Kaliska Piesza Pielgrzymka na Jasną Górę

Zgodnie z archiwaliami jasnogórskimi, najstarsza udokumentowana pielgrzymka z Kalisza na Jasną Górę odbyła się w 1637 roku, co lokuje ją na drugim miejscu pod względem chronologii w Polsce. Starsza jest pielgrzymka z Gliwic, zapoczątkowana w 1626 roku^[4]. Na podstawie zachowanych źródeł ustalono, że tradycja kaliska charakteryzuje się najdłuższą, nieprzerwaną ciągłością: coroczne przybycia do sanktuarium odbywają się bez przerw od momentu jej powstania^[2]. Gliwicka pielgrzymka natomiast przez dwie dekady wyruszała, lecz nie docierała do celu^[5].

Jasnogórskie archiwa podają jako datę pierwszej pielgrzymki rok 1637 i od tamtego wydarzenia numerowane są kolejne pielgrzymki (np. pielgrzymka z 2024 roku była liczona jako 387.^[6]), lecz istnieją starsze dokumenty, potwierdzające pielgrzymki z Kalisza: w 1607 roku na Jasną Górę wyruszyła grupa sodalistów z kolegium jezuitów w Kaliszu, której kapelanem był Szymon Wysocki, a w 1618 wyruszyła zorganizowana przez Bractwo Męki Pańskiej pielgrzymka z kościoła ojców franciszkanów^[1].

W Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej władze wprowadzały szereg przepisów utrudniających organizację pielgrzymek. Od 1949 roku wymagane było uzyskanie pozwoleń w prezydiach powiatowych rad narodowych, w związku z czym należało podawać listę nazwisk organizatorów oraz przewodników, a czasami pełną listę wszyskich uczestników. Według przepisów wprowadzonych w 1953 roku w każdej pielgrzymce musiał brać udział lekarz, a od 1954 roku również pielęgniarka i weterynarz^[7]. Niektóre źródła, powołując się na relacje Czesława Ryszki, zamieszczone w książce Od Józefa do Maryi. Od Maryi do Józefa, podają informację, iż od 1953 roku pielgrzymki były zakazane^[8][9].

W 1953 roku pątnicy opuszczali Kalisz pojedynczo. Za miastem wykonali przyozdobiony koroną cierniową krzyż z gałęzi brzozy, który nieśli na Jasną Górę. Ta pielgrzymka dotarła do celu mimo zatrzymania jej Godzieszach, gdzie pielgrzymów przesłuchano i sfotografowano oraz polecono im wrócić do domów. Podobnie było w 1954 roku – pielgrzymka została siłą powstrzymana w Kłobucku, przez co wędrowcy musieli omijać miasto polami.

W latach 1958–1963 pielgrzymka przebiegała inną trasą ze względu na reperkusje wyciągane przez władze wobec mieszkańców Głuszyny, którzy udzielali noclegu i dzielili się pożywieniem z pielgrzymami. W związku z tym pielgrzymi nocowali w Czajkowie^[10]. W 1960 roku milicja zatrzymywała i przesłuchiwała pielgrzymów, nakładając grzywnę na osoby niosące krzyż. Wśród ukaranych znalazł się Ryszard Przybyła (wysokość grzywny wynosiła 5 tys. zł) – wieloletni uczestnik kaliskich pielgrzymek – wskutek czego zmarł w wyniku zawału. Jego pogrzeb odbył się w Kolegiacie św. Pawła Apostoła w Kaliszu i przerodził się w manifestację religijną^[11].

Obowiązkowe zgłaszanie pielgrzymek i uzyskiwanie pozwoleń utrzymała ustawa o zgromadzeniach z 1962 roku^[7]. W tamtym roku władze odmawiały zgód pielgrzymkom, jako uzasadnienie podając zagrożenie ruchu drogowego związane z przemarszem pielgrzymów, co miałoby prowadzić do zamieszania, zakłócania spokoju i porządku publicznego^[11].

W 1963 roku władze zakazały wszystkich pielgrzymek na Jasną Górę z powodu epidemii ospy. Środowisko katolickie upatrywało w tym pretekst władz do kolejnych ograniczeń^[8][12]. Do Częstochowy miały być wpuszczane tylko osoby zaszczepione na cholerę oraz dur brzuszny. Trudnością w pokonaniu trasy pielgrzymki były zamknięte sklepy spożywcze, a także milicyjne obławy wyłapujące pielgrzymów i karające ich grzywnami. Z tych powodów część pielgrzymów miała rezygnować z dalszej trasy i nie docierać do Jasnej Góry. Mieszkańcy wsi na trasie pomagali jednak pielgrzymom w dotarciu do celu, potajemnie nocując ich w stodołach i dostarczając jedzenia. W Brzezinach uzbrojeni w cepy mieszkańcy mieli chronić pielgrzymów przed milicją. Pielgrzymka przekradała się małymi grupami bez księdza oraz krzyża, aby uniknąć represji. We wsi Opatów jedna z uczestniczek pielgrzymki – Zofia Kędzierska – zaproponowała, aby młodzi dobrali się w pary i udawali, że idą do Urzędu Stanu Cywilnego, który znajdował się naprzeciwko kościoła. W grupie jednak znajdował się konfident, przez co autorka pomysłu została ukarana grzywną zamienioną na areszt^[13].

W 1982 roku w pielgrzymce wzięło udział 1500 osób, mimo trwania wprowadzonego w grudniu 1981 roku stanu wojennego^[12].

W 2020 roku wprowadzono w Polsce obostrzenia, w związku z pandemią COVID-19. Z tego powodu pielgrzymka odbywała się w tzw. sposób sztafetowy^[14]. Całość trasy szła tylko wąska grupa organizatorów, natomiast reszta pielgrzymów pokonywała tylko odcinek trasy i wracała do domu. Dodatkowo zgodnie z wytycznymi sanepidu, ograniczono liczbę uczestników i wprowadzono zasadę 2-metrowych odstępów^[15]. W 2021 roku, mimo trwającej w Polsce pandemii, zdecydowano się na powrót do tradycyjnej formy pielgrzymki, rezygnując z tzw. sztafety^[16].