Kaligrafia

Fragment Biblii łacińskiej z 1407 r. (Lb 1:24–26)

Kaligrafia (gr. καλλιγραφία od καλὸς 'piękny' i γρᾰ́φειν 'pisać') – sztuka starannego i estetycznego pisania, często również zdobionego artystycznie. Nauka kaligrafii miała kształtować charakter oraz cierpliwość. Kaligrafia była podstawowym przedmiotem w szkołach. Do około 1960 r. była w Polsce przedmiotem nauczania początkowego, mającym na celu doskonalenie pisma odręcznego.

Ułożenie ciała do pisania i trzymania pióra w kaligrafii, 1781

O kaligrafii pisał m.in. Dominik Gabriel Szybiński w „Sztuce Pisania w Trzech Rozdziałach” w 1781 r. Wg. autora kaligrafia była traktowana jako sztuka „malowania słów” i wyrażania myśli za pomocą precyzyjnych znaków na papierze: „pisanie to sztuka mówienia do oczu”[1].

Materiały i narzędzia

Tradycyjnie pisania używano piór gęsich, które odpowiednio przycinano i dopasowywano do rodzaju pisma. Proces ten wymagał precyzji – pióro musiało być odpowiednio zaostrzone, aby uzyskać właściwą grubość linii.

Inkausty były przygotowywane z naturalnych składników, takich jak galasy dębowe, ocet, guma arabska co zapewniało trwałość zapisu[1].

Zasady estetyki

Kaligrafowie przykładają dużą wagę do proporcji liter, ich nachylenia oraz odstępów między słowami. Na przykład litery w stylu włoskim mają wysokość równą siedmiu szerokościom pióra, a ich nachylenie wynosi trzy szerokości pióra względem linii pionowej[1].

Ważnym elementem jest symetria i harmonia między literami oraz ozdobne zawijasy (tzw. zawody zamaszyste[1]), które nadają pismu elegancji[1].

Kaligrafia w polskiej szkole przedwojennej

Od początku XX w. kaligrafii uczono w klasach początkowych na obowiązkowych zajęciach języka polskiego. Sztuka pisania traktowana była jako podstawa nauki zwykłego pisania[2].

Przed wojną wydawano wiele podręczników do nauki kaligrafii, a nauczyciele posiłkowali się różnymi tytułami. Najbardziej znany i polecany przez Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego było dzieło Stefana Tatucha Nauka pisma ozdobnego i użytkowego: podręcznik dla nauczycieli i uczniów seminariów nauczycielskich. Inną popularną książką był Podręcznik do nauki kaligrafii dla użytku szkolnego i domowego Józefa Czerneckiego, Józefa Szablowskiego i Stefana Tatucha[3]. Autorzy tej monografii przekonywali, że uczniowie, którzy znają zasady dobrego pisania, w późniejszym życiu wystrzegają się nie tylko plam w zeszycie czy książce, ale także wszystkiego, co mogłoby splamić życie. Zachęcali do ćwiczenia pięknego pisania na fragmentach Pisma Świętego czy sentencji i prawd życiowych.

Celem kaligrafii jest: 1. wyuczenie dzieci pisma pięknego t. j. wyraźnego i kształtnego, 2. wpojenie wczesne w uczących się zamiłowania porządku, czystości i piękna.[4]

J. Czernecki, J. Szablowski, S. Tatuch

W podręczniku wymieniono następujące metody nauczania[5]:

  • poglądowa – uczeń powinien nie tylko słuchać o pięknym pisaniu, ale również widzieć poprawnie zapisane znaki (na tablicy, w zeszycie, na wywieszonych planszach);
  • posiłkowa pisania w powietrzu – przed pisaniem w zeszycie – omawianie przy pomocy specjalistycznego słownictwa danego znaku i jednoczesne kreślenie go w powietrzu;
  • mechaniczna – ćwiczenie za pomocą kalki lub wzoru prawidłowo zapisanych liter;
  • linearna – wykorzystywanie linii pomocniczych do zachowania koniecznych równości pisma;
  • Carstairsa (amerykańska a raczej angielska) – ćwiczenia ramienia, ręki i palców potrzebne do odpowiedniego prowadzenia pióra;
  • pisania w takt – wykonywanie czynności związanych z pisaniem i samo kreślenie znaków na komendę nauczyciela (wszyscy uczniowie równocześnie, w jednym czasie);
  • genetyczna – rozkładanie znaków na części składowe w celu zrozumienia budowy pisma[4].

W polskiej szkole przedwojennej pisania uczono w kilku etapach[6]:

  1. w klasie pierwszej uczono czytania i pisania: przepisywano litery z tablicy nie zwracając uwagi na estetykę pisma,
  2. następnie nauczano budowy liter: ćwiczono zapisywanie wyrazów bez odrywania pióra (do tego celu wykorzystywano zeszyty z czterema liniami);
  3. od klasy czwartej skupiano się na trudniejszych odmianach znaków: pisano w zeszytach z jedną linią lub na gładkich kartkach;
  4. w klasach najstarszych zachęcano do używania ozdobnych zawijasów przy literach, aby wykształcić indywidualny charakter pisma[7].

Pismo, którego uczono w przedwojennych polskich szkołach, przypominało krój copperplate (czyli kursywa angielska); było pochylone i składało się z linii o zróżnicowanej grubości[6][5].

Zobacz też

Przypisy

  1. 1 2 3 4 5 Dominik Gabriel Szybiński, Sztuka Pisania w Trzech Rozdziałach : Wyięta Z Encyklopedyi I Pozytecznemi Przydatkami Pomnozona, Michał Gröll, 1781, s. 1-71 (pol.).
  2. ↑ Landowska i Bodziony 2017 ↓, s. 11.
  3. ↑ Kamler 2017 ↓, s. 28.
  4. 1 2 Czernecki, Szablowski i Tatuch 1904 ↓, s. 26.
  5. 1 2 Kafarska 2017b ↓.
  6. 1 2 Kafarska 2017a ↓.
  7. ↑ Tatuch 1927 ↓, s. 53.

Bibliografia

  • Agata Kafarska: Kaligrafia w przedwojennej szkole. się rysuje, 2017-09-21.
  • Agata Kafarska: Jak wyglądało przedwojenne pismo szkolne. się rysuje, 2017-10-09.
  • Józef Czernecki, Józef Szablowski, Stefan Tatuch: Podręcznik do nauki kaligrafii dla użytku szkolnego i domowego. Lwów: 1904.
  • Anna Kamler, Kaligrafia, [w:] Anna Żbikowska Migoń, Marta Skalska-Zlat (red.), Encyklopedia książki, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2017, s. 26-28.
  • Ewa Landowska, Barbara Bodziony: Piękna litera: uncjała, italika. Kraków: 2017.
  • Stefan Tatuch: Nauka pisma ozdobnego i użytkowego: podręcznik dla nauczycieli i uczniów seminariów nauczycielskich. Lwów: 1927.

Linki zewnętrzne

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.