Kalendarium historii Nowego Sącza

Kalendarium historii Nowego Sącza – uporządkowany chronologicznie, począwszy od czasów najdawniejszych aż do współczesności, wykaz dat i wydarzeń związanych z historią miasta Nowego Sącza.

• 1292, 8 listopada – król Wacław II nadaje przywilej lokacyjny miastu Nowy Sącz. Lokowany teren położony był na północ od wsi Kamienica, w widłach rzek Dunajec i Kamienica^[1][2].

• 1350–1360 – budowa z inicjatywy Kazimierza Wielkiego murowanego zamku w miejscu dworzyszcza z czasów lokacji miasta na skarpie w obrębie fortyfikacji miejskich^[1].
• 1360 – w obrębie przedmieścia Węgierskiego powstaje szpital^[1].
• 1370 – w Zamku Królewskim gości Ludwik Węgierski, podążający do Krakowa, aby zostać królem Polski.
• 1384, jesień – na zamku w Nowym Sączu gości Jadwiga Andegaweńska, która to 16 października tego roku w Krakowie zostanie koronowana przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Bodzantę na króla Polski^[2][a].

• 1410, kwiecień – król Władysław Jagiełło wraz z księciem Witoldem i rycerstwem polskim, na Zamku Królewskim w Nowym Sączu układają plan wystąpienia przeciw Krzyżakom^[1][3].
• 1420 – Jakub z Nowego Sącza zostaje rektorem Akademii Krakowskiej^[2].

• 1554 – miasto uzyskał prawo składu^[4]
• 1611, 19 czerwca – w przeciągu niemal czterech godzin spaleniu uległo niemal całe miasto włącznie z trzema kościołami, dzwonnicami, pokryciami murów, basztami, uzbrojeniem, ratuszem i większą częścią domów. W pożarze szczególnie ucierpiała kolegiata św. Małgorzaty. Obraz Przemienienia Pańskiego z klasztoru oo. franciszkanów, gdzie początkowo się znajdował cudownie ocalał^[2].
• 1654 – w kościele franciszkanów pw. Narodzenia NMP, z fundacji Konstantego Jacka Lubomirskiego powiększona została kaplica Przemienienia Pańskiego.
• 1655, 12 grudnia – oddziały chłopskie zajęły miasto, tym samym oswobadzając Nowy Sącz spod "potopu szwedzkiego"^[2].
• 1768 – wybuch pożaru w Zamku Królewskim, wywołany przemarszem konfederatów barskich i ich nieostrożnością, który zniszczył zamek.
• 1770 – Nowy Sącz zostaje włączony do Monarchii Habsburgów^[2].

• 1849, – otwarcie przez Romana Pisza pierwszej w mieście drukarni – „Zakład Graficzny”.
• 1876, 18 sierpnia – otwarcie linii kolei żelaznych, Nowy Sącz – Stróże (fragment linii Tarnów – Plavec)^[2].
• 1887, 25 maja – powstanie w Nowym Sączu Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół". Jego założycielami było grono najwybitniejszych i najbardziej światłych obywateli miasta z notariuszem, doktorem praw Lucjanem Lipińskim na czele. On też został pierwszym prezesem sądeckiej organizacji^[2][5].
• 1892, 16 lipca – odbył się uroczysty akt poświęcenia kamienia węgielnego pod gmach siedziby Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół" (odkrytego podczas remontu w 2001 roku)^[5].
• 1892, 8 listopada – w 600 rocznicę nadania praw miejskich Nowemu Sączowi oddano do użytku siedzibę Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół"^[2][5].
• 1892, 3 lipca – w Nowym Sączu powstaje pierwsza polityczna organizacja chłopska w Europie, Związek Stronnictwa Chłopskiego – zwany związkiem braci Potoczków^[2].
• 1894, 17 kwietnia – przed południem w dzień targowy pojawił się ogień w piekarni Hebenstreita. Pożar zniszczył całą północno-zachodniej części miasta, w tym budynek poczty, kamienice w rynku. Zniszczony został również doszczętnie Ratusz, okoliczne domy, klasztor jezuicki, gimnazjum, synagogi, młyn^[2].
• 1905 – rozpoczęto budowę szpitala miejskiego^[6]
• 1906 – szpital miejski rozpoczął funkcjonowanie^[6].
• 1908 – oddano do użytku budynek dworca kolejowego stacji Nowy Sącz
• 1911 – rozpoczęto budowę sieci wodociągowej w mieście którą zakończono rok później^[7].

• 1918:
  • 31 października – z Polskiej Komisji Likwidacyjnej z Krakowa nadszedł szyfrowany telegram złożony z dwóch słów: "Już czas!", tym samym bez rozlewu krwi zajęto koszary, obsadzono składy broni, amunicji, żywności, a na budynku stacji kolejowej zawieszono transparent: "Wolna, Zjednoczona, Niepodległa Polska"^[8].
  • 1 listopada – miasto odzyskuje niepodległość. Dowódca austriackiego garnizonu płk Henryk Fally przekazał najstarszemu wiekiem oficerowi polskiemu swoją szablę na znak oddania władzy^[8].
  • 2 listopada – w sali ratuszowej oddziały milicji złożyły uroczystą przysięgę na wierność Rzeczypospolitej Polskiej^[8].

• 1939:
  • 1 września – lotnictwo niemieckie zbombardowało stację kolejową oraz koszary.
  • 2 września – w wyniku przeprowadzonego nalotu na stację kolejową śmierć ponieśli pierwsi mieszkańcy miasta: Jan Biel oraz Stanisław Wożniak.
  • 7 września – do miasta wkroczyły wojska niemieckie.
• 1940, 28 czerwca – w lesie pod wsią Trzetrzewina Niemcy rozstrzelali 93 osoby przywiezione z więzienia w Nowym Sączu (patrz Akcja AB, dystrykt krakowski).

• 1941:
  • Czerwiec – władze okupacyjne utworzyły getto, w którym zgromadzili ponad 20 tys. nowosądeckich Żydów. Składało się ono z dwóch części: pierwszej – w centrum miasta i drugiej w dzielnicy Piekło.
• 1942:
  • 29 kwietnia – władze okupacyjne rozstrzeliwują kilkuset Żydów na cmentarzu żydowskim.
  • Sierpień – likwidacja getta i deportacja całej ludności żydowskiej do obozu zagłady w Bełżcu.

• 1945:
  • 6 kwietnia – Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy dla byłych żołnierzy AK i podziemia niepodległościowego. Obóz pracy nr 143 powstał w Nowym Sączu^[9].
  • 15 stycznia – o godzinie 12:50 grupa złożona z 14 samolotów IŁ-2 z 525. Pułku lotnictwa szturmowego zaatakowała stację kolejową oraz stojące na peronach składy, powodując tylko niewielkie straty^[10].
  • 18 stycznia – wycofujące się z miasta jednostki niemieckie wysadziły drewniany most drogowy i most kolejowy na rzece Dunajec.
• 1946 – za bohaterską postawę w czasie wojny i za wybitny udział ludności w konspiracji miasto zostało odznaczone przez KRN Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy.
• 1951, 25 lipca – utworzono Nowosądeckie Zakłady Przemysłu Terenowego.
• 1957 – rozpoczęto budowę pierwszego osiedla mieszkaniowego "Łany" w czworoboku ulic Żółkiewskiego, Limanowskiego, Reja i Bieruta (dziś Grota–Roweckiego) składające się z trójkondygnacyjnych bloków mieszkalnych^[7].
• 1959 – oddano do użytku nowy most drogowy na rzece Dunajec.
• 1964, 1 września – w 25 rocznicę wybuchu II wojny światowej wmurowany został akt erekcyjny pod budowę szkoły Szkoły Podstawowej nr 7^[11].
• 1965:
  • rozpoczynają funkcjonowanie Sądeckie Zakłady Elektro-Węglowe^[7].
  • 15 grudnia – oddano do użytku budynek szkolny przy ul. Bieruta (obecnie Grota-Roweckiego) Szkoły Podstawowej nr 7^[11].
• 1966, 16 stycznia – nastąpiło uroczyste otwarcie Szkoły Podstawowej nr 7. Otrzymała ona imię Obrońców Pokoju i została przekształcona z żeńskiej na koedukacyjną. Liczyła wówczas 14 oddziałów, w których uczyło się 452 uczniów^[11].
• 1967 – otwarto hotel Orbis-Beskid^[12].
• 1975 – założono Sądecki Park Etnograficzny.
• 1976, 1 stycznia – w ramach przekształceń Nowosądeckich Zakładów Przemysłu Terenowego utworzono Nowosądecką Fabrykę Urządzeń Górniczych NOWOMAG.
• 1977 – w granice miasta włączono Biegonice.
• 1979
  • rozpoczynają funkcjonowanie Sądeckie Zakłady Napraw Autobusów^[13].
  • założenie lodziarni Koral. W 2004 firma stanie się liderem w produkcji lodów w Polsce.
• 1988 – Roman Kluska założył firmę Optimus, która w latach 90. stanie się czołowym producentem komputerów w Polsce. Obecna nazwa firmy to CD Projekt.
• 1989, 1 sierpnia rozpoczęła działalność firma Wiśniowski, znana z produkcji bram garażowych, ogrodzeń, okien i drzwi.

• 1991
  • działalność rozpoczęła pierwsza prywatna uczelnia wyższa, Sądecko-Podhalańska Szkoła Biznesu, obecnie Wyższa Szkoła Biznesu – National Louis University z siedzibą w Nowym Sączu.
  • założenie firmy Fakro, przyszłego znaczącego producenta okien dachowych, produktów do zabudowy poddasza oraz stolarki pionowej.
• 1998
  • 1 lipca rozpoczęła działalność pierwsza publiczna uczelnia wyższa, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa (PWSZ), obecnie funkcjonująca jako Akademia Nauk Stosowanych^[14].
  • wrzesień - otwarto pierwszą publiczną krytą pływalnie przy ul. Nadbrzeżnej.
• 1999 – otwarcie pierwszego sklepu wielkopowierzchniowego: „Real” przy ulicy Gorzkowskiej^[15].
• 2005 – Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego Nowy Sącz zmieniają nazwę na Newag.
• 2011 – 2 maja, inauguracja Miasteczka Galicyjskiego, rekonstrukcji małomiasteczkowej zabudowy z przełomu XIX i XX wieku.
• 2012 – rozbiórka pomnika Wdzięczności Armii Czerwonej przy Alei Wolności oraz ekshumacja poległych żołnierzy radzieckich^[16].

• Kalendarium historii Polski
• Nowy Sącz
• Jan Sygański: Nowy Sącz jego dzieje i pamiątki dziejowe, Nowy Sącz, 1892
• Jan Sygański: Historya Nowego Sącza od wstąpienia dynastyi Wazów do pierwszego rozbioru Polski, Lwów, 1901–1902

• Leszek Migrała: Wybór ważniejszych dat z historii Nowego Sącza z lat 1292–1770. nsi.pl, przed 2003-05-22. [dostęp 2021-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-07-12)].
• Marek Basiaga, Leszek Migrała: Wybór ważniejszych dat z historii Nowego Sącza z lat 1770–1889. nsi.pl, przed 2003-05-22. [dostęp 2021-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-07-13)].
• Marek Basiaga, Leszek Migrała: Wybór ważniejszych dat z historii Nowego Sącza z lat 1890–1918. nsi.pl, przed 2003-05-22. [dostęp 2021-06-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2003-07-13)].