Kacykowiec andyjski

Kacykowiec andyjski
	Cacicus chrysonotus
	d’Orbigny & Lafresnaye, 1838
	; Kacykowiec andyjski budujący gniazdo
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	kacykowate
Podrodzina	kacykowce
Rodzaj	Cacicus
Gatunek	kacykowiec andyjski
Synonimy
	Cassicus Chrysonotus d’Orbigny & Lafresnaye 1838; Xanthornus leucoramphus Bonaparte, 1845; Cacicus leucoramphus (Bonaparte, 1845);
	Cassicus Chrysonotus d’Orbigny & Lafresnaye 1838; Xanthornus leucoramphus Bonaparte, 1845; Cacicus leucoramphus (Bonaparte, 1845);
podgatunek
	C. c. chrysonotus d’Orbigny & Lafresnaye, 1838; C. c. leucoramphus (Bonaparte, 1845); C. c. peruvianus J.T. Zimmer, 1924;
	C. c. chrysonotus d’Orbigny & Lafresnaye, 1838; C. c. leucoramphus (Bonaparte, 1845); C. c. peruvianus J.T. Zimmer, 1924;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; podgatunek chrysonotus podgatunki leucoramphus i peruvianus

Kacykowiec andyjski^[4], kacyk andyjski^[5] (Cacicus chrysonotus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny kacykowatych (Icteridae); stosunkowo rzadko występujący w górskich lasach tropikalnych na zboczach Andów od zachodniej Wenezueli do środkowej Boliwii. Tworzy dwie odrębne subpopulacje – północną i południową, dawniej przez niektórych autorów traktowane jako osobne gatunki. Jest uznawany za gatunek najmniejszej troski.

Systematyka

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisali Alcide d’Orbigny i Frédéric de Lafresnaye, nadając mu nazwę [Cassicus] Chrysonotus. Opis ukazał się w 1838 roku w „Magasin de zoologie”^[6]. Jako miejsce typowe autorzy wskazali Yungas w Boliwii^[2]. Dawniej gatunek bywał zaliczany do rodzaju Archiplanus^[7]^[8]. Wyróżnia się trzy podgatunki Cacicus chrysonotus^[7]^[9]^[10]:

C. c. chrysonotus Orbigny & Lafresnaye, 1838 – kacykowiec andyjski^[4]
C. c. leucoramphus (Bonaparte, 1845) – kacykowiec kolumbijski^[4]
C. c. peruvianus J.T. Zimmer, 1924

Niektórzy autorzy traktowali podgatunki leucoramphus i peruvianus jako osobny gatunek – Cacicus leucoramphus^[3]^[8]^[9].

Etymologia

Cacicus: hiszpańska nazwa „Cacique” dla kacyka, od nazwy cacike oznaczającej w języku Tainów ‘szefa’, od majańskiego cakchikeles ‘wódz’^[11].
chrysonotus: gr. χρυσονωτος, khrusonōtos – ‘złotogrzbiety’^[12].

Morfologia

Nieduży ptak ze średniej wielkości, grubym u nasady, dosyć długim i szpiczastym, bladym w kolorze kości słoniowej (z odcieniami od żółtego do zielonkawego) dziobem. Tęczówki niebieskie lub błękitne, u osobników młodocianych ciemnobrązowe. Nogi czarne. Ptak o błyszczącym czarnym upierzeniu z żółtym kuprem i dolną częścią grzbietu. Dymorfizm płciowy słabo widoczny, samice są mniejsze i mają bardziej matowe upierzenie. Długość ciała z ogonem: C. c. chrysonotus około 28–30 cm, C. c. leucoramphus: samce 28 cm, samice 25 cm; masa ciała: C. c. chrysonotus: samiec 92,5 g, samica 66,5 g, C. c. leucoramphus: samiec 98 g, samica 64,5 g^[7]^[8].

Zasięg występowania

Kacykowiec andyjski występuje^[7]:

C. c. chrysonotus – w peruwiańskich Andach na południe od regionu Junín do departamentu Santa Cruz w środkowej Boliwii,
C. c. leucoramphus – w Andach od stanu Táchira na zachodzie Wenezueli, poprzez Kolumbię do południowo-wschodniego Ekwadoru i skrajnie północno-zachodniej części Peru (w regionie Piura),
C. c. peruvianus – na wschodnich stokach peruwiańskich Andów od regionu Amazonas do regionu Junín.

Jest gatunkiem osiadłym^[7]^[8]. Zasięg występowania według szacunków organizacji BirdLife International obejmuje 2,55 mln km²^[13].

Ekologia

Głównym habitatem kacykowca andyjskiego są subtropikalne i umiarkowane górskie lasy deszczowe z przewagą drzew z rodzajów kluzja i onatnia. Występuje na wysokościach od 1800 do 3600 m n.p.m., a poszczególne podgatunki: C. c. chrysonotus 1800–3300 m n.p.m., C. c. leucoramphus 2000–3600 m n.p.m., C. c. peruvianus 2000–3300 m n.p.m. Jest gatunkiem osiadłym, chociaż możliwe są pewne migracje wysokościowe zimą. Żeruje w koronach drzew i na obrzeżach lasu, także wśród bambusów. W skład jego diety wchodzą głównie owady i inne stawonogi; zjada także owoce i nektar. Kacykowiec andyjski występuje pojedynczo, w parach lub w niewielkich grupach po 5–10 osobników. Żeruje także w stadach mieszanych z ptakami m.in. z rodzaju Cyanolyca, andotanagrem kapturowym czy kacykarzem^[7]. Długość generacji jest określana na 4,6 lat^[13].

Rozmnażanie

Niewiele wiadomo o rozmnażaniu tego gatunku. Sezon lęgowy w Kolumbii trwa od lutego do lipca, w Boliwii obserwowano podloty w okresie październik–styczeń. Gniazduje pojedynczo lub w niewielkich koloniach. Obserwowano kolonię sześciu gniazd w Ekwadorze. Gniazdo w postaci podłużnego worka dochodzącego do około 50 cm długości z wejściem usytuowanym w górnej części, zbudowane jest z włókien roślinnych i umieszczone na gałęzi na średniej wysokości^[7].

Status

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN kacykowiec andyjski klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność populacji nie została określona, ale ptak ten opisywany jest jako dość pospolity w południowej części zasięgu, za to rzadki w Kolumbii i Wenezueli. BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako lekko spadkowy ze względu na wylesianie^[13].

Przypisy

↑ Cacicus chrysonotus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
1 2 Denis Lepage: Bolivian Cacique Cacicus chrysonotus (d’Orbigny & Lafresnaye, 1838). Avibase. [dostęp 2022-09-16]. (ang.).
1 2 Cacicus chrysonotus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2023 [dostęp 2025-04-23] (ang.).
1 2 3 Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Icteridae Vigors, 1825 – kacykowate – New World Blackbirds (wersja: 2021-05-26). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-09-19].
↑ P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 404, 1999.
↑ Alcide d’Orbigny i Frédéric deA.’O.F. Lafresnaye, Synopsis Avium, in ejus per Americam meridionalem itinere, collectarum et ab ipso viatore necnon, „Magasin de zoologie”, 8 cl.2, Paryż 1838, s. 3 (fr.).
1 2 3 4 5 6 7 Rosendo Fraga: Mountain Cacique (Cacicus chrysonotus), version 1.1. [w:] Birds of the World (red. B.K. Keeney) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2022. [dostęp 2025-04-23]. (ang.).
1 2 3 4 Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott & David Christie (red.). T. 16: Tanagers to New World Blackbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 748. ISBN 978-84-96553-78-1. (ang.).
1 2 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v15.1). [dostęp 2025-04-23]. (ang.).
↑ HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 9 [online], październik 2024 [dostęp 2025-04-23] .
↑ Cacicus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2025-04-23] (ang.).
↑ chrysonotus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-16] (ang.).
1 2 3 Species factsheet: Mountain Cacique Cacicus chrysonotus [online], BirdLife International, 2023 [dostęp 2025-04-23] (ang.).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Nagrania głosów. [w:] xeno-canto [on-line].

[itis-1] Cacicus chrysonotus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[AviBase-2] 1 2 Denis Lepage: Bolivian Cacique Cacicus chrysonotus (d’Orbigny & Lafresnaye, 1838). Avibase. [dostęp 2022-09-16]. (ang.).

[iucn-3] 1 2 Cacicus chrysonotus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2023 [dostęp 2025-04-23] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-4] 1 2 3 Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Icteridae Vigors, 1825 – kacykowate – New World Blackbirds (wersja: 2021-05-26). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-09-19].

[mc-5] P. Mielczarek & W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, s. 404, 1999.

[oryg-6] Alcide d’Orbigny i Frédéric deA.’O.F. Lafresnaye, Synopsis Avium, in ejus per Americam meridionalem itinere, collectarum et ab ipso viatore necnon, „Magasin de zoologie”, 8 cl.2, Paryż 1838, s. 3 (fr.).

[botw-7] 1 2 3 4 5 6 7 Rosendo Fraga: Mountain Cacique (Cacicus chrysonotus), version 1.1. [w:] Birds of the World (red. B.K. Keeney) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2022. [dostęp 2025-04-23]. (ang.).

[HBW_16-8] 1 2 3 4 Handbook of the Birds of the World. Josep del Hoyo, Andrew Elliott & David Christie (red.). T. 16: Tanagers to New World Blackbirds. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 748. ISBN 978-84-96553-78-1. (ang.).

[ioc-9] 1 2 F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v15.1). [dostęp 2025-04-23]. (ang.).

[hbwcheck-10] HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 9 [online], październik 2024 [dostęp 2025-04-23] .

[11] Cacicus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2025-04-23] (ang.).

[12] chrysonotus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-09-16] (ang.).

[birdlife-13] 1 2 3 Species factsheet: Mountain Cacique Cacicus chrysonotus [online], BirdLife International, 2023 [dostęp 2025-04-23] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]