Kościół św. Małgorzaty w Kościelcu Kujawskim

Kościół świętej Małgorzaty

nr rej. A/769 z 10.03.1931[1]
kościół parafialny
widok od strony prezbiterium
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Kościelec Kujawski
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
parafia	św. Małgorzaty w Kościelcu Kujawskim
Wezwanie	św. Małgorzaty
Wspomnienie liturgiczne	13 lipca
Historia Data rozpoczęcia budowy XII wiek Data zakończenia budowy XIII wiek
Dane świątyni Styl romański gotycki Świątynia • materiał bud. • granit Ołtarz • liczba ołtarzy 3 Liczba naw 1
Położenie na mapie gminy Pakość Kościół świętej Małgorzaty
Położenie na mapie Polski Kościół świętej Małgorzaty
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Kościół świętej Małgorzaty
Położenie na mapie powiatu inowrocławskiego Kościół świętej Małgorzaty
52°47′33,6″N 18°09′28,7″E/52,792667 18,157972

Kościół świętej Małgorzaty w Kościelcu Kujawskim – rzymskokatolicki kościół parafialny należący do parafii pod tym samym wezwaniem (dekanat inowrocławski I archidiecezji gnieźnieńskiej).

Świątynia została wzniesiona na przełomie XII i XIII wieku. Parafię w Kościelcu ufundował książę Mieszko III Stary albo ród Awdańców z Izbicy, w których posiadaniu znajdowała się wieś^[2]. W 1297-1298 roku wzmiankowano Lapidea Ecclesia (murowany kościół)^[3]. W 1325 wzmiankowano czterech współplebanów^[3]. W 1362 roku wzmiankowano ecclesia in Kossziol^[3]. W 1488 roku na prośbę Mikołaja Kościeleckiego biskup włocławski Piotr z Bnina podniósł kościół do godności kolegiaty i przypuszczalnie w tym samym czasie kościół został rozbudowany w stylu późnogotyckim. Podniesiono mury obwodowe nawy i prezbiterium, nadbudowano wieżę i założono nad prezbiterium sklepienie gwiaździste^[2]. Około 1559 roku dobudowano od południa do kościoła kaplicę grobową rodu Kościeleckich^[3]. Przy okazji wyburzono część nawy. W czasie wojny polsko-szwedzkiej kościół spłonął, ale odbudowano go w 1688 roku dzięki dotacji Zygmunta Działyńskiego^[2]. Po 1861 roku podwyższono mury prezbiterium. W 1862 roku zbudowano neorenesansową kaplicę Sicińskich pw. św. Jana Ewangelisty^[2]. W 1869 roku dobudowano kruchtę i zakrystię. W 1894 roku nawę nakryto sklepieniem sieciowym^[2]. W czasie okupacji kościół został przekształcony na salę gimnastyczną. W 1959 roku Józef Glemp, późniejszy prymas, przystąpił tu do pierwszej komunii^[2]. W latach 90. XX wieku usunięto szkodliwą dla murów cementową zaprawę spoin w licu zewnętrznym ścian kościoła^[3].

Romański jednonawowy korpus świątyni wzniesiony został z granitowych ciosów, posiada półkolistą apsydę i czworokątną wieżę. Okna pochodzą również z czasów romańskich, natomiast z okresu gotyku pochodzi sklepienie w prezbiterium i górna część wieży. Kościół jest więc romański z elementami gotyckimi, kaplice z kolei są renesansowa i neorenesansowa. Wszystkie dachy budowli są siodłowe i pokryte dachówką, na kalenicy nawy jest umieszczona wieżyczka na sygnaturkę w stylu barokowym z latarnią o baniastym zakończeniu.

Od południowej strony jest umieszczona ufundowana przez ród Kościeleckich około 1559 roku renesansowa kaplica świętej Barbary ozdobiona z zewnątrz rustyką sgraffitową i zwieńczona attyką. Widoczne są także symbole religijne: Oko Opatrzności, kotwica, krzyż, serce, alfa i omega, Christos. Kaplica została zaprojektowana przypuszczalnie przez włoskiego architekta Giovanni Battista di Quadro na zlecenie jednego z najważniejszych rodów kujawskich Kościeleckich, którzy byli właścicielami Kościelca od średniowiecza i których nazwisko pochodzi od jej nazwy.

We wnętrzu kaplicy znajduje się duży, dwukondygnacyjny nagrobek wojewody łęczyckiego Jana Kościeleckiego, zm. 1545, i jego syna, wojewody sieradzkiego Janusza Kościeleckiego, zm. 1559) o formach renesansowych, wykonany prawdopodobnie przez Jana Marię Padovano, Włocha działającego w Krakowie. Na przeciwległej ścianie epitafium żony Janusza – Gertrudy Danaborskiej z polskim napisem. Na ścianach rozmieszczono tablice nagrobne właścicieli wsi z XIX w. oraz trzy portrety z XVIII w.^[4]

W 1862 roku Franciszek Siciński z Cieślina ufundował kaplicę pw. św. Jana Ewangelisty. Zaprojektował ją Marian Cybulski i wzniesiono ją po przeciwnej, północnej stronie nawy jako kopię kaplicy południowej^[2]. Wewnątrz ołtarz barokowy z końca XVIII w., ozdobiony rzeźbami, trzy portrety trumienne z XVIII w. oraz cztery z XIX i XX w.^[4]

• renesansowy ołtarz główny bogato rzeźbiony w drewnie, który został wykonany na przełomie XVI i XVII wieku. Ołtarz jest ozdobiony figurami świętych Piotra i Pawła, Małgorzaty i Agnieszki i dwóch aniołów. W centrum ołtarza jest umieszczona kopia obrazu Rafaela Santi „Przemienienie Pańskie” namalowana przez Romana Postępskiego w 1857 roku. Na antepedium ołtarza wyrzeźbiona jest scena „Ostatniej wieczerzy” wzorowana na oryginalne autorstwa Leonarda Da Vinci.
• Ołtarze boczne reprezentują styl barokowy i powstały około połowy XVII wieku. W lewym znajduje się obraz Madonny z Dzieciątkiem, w prawym – obraz św. Józefa.
• ambona manierystyczna z początku XVII wieku ozdobiona rzeźbami czterech Ewangelistów.
• renesansowa chrzcielnica z XVII wieku.
• W kruchcie jest umieszczony gotycki krucyfiks z XVI wieku.
• Cennym zabytkiem sztuki jubilerskiej z XVIII wieku jest monstrancja w stylu barokowym z 1727 roku, trybowana, ozdobiona sceną z Chrystusem i niewiernym Tomaszem^[5].