Juliusz Starzyński

Juliusz Starzyński
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

28 lutego 1906
Lwów

Data i miejsce śmierci

11 grudnia 1974
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski w Warszawie

Zawód, zajęcie

historyk sztuki, krytyk sztuki

Tytuł naukowy

profesor

Uczelnia

Uniwersytet Warszawski

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Kawaler 1. Stopnia Orderu Danebroga (Dania) Kawaler I Klasy Orderu Gwiazdy Polarnej (Szwecja) Order Gwiazdy Rumuńskiej Order Zasługi WRL V Klasy (1949–1953)
Grób Juliusza Starzyńskiego na warszawskim cmentarzu Powązkowskim

Juliusz Stanisław Starzyński (ur. 28 lutego 1906 we Lwowie, zm. 11 grudnia 1974 w Warszawie) – polski historyk sztuki, krytyk sztuki, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, twórca Państwowego Instytutu Sztuki (późniejszego Instytutu Sztuki PAN).

Życiorys

Okres przedwojenny

Syn doktora praw Witolda, uczestnika walk o Lwów w 1918, w czasie wojny polsko-bolszewickiej tłumacza przy komendancie Francuskiej Misji Wojskowej w Polsce, i szwajcarskiej guwernantki języka francuskiego Julii Florentyny Dorsaż[1].

Mieszkał we Lwowie do matury złożonej w 1924 w III Gimnazjum Klasycznym im. Stefana Batorego. Był tam także uczniem Szkoły Dramatycznej Franciszka Frączkowskiego[1].

Na Uniwersytecie Warszawskim studiował najpierw krótko romanistykę (był dwujęzyczny), a w maju 1929 ukończył historię sztuki jako seminarzysta Zygmunta Batowskiego[1]. Odbył służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Wojsk Łączności w Zegrzu i półroczne stypendium Polskiej Akademii Umiejętności we Włoszech, Austrii i Niemczech, po czym obronił w grudniu 1931 doktorat na Uniwersytecie Warszawskim[1]. W 1935 habilitował się tamże na podstawie rozprawy Wilanów. Dzieje budowy pałacu wilanowskiego za Jana III i objął stanowisko docenta na UW, jednocześnie rozpoczynając wykłady na Wydziale Sztuki Reżyserskiej w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej[2]. W tym samym roku mianowany dyrektorem Instytutu Propagandy Sztuki. W 1937 został kustoszem w Muzeum Narodowym w Warszawie[3].

II wojna światowa

W stopniu podporucznika wziął udział w kampanii wrześniowej 1939, a następnie według świadectw zgłosił się do niewoli niemieckiej kierowany poczuciem obowiązku oficerskiego[1]. Został osadzony w Oflagu VII A Murnau w Bawarii, gdzie zajmował się tworzeniem teatru obozowego jako reżyser dziewięciu sztuk (m.in. we współpracy z Leonem Schillerem[4]), autor inscenizacji i przekładów[5]. Tłumaczył także wiersze Gilberta Chestertona[4]. Wygłosił cykl wykładów pt. Sztuka i praca, w których omawiał rolę sztuki w wychowaniu „nowego człowieka”, stawiając jej za cel przezwyciężenie impresjonizmu, utożsamianego z wartościami burżuazji. Studził entuzjazm części obozowego środowiska artystycznego do naśladowania programów państwowych we Włoszech faszystowskich, wskazując na słabość tradycji polskiej[6]. Zaangażował Stefana[7] Wierzbowskiego do prowadzenia kursów o marksizmie[6]. W swoich wykładach z 1942 pt. Problemy sztuki polskiej sformułował koncepcję utworzenia ośrodka badawczego i wystawienniczego poświęconego sztuce pod nazwą instytutu[8]. W latach powojennych był członkiem Klubu Murnauczyków[4].

Okres powojenny

W 1949 roku został profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Od 1952 był członkiem korespondentem, a od 1966 członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Nauk[9]. Publikował prace głównie z zakresu historii sztuki XIX i XX wieku oraz teorii sztuki.

Na zjeździe plastyków w Nieborowie w lutym 1949 roku wygłosił referat wprowadzający, w którym uznał socrealizm za obowiązującą metodę twórczą. Jednocześnie wstąpił również do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Preferował sztukę monumentalną, publiczną, Felicjana Szczęsnego Kowarskiego i Xawerego Dunikowskiego czy syntetyczną formę prac Tadeusza Kulisiewicza. Do Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie wprowadził Mieczysława Porębskiego, popierał Urbanowicza i Kokoszkę. Jego koncepcja „polskiej drogi do samodzielności w sztuce” nawiązywała do idei „Bloku” i odpowiadała duchowi sztuki lat 30. Starzyński patronował „białostocko-frontowej” grupie, która wraz z grupą „realistów” wyznaczała koncepcję socrealizmu.

30 listopada 1949 założył – prawdopodobnie na kanwie planów z okresu jenieckiego – Państwowy Instytut Sztuki (PIS) i został jego dyrektorem[10][11].

W ankiecie personalnej z 1950 wskazał, że nie należał przed 1939 do żadnej organizacji politycznej[10].

Został komisarzem pawilonu polskiego na Biennale w Wenecji w 1954.

W 1958-1959 był komisarzem działu polskiego na międzynarodowej wystawie w Moskwie. Wbrew głoszonym przez siebie poglądom o wyłączności socrealizmu, w Moskwie zaprezentował przegląd wszystkich kierunków w sztuce polskiej, co spotkało się z gwałtowną krytyką ze strony radzieckich krytyków sztuki. W rezultacie PIS został w 1959 włączony do Polskiej Akademii Nauk jako Instytut Sztuki PAN, a on sam odwołany ze stanowiska dyrektora w połowie roku 1960[11].

W 1960 zainicjował i zorganizował w Warszawie VII Kongres Międzynarodowego Stowarzyszenia Krytyków Sztuki (AICA) pod hasłem Sztuka – narody – świat[6]. Podczas konferencji w Nieborowie w lutym 1958 próbował podporządkować AICA redagowane przez jego doktoranta Aleksandra Wojciechowskiego pismo „Przegląd Artystyczny”[12].

W latach 1969–1974 ponownie kierował Instytutem Sztuki PAN[11]. W 1969 był członkiem Komisji Nagród Ministerstwa Kultury i Sztuki[13].

Pełnione funkcje

Instytut Sztuki PAN przejął w latach siedemdziesiątych prawie sto tomów archiwum Juliusza Starzyńskiego, gromadzonego od roku 1935.

Juliusz Starzyński spoczywa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 237–IV–11)[16].

Odznaczenia

Publikacje (wybór)

  • Juliusz Starzyński: Ludzie i obrazy: od Davida do Picassa, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1958.
  • Juliusz Starzyński: O malarstwie Picassa, Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1956.
  • Juliusz Starzyński: O naukowo-krytycznej interpretacji dzieła sztuki, Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1950.
  • Juliusz Starzyński: O realizmie w polskiej krytyce artystycznej XIX wieku, Warszawa: 1951
  • Juliusz Starzyński: O romantycznej syntezie sztuk: Delacroix, Chopin, Baudelaire, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1965.
  • Juliusz Starzyński: Od Courbeta do Picassa, czyli o perspektywach sztuki nowoczesnej, Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1955.
  • Juliusz Starzyński: Les peintres polonais a la XXIX-e Biennale, Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1958
  • Juliusz Starzyński: Pięć wieków malarstwa polskiego, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1952.
  • Juliusz Starzyński: Problemy współczesnego malarstwa w świetle II Ogólnopolskiej Wystawy Plastyki, Warszawa 1952
  • Juliusz Starzyński: Delacroix et Chopin, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963.
  • Juliusz Starzyński: Fünf Jahrhunderte polnischer Malerei. 3, erweiterte und neu gestaltete Ausgabe, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1953.
  • Juliusz Starzyński: Impresjonizm i zagadnienie stylu w sztuce nowoczesnej, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Propagandy Sztuki, 1937 (Warszawa: M. Arct).
  • Juliusz Starzyński: Jak patrzeć na dzieło sztuki, Warszawa: Centralny Instytut Kultury, 1948.
  • Juliusz Starzyński: Jan Matejko, Państwowy Instytut Sztuki. Warszawa: „Sztuka”, 1953
  • Juliusz Starzyński: Jan Matejko, Warszawa: „Arkady”, 1973.
  • Juliusz Starzyński: Przemiany malarstwa europejskiego od romantyzmu do realizmu, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Sekcja Historii Sztuki, 1955.
  • Juliusz Starzyński: Realizm mieszczański a realizm socjalistyczny w nawiązaniu do obecnej sytuacji malarstwa polskiego, Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1950.
  • Juliusz Starzyński: Romantyzm i narodziny nowoczesności: Stendhal, Delacroix, Baudelaire, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972.
  • Juliusz Starzyński: Rozwój nauki o sztuce w Polsce Ludowej w latach 1944–1954, Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1955
  • Juliusz Starzyński: Sztuka w świetle historii: studia z metodologii historii sztuki, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1951.
  • Juliusz Starzyński: Śladami postępowej myśli polskiej, Warszawa: 1952
  • Juliusz Starzyński: Van Gogh – człowiek i malarz, Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1954.
  • Juliusz Starzyński: Wilanów: dzieje budowy pałacu za Jana III, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976
  • Włoska grafika współczesna: wybór z III Biennale w Wenecji: Warszawa, październik 1959 / Związek Polskich Artystów Plastyków, Centralne Biuro Wystaw Artystycznych ; [przedmowa J. Starzyński]. Warszawa: Związek Polskich Artystów Plastyków, 1959.
  • Wojsko polskie w sztuce współczesnej / [tekst Juliusz Starzyński] ; współpraca Główny Zarząd Polityczny Wojska Polskiego i Muzeum Wojska Polskiego. Warszawa: Wydawnictwo „Ruch”, 1968.
  • Wystawa grafiki meksykańskiej „Taller de Gráfica Popular” (Warsztat Grafiki Ludowej) / [przedmowa J. Starzyński, N. Fryd].Warszawa: Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, 1950.
  • Wystawa polskiego malarstwa batalistycznego: VI-IX 1939 / Instytut Propagandy Sztuki ; [przedmowa Juliusz Starzyński]. Warszawa: IPS, 1939
  • Juliusz Starzyński: Z dziejów teorii sztuki w epoce Odrodzenia, Warszawa: 1951
  • Z zagadnień plastyki polskiej w latach 1918–1939: zbiór studiów pod red. Juliusza Starzyńskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1963.
  • Juliusz Starzyński: Zadania krytyki artystycznej i nauki o sztuce, Warszawa: Państwowy Instytut Sztuki, 1953.
  • Ze studiów nad genezą plastyki nowoczesnej w Polsce: zbiór studiów / pod red. Juliusza Starzyńskiego Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo PAN, 1966.

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 Sosnowska 2011 ↓, s. 142.
  2. ↑ Sosnowska 2011 ↓, s. 142–143.
  3. ↑ Sosnowska 2011 ↓, s. 143.
  4. 1 2 3 Sosnowska 2011 ↓, s. 141.
  5. ↑ Stefan Majchrowski: Za drutami Murnau. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970, s. 103, 106, 107.
  6. 1 2 3 Sosnowska 2011 ↓, s. 145.
  7. ↑ Por. lista więźniów: Piotr Kożuchowski, Oflag VII A Murnau (1939–1945). Lista jeniecka [online], s. 148. Na temat Stefana Wierzbowskiego (1891–1960), weterana walk o Lwów i pracownika Urzędu Głównego Prokuratorii Generalnej RP zob. też Maciej Gemra, Pracownicy przedwojennej Prokuratorii Generalnej RP i ich dalsze losy, „Głos Prawa. Przegląd Prawniczy Allerhanda”, 5 (2), 2022, s. 490.
  8. ↑ Sosnowska 2011 ↓, s. 145–146.
  9. ↑ Członkowie PAN: Skorowidz.
  10. 1 2 Sosnowska 2011 ↓, s. 146.
  11. 1 2 3 Historia IS PAN. Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk. [zarchiwizowane z tego adresu (7 marca 2011)].
  12. ↑ Sosnowska 2011 ↓, s. 149.
  13. ↑ Dziennik Polski, r. XXV, nr 169 (7905), s. 3.
  14. ↑ Historia SHS. [dostęp 2013-01-25].
  15. ↑ Działalność Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. [dostęp 2013-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-09-05)].
  16. ↑ Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.
  17. 1 2 3 4 5 6 Andrzej Ryszkiewicz: Starzyński Juliusz Stanisław (1906–1974). [w:] Polski Słownik Biograficzny t. XLII/2003-2004 [on-line]. ipsb.nina.gov.pl. [dostęp 2017-09-10].
  18. ↑ M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007.

Bibliografia

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.