionymi przedmiotami były zajęcia zawodowe takie jak np. metalurgia, metaloznawstwo, kowalstwo czy obróbka cieplna. W 1968 roku ukończył szkołę średnią z tytułem mistrza obróbki cieplnej, a w 1973 roku uzyskał tytuł ślusarza narzędziowego[2].

Po ukończeniu szkoły pracował, z przerwami, w zakładach CELMA w Cieszynie aż do 1978 roku. Tam kształcił się dalej i rozwijał swoje umiejętności pod okiem wielu wspaniałych mistrzów – Alberta Palicy (mistrz ręcznego grawerstwa w CELMIE i Mennicy Polskiej), Jana Poloka (mistrz ręcznego wykonywania narzędzi) i Eugeniusza Niemca (mistrza w dziedzinie obróbki cieplnej)[2].

W przerwach od pracy w zakładach CELMA odbywał obowiązkową naukę w Technicznej Oficerskiej Szkole Wojsk Lotniczych. Uzyskał tam tytuł Technik Eksploatacji Samolotu Odrzutowego MIG 21[2].

Warsztat

Po odejściu z zakładów CELMA, otworzył warsztat zajmujący się naprawą sprzętu sportowego i rusznikarstwem artystycznym. Ostrzy łyżwy, naprawia rakiety tenisowe, rowery, sprzęt sportowy, który również serwisuje. Był jedynym, autoryzowanym warsztatem sprzętu narciarskiego z Szaflar (Polsport)[2].

W warsztacie, oprócz tworzenia cieszynek, poddawał renowacji zabytkową broń. Konserwował m.in. parę pistoletów, wykonanych przez Karola Wierlika (cieszyńskiego rusznikarza z połowy XIX w.). Niejednokrotnie również dokonywał renowacji zabytków dla Muzeum Śląska Cieszyńskiego, Muzeum Těšínska, Zamku w Grodźcu oraz Michała Bożka (mecenasa sztuki)[2].

Izba Cieszyńskich Mistrzów

W 2012 roku, przy wsparciu miasta Cieszyn i Zamku Cieszyn, powołał do istnienia Izbę Cieszyńskich Mistrzów[3]. Miejsce, w którym spotkała się tradycja z designem. To miejsce promujące bogactwo i dorobek regionu Śląska Cieszyńskiego oraz Księstwa Cieszyńskiego. Można zapoznać się tam z takimi pojęciami jak m.in. cieszyński filigran, haft, koronka, grawerstwo, introligatorstwo, zduństwo, szlifierstwo kryształów (kuglerstwo), a także poznać historie stojących za nimi postaci: Franciszek Horak, Janina Marcinkowa, Teresa Wałga, Albert Palica, Helena Karpińska, Franciszek Bizoń oraz Ludwik Kuś[4].

Szkoła Rzemiosł

Jerzy Wałga, mistrz rusznikarstwa, od 2023 roku szkoli nowych adeptów tego rzemiosła w Szkole Rzemiosł, działającej przy Zamku Cieszyn. Szkoła Rzemiosł jest inicjatywą mającą na celu podtrzymywanie i rozwój tradycji rękodzielniczych w regionie śląska cieszyńskiego, ze szczególnym uwzględnieniem historycznych technik rusznikarskich[5].

Macierz Ziemi Cieszyńskiej

Od wielu lat aktywnie działa w Macierzy Ziemi Cieszyńskiej, jest członkiem Koła Terenowego nr 1, a także członkiem Zarządu Głównego MZC, w którym przez 10 lat pełnił funkcję wiceprezesa do spraw organizacyjno-gospodarczych. Za swoją wzorową działalność w roku 2013 otrzymał najważniejsze wyróżnienie macierzowe – Godność Członka Honorowego Macierzy[6].

Radny Miasta Cieszyn

W latach 1998–2002 oraz od 2018 do dziś pełni funkcję Radnego miasta Cieszyn. Intensywnie działa na rzecz ochrony kultury oraz zajmuje się sprawami lokalnymi. Jako radny pracuje w komisjach: Finansów, Rozwoju i Spraw Komunalnych, Skarg, Wniosków i Petycji. Należy do Klubu Radnych Cieszyński Ruch Społeczny[7][8].

W 2019 roku wykonał dla Rady Miejskiej Miasta Cieszyna laskę przewodniczącego, której trzykrotny stukot otwiera od tamtego czasu posiedzenia Rady[9].

Cieszynka

Przykład bogato grawerowanego zamka kołowego, zdobiącego cieszynkę, wykonanego przez Jerzego Wałgę

Pierwszej próby wykonania cieszynki podjął się na przełomie lat 1972/73. W procesie jej tworzenia wykorzystywał umiejętności oraz zasoby zakładów, w których pracował. Od tego momentu cieszynki powstają do dziś[2].

W latach 80. specjalna komisja utworzona przez zakłady CEPELIA z Czechowic-Dziedzic, orzekła autentyczność wykonywanych cieszynek. Stwierdzono wtedy, iż cieszynki wykonywane przez niego nie są replikami, tylko oryginałem[2].

Każda broń, która wychodzi spod rąk Jerzego Wałgi jest wykonana z zachowaniem tradycyjnych metod wyrobu broni. Każdy element, nawet najmniejszy, jest wykonywany ręcznie. Ręcznie wykonywany jest również bogaty grawer, intarsja i inkrustacja. Praca nad jedną cieszynką to okres od 3 do 4 miesięcy. Do dziś wykonał około 60 sztuk cieszynek[10].

Niejednokrotnie dokonywał renowacji zabytkowych cieszynek oraz eksponatów muzealnych z całej Europy, czy z prywatnych kolekcji.

W 2011 roku, na specjalne zamówienie Kancelarii Prezydenta RP Bronisława Komorowskiego, wykonał cieszynkę, która później została przekazana Prezydentowi Słowacji Andrejovi Kiska podczas oficjalnej wizyty w Polsce w 2014 roku[11].

W 2018 roku Rusznikarstwo Artystyczne – wyroby według tradycyjnej szkoły cieszyńskiej zostało wpisane, jako pierwsza pozycja, na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO[12].

Nagrody i odznaczenia

Podczas swojej wieloletniej pracy rzemieślniczo-artystycznej brał udział w wielu wystawach rzemiosła artystycznego. Jerzy Wałga został uhonorowany licznymi odznaczeniami, medalami i wyróżnieniami, takimi jak:

  • 1984 – wyróżniony Dyplomem na VII wystawie rękodzieła artystycznego 1984[2]
  • 1985 – uhonorowany Srebrnym Krzyżem Zasługi[13]
  • 1986 – Nagroda Arsenał '86[13]
  • 1984–1986 – Nagroda na Wystawie Rzemiosł Artystycznych w Bielsku-Białej[13]
  • 1987 – Nagroda w Ogólnopolskiej Wystawie Rzemiosł Artystycznych w Krakowie[13]
  • 2013 – otrzymał najważniejsze wyróżnienie macierzowe – Godność Członka Honorowego Macierzy[13]
  • 2015 – uhonorowany odznaką honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej”[13]
  • 2015 – uhonorowany Laurem Złotej Cieszynianki[14]
  • 2017 – uhonorowany Złotym Laurem Umiejętności i Kompetencji[15]
  • 2022 – uhonorowany Złotą Odznaką Honorową za Zasługi dla Województwa Śląskiego[16]
  • uhonorowany Złotą Odznaką Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego[13]
  • uhonorowany Medalem im. Ks. Leopolda Szersznika[13]
  • uhonorowany Medalem Pawła Stalmacha[13]
  • otrzymał nagrodę Miasta Cieszyna za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury[13]
  • otrzymał nagrodę Starosty Powiatu Cieszyńskiego za osiągnięcia w dziedzinie twórczości artystycznej, upowszechniania i ochrony kultury[13]
  • otrzymał Odznakę Honorowego Członka Izby Rzemieślniczej w Bielsku-Białej[13]

W 2018 roku Rusznikarstwo Artystyczne – wyroby według tradycyjnej szkoły cieszyńskiej zostało wpisane, jako pierwsza pozycja, na Krajową Listę Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO[12].

W 2022 roku został wpisany do Encyklopedii Osobistości Polski[1].

W 2023 roku został zgłoszony i tym samym nominowany do Nagrody Księżnej Asturii w dziedzinie sztuka[17].

Koronki przestrzenne wykonane przez Teresę Wałgę. Przedstawiają zabytki Cieszyna: (od lewej) Wieża Piastowska, Studnia Trzech Braci, Rotunda św. Mikołaja, Herb Miasta Cieszyn

Rodzina Wałgów – tradycje

W rodzinie Wałgów mocno zakorzenione są tradycje związane ze sztuką i rzemiosłem:

  • Jan Wałga (dziadek) – pierwszy taksówkarz oraz właściciel pierwszego warsztatu wulkanizatorskiego w Cieszynie. Producent klejów do gumy. Sprowadzał do Cieszyna kauczuk z Argentyny, z którego później powstawał specjalny klej do gumy używany w jego warsztacie wulkanizatorskim[18].
  • Teresa Wałga z d. Babilon (żona)[1] – artystka koronczarka, twórczyni ludowa. Prekursorka i mistrzyni koronki trójwymiarowej. Wykorzystywała techniki tradycyjnego wyrobu koronki do ukazania urody cieszyńskich zabytków. Jako pierwsza w Polsce tworzyła trójwymiarowe[1], przestrzenne dzieła, które bardzo często nawiązywały do natury lub przedstawień lokalnych zabytków[19].
  • Jan Wałga (syn) – mistrz snycerstwa i stolarstwa. Wykonywał drewniane, bogato zdobione witryny sklepowe, drzwi etc. Przykładem są np. witryna biblioteki miejskiej w Cieszynie, apteki u podnórza góry zamkowej w Cieszynie, czy witryna przy kościele parafii pw. św. Klemensa w Ustroniu[2].
  • Tomasz Wałga (syn) – technik mechanik, celnik, mistrz obróbki metalu i nożownictwa[1][2].
  • Katarzyna Wałga (wnuczka) - artystka, kreatorka, malowanie akwarelą[20].

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 Encyklopedia Osobistości Polski, BPH - BRITISH PUBLISHING HOUSE LTD, 2022, s. 1410-1411, ISBN 978-1-912100-01-9 (pol.).
  2. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Joanna Świba: Cieszynka - rzemiosło, które stało się sztuką. Cieszyn: Wydawnictwo ARKA, 2021, s. 83-120. ISBN 978-83-958906-5-9.
  3. ↑ Zamek Cieszyn - Izba Cieszyńskich Mistrzów [online], Zamek Cieszyn [dostęp 2024-04-10].
  4. ↑ Izba Cieszyńskich Mistrzów po liftingu | Gazetacodzienna [online], gazetacodzienna.pl [dostęp 2024-04-10].
  5. ↑ Marek Wiatr WINDWEB, Jerzy Wałga [online], szkolarzemiosl.cieszyn.pl [dostęp 2024-10-30] (pol.).
  6. ↑ Członkowie Honorowi [online], macierz.cieszyn.pl [dostęp 2024-04-09].
  7. ↑ Jerzy Wałga - Radny Cieszyn [online], Silesia24.pl [dostęp 2024-04-10] (pol.).
  8. ↑ KW Cieszyński Ruch Społeczny CRS i Gabriela Staszkiewicz [online], crs.cieszyn.pl [dostęp 2024-04-10] (pol.).
  9. ↑ Głos Ziemi Cieszyńskiej, „Głos Ziemi Cieszyńskiej”, nr 12 (2986), Cieszyn, 22 marca 2019, s.1-2 (pol.).
  10. ↑ Rusznikarstwo po cieszyńsku | Projekt Pracownie [online], projektpracownie.pl [dostęp 2024-04-10] (pol.).
  11. ↑ Prezydencka strzelba już gotowa | Gazetacodzienna [online], gazetacodzienna.pl [dostęp 2024-04-10].
  12. 1 2 Polski Komitet ds Unesco: Krajowa lista [online], unesco.pl [dostęp 2024-04-06] (ang.).
  13. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Cieszynianka: Jerzy Wałga - Laur Honorowej Złotej Cieszynianki 2015 [online], OX.pl [dostęp 2024-04-06] (pol.).
  14. ↑ Cieszynianka: Jerzy Wałga - Laur Honorowej Złotej Cieszynianki 2015 [online], OX.pl [dostęp 2024-04-06] (pol.).
  15. ↑ Katalog Laurów Umiejętności i Kompetencji 2017 by Regionalna Izba Gospodarcza w Katowicach - Issuu [online], issuu.com, 29 stycznia 2018 [dostęp 2024-04-06] (ang.).
  16. ↑ Macierzowcy nagrodzeni - Macierz Ziemi Cieszyńskiej [online], macierz.cieszyn.pl [dostęp 2024-04-06].
  17. ↑ Hiszpańska Nagroda Nobla dla rusznikarstwa artystycznego? Walczą o nią w Cieszynie [online], Radio 90, 18 października 2023 [dostęp 2024-11-01] (pol.).
  18. ↑ Urszula Markowska, 100-lecie cieszyńskich taksówek | Tramwaj Cieszyński [online], 22 stycznia 2018 [dostęp 2024-04-10] (pol.).
  19. ↑ Magdalena Stokłosa, KORONKI CIESZYŃSKIE − ktokolwiek widział, ktokolwiek wie? | Tramwaj Cieszyński [online], 4 sierpnia 2017 [dostęp 2024-04-10] (pol.).
  20. ↑ Instagram [online], www.instagram.com [dostęp 2025-04-20].

Bibliografia

  • Joanna Świba, Cieszynka - rzemiosło, które stało się sztuką, Cieszyn 2021, ISBN:978-83-958906-5-9.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.